Vísir - 22.01.1960, Blaðsíða 7

Föstudaginn 22. janúar 1960
ih—■'■■■ ' .......
V í S I R
7
Þeir, sem simðuöu skipiu, lögðu
gruudvöllinn að vexti bæjarins.
Rabbað við 75 ára skipasmið, sem
líka var húsasmiður.
Péiur Gunnlaugsson var bæðf meðal fyrstu
starfsmanna Slippsíns og Landssmiðjunnar.
Þegar menn velta því fyrir sér, hverjir hafi raunverulega
hyggt Reykjavík eða lagt grundvöllinn að vexti hennar og
viðgangi, fer varla hjá því, að þeir verði íaldir einna fyrst, sem
tengdir liafa verið útveginum, annað hvort verið á fiskiskipum,
sem gei-ð voru út héðan, eða smíðuðu þau og héldu þeim við.
við sjálfan mig: Það er ekki
hentugt að taka húsasmíðar
fyrir, þvi að vetrarlagi er ekk-
ert að gera við þær. Þá er hins-
vegar mesti annatíminn við
skipin. Eg fór þess vegna í að
læra skipasmíði, en skipti samt
námstímanum, svo að eg var
hann að hálfu hjá Harald.
Möller húsasmið. Hann hafði!
hinsvegar ekki réttindi tii að;
útskrifa mig, svo að eg j
fékk réttindi mín annars staðar. j
Sveinspróf hefi eg bara í húsa-
smíði, en full réttindi við skipa-j
smíðar tímans vegna, og þær
urðu mitt ævistarf.“
„Var margt manna i vinnu
í Slippnum, þegar þú byrjaðir!
þar?“
,,Já, þar voru hvorki meira i
né minna en 14 menn, og tel eg
þó ekki Éllingsen sjálfan ogj
skrifstofumenn. Þetta var því j
eitt stærsta fyrirtækið í bænum
og á öllu landinu þá þegar, enda
þótt það væri ekki gamalt, því
að það var að kalla nýstofnað."
Ellingsen og gufuaflið.
..Það hefir þvi verið mikill
kraftur í starfsertiinni þegar í;
upphafi?"
,,Já, og Ellingsen kom strax j
með nýjungar. Áður en hann:
kom var aðeins um handspil að,
ræða, sem menn urðu að ganga
á, þegar taka átti skip á land.;
Ellingsen Iét setja upp bæði
teinabraut og gufuspil, og var.
Um daginn átti einn úr síðar-
nefnda hópnum 75 ára afmæli.
Það er Pétur Gunnlaugsson á!
Baugsvegi 4 í Skerjafirði. Það
er meira en hálf öld síðan hann j
hóf nám í skipamíðum, raunar j
nærfellt 60 ár, og um sama!
leyti lærði hann einnig húsa- {
smíði, svo að hann er sannai’-;
lega jafnvígur á hús og skip.
Pétur átti 7 5 ára afmæli j
laugardaginn 16. þ. m., og þótt
Vísir vissi það, ónáðaði blaðið
hann ekki fyrr en hinn mikli
dagur var um garð genginn.
Pétur hefir aldrei tranað sér
fram, bara unnið starf sitt af
kostgæfni, samvizkusemi og í j
kyri-þei, og blaðaskrif eiga ekki
v.ið hann. En þegar um hægðist
var hægt að rabba dálítið við
hann.
Margir ættliðir
Reykvíkinga.
■ Fyi'st barst talið að ósviknum
Reykvíkingum, en það má kalla
þá, sem eru bæjai-búar að lang-
feðgataii. Pétur er tilvalinn
fullti'úi þessa hóps, því að hann
man fyrir vist, að langafi hans
var Reykvíkingur, og það er
ekki ósennilegt, ef vel væri að
gáð, að forfe&ur hans enn fleiri
væru Reykvíkingar. Sjálfur
fæddist hann í hinum „rétta“
hluta bæjai'ins, því að vaggan
stóð í Háaleiti vestur undir sjó,
en framhjá því húsi liggur
nú Framnesvegui'inn.
„Heyrðu, Pétur,“ segi eg
strax, „þú heíir víst vei'ið fljót-
ur að í'ata ofan í fjöru?“
„Já, maður þekkti eiginlega
strax hvei'n bát og hvern
kútter," svai'ar Pétur. „Það er
næstum hægt að segja, að mað-
ur hafi farið á fjói'um fótum
ofan að sjó — svo snemma
þurffi maður að athuga það.
s’em þar var. Það var því ekki
Hæ'gt að segja, að eg væri alveg
ókunnugur sjónum, þegar eg
snei’i mér að skipunum.“
„Hvar byi'jaðir þú svo skipa-
smíðai'nar?“
„Eg varð lærlingur í Slippn-
—um — hjá Ellingsen, sem þá var
fyrir skemmstu kominn frá
Noregi. Eigendur Slippsins
höfðu auglýst eftir dugnaðar-
manni frá Noregi,. og þeir fengu
hann líka með Ellingsen. Eg var
17 ára, þegar eg byi'jaði þania,
og við þetta var eg svo síðan,
eiginlega eingöngu."
Bæði liús og skip.
• „Hvers vegna segir þú „eigin-j
lega eingöngu“?“
„Jú, sjáðu til. Margir réðu Þessi mynd var tekin fyrir röskri hálfri öld og sýnir sveina og Iæi'Iinga hjá Harald Möller,
mér til að taka trésmíði sem húsasniíðameistara. í fremri röð eru Axel Möller, Harald Möller og Gísli Gíslason. Aflari röð:
handverk, og þegar eg fór að Jón Kristjánssou, Eyjólfur Gíslason skipasmiður, Pétur Gunnlaugsson skipasmiður og Jón
hugleiða það, sagði eg sem svo , Zoega. Þeir Pétur og Gísli eru einir á lífi þessarra manna.
Pétur Gunnlaugsson.
það vitanlega mikil bót. Fyrir
bragðið var lika hægt að taka
upp miklu stærri skip en ella.
Eg held, að’ hin stærstu hafi ver-
ið um 300 tonn. Það voru þri-
sigldar franskar skonnortur,
sem voi'u' tíðum hér í þá daga.
Mig minnir, að sleðinn, sem
Ellingsen lét setja upp hafi
verið uni' 100 fet eða svo -sem
30 metrár.“ ,
Nýsmíðar skemmtilegri.
„Þið hafið vitanlega verið
jöfnum höndum í viðgerðum og
nýsmíðum?“
„Já, en miklu fundust mér nú
nýsmíðarnar skemmtilegri við-
fangsefni. Það yarð* að beita1
hugsun við þær, og svo vbru
þær miklu hreirilegri- en við-
gerðirnar. Mig minnir, áð
stæi'sta skip, sem eg vann við j
smíði á, hafi verið um 36 tohiý
enda varla til stærri þilbátaf
á landinu þá.. Eg man líka
eftir því, að eg vann við að
smíða mb. ísleif ái'ið 1917.
Hann er um 30 lestir og notað-
ur enn, enda yandáð . til skip-
anna eins og kostur var. Það
voru milli tuttugu og þrjátíu
bátar, sem eg vann við smíði
á, og svo fylgdist maður vitan-
lega með því, hvernig þeim
vegnaði, endá þekkti maður svo
sem margan formanninn í þann
tí».
Kom aftur eftir 14 ár.
Árið 1912 vann eg við að
smíða Hrafn . Sveinbjarnarson
fyrir Bjai’na Ólafsson, þann al-
þekkta aflamann á Akranesi.
Þegar skipið hafði vei'ið afhent,
sáum við smiðirnir það ekki í
14 ar — hann þurfti aldrei áð
láta hróf-la við neinu í því. Eg
tel ékki, þótt kannske hafi
þurft að bæta borði í lunning-
una.“
„Fenguð þið ekki líka stund-
um mikil verkefni á sviði við-
gérðá?“
. „Jú’, að sjálfsögðu, og sú
mesta, sem eg vann við, var á
kútter Grétu. Það er óhætt að
segjá, ’að það hafi verið meira
nýft'en gamalt í því skipi eftir
viðgerðina, enda kostaði hún
skildinginn, hvoi'ki meira né
rhinna en 23.000 krónur, og þá
var ki’ónan nokkurs virði. Það;
var lí.ka hálfu meira en kúttei-
inn hafði kostað í upphafi. Þetta
vár 1909 éða 1910.“
',.0g hvernig var vinnutíminn
og kaupið?“
-„Þegar eg byrjaði, unnum vjð
frá sex á morgnana til klukkaxi
sjö á. kvöldin, en frá di'ógst
hálfur annar tími til að boi'ða.
Fyístú tímalaun mín voru 12
aurár,: en eg komst fljótlega
uþp i"2Ö aura, og þótti það harla
g'ott. Þegar réttindin voru feng-
in, fékk eg 30 aura á kluklcu-
stund, en þá fengu vanir smiðir
32—35 aura uni tímann. Það
fékk eg líka fljótlega, og þá
þótti gott að fá 20—25 krónur
um vikuna,“ -
„Gilli“ fyrir eina krónu.
: •'. „'Já, ekki var krónutalan há,.
en .þá 'var heldur ekki hægt að
eyða peningum í eins margvis-
lega vitleysu og nú?“
„Nei, og eg skal segja frá
dærni um það, h.vei'nig menn
gátu til dæmis skemmt sér þá.
Það vár einu sinni þann 1. maí,
að við éfndum til „gillis“, af
því aJð við fengum vinnutimann'
styttan urn klukkustund, en,
dagkaup hélzt óbi'eytt, þ. e. a. s.
timakaupið hækkaði dálítið. Þá
tókum við okkur til félagarnir
— keyptum kassa af Cai'lsberg,
þrjár flöskur af konjaki og:
vindlakassa. Yfir þessu sátum,
við til miðnættis, og kostaði um.
krónu á mann. Já, þá kostaði 25'
aura að fara i bíó og 50 aura.
að skreppa á ball hjá templur-
um.“
Fór í „útlegð“
-----og þó ekki.
„Þú ert Vesturbæingur, en.
fórst þó í vinnu fyrir austan,
læk, var það ekki?",
„Fyrst var eg í Slippnum,
eins og eg sagði, svo var eg ein,
15 ár hjá Magnúsi Guðmunds-
syni, en 1932 fór eg í „útlegð1-
ina“ — réð mig fyrir austan
læk. Þá gekk eg í þjónustu
Landssmiðjunnar, sem var þá á
þriðja ári, en það var nú ekki
meiri útlegð en það, að eg kunni
ágætlega við mig þau 26 ár, sem
eg starfaði þar. Eg átti þar bæði
ágæta starfsfélaga, og svb
reyndust húsbændurnir mér
vel, þ. á m. hinn síðasti, Jó-
hannes Zoega. Og sönnun þess,
að mönnum hefir fallið vel
starfið er það, að þar hafa verið
fimm eða sex menn fúllan ald-'
arfjórðung og vel það. Þegar-
eg hafði fyllt aldai'fjórðunginn,
fékk eg minnispening, mei'ki
smiðjunnar með áletrun, og þacá
hafa þeir fengið, sem verið hafa
svo lengi.“
Fylgdarniaður '
Englendinga.
Pétur kann frá mörgu fleira
að segja um atvinnu sína og
skipasmíðar yfirleitt, en nú(
vendum við okkar kvæði í
kross. Gunnlaugur faðir hans
yar nefnilega oiöJagöur lax-
veiðimaður, og Pélur íetaði i
fótspor hans á unga aldri, eins
og hinir bræður hans, Ásgeir
og Þóiður, sem nú eru báðir
látnir.
' „Þú hefir víst átt noklírum.
sinnum leið að Elliðaánum, end-
ur fyi'ir löngu?“
„Já, maður fór með pabba
eins fljótt og leyft var. Þar
innra voru þá Englendingar,
sem maður var að aðstoða á
ýmsa lund. Þeir voi'u hér alveg
fram að upplxafi fyrra heims-
stríðsins. Eg var fylgdarmaður
þeirra í sjö eða átta sumur, en.
pabbi hafði mikil afskipti af
þeim, eins og margir eldri
rnenn muna.
Það var Englendingur, sem:
Paine hét, sem keypti veiðirétt-
indin í ánum milJi sjávar og
vatns, fyi’ir 96.000 krónur.
Hann átti þessi réttindi í sex ár’,
en þá keypti bærinn þau af hon-
um fyrir 144.000 krónur. Hann
græddi því sæmilega á kaup-
unum og fékk svo ánægjuna af
veiðunum í ofanálag.“
Þá var hægt
að fá afla!
„Það hefir verið öðru vísi
um að litast þar þá — og betri
veiði?“
„Já, þá voru árnar sannarlega.
paradís veiðimanna. Þá var
vatn í báðum kvíslum, engin
rafveita fyrstu ár aldarinnar og
Reykvíkingar heldur ekki farn-
ir að di'ekka Gvendarbrunna-
vatn, svo að það gat fai'ið sina
leið út í árnar. Já, þá gátu
Framh. á 11. síðu.