Vísir - 11.07.1961, Síða 6

VtSIR
Þriðjudagur 11. júlí 1961
Gerhardt
b
Pu ul
Mestu sálmaskáld Þýzka-
lands, innan hinnar evangel-
isku kirkju, eru þeir Marteinn
Luther og Paul Gerhardt.
Margir álíta hinn síðarnefnda
mesta sálmaskáld sem uppi
hefur verið meðal mótmæl-
enda.
Paul Gerhardt fæddist
1607 og andaðist 1676- Hann
varð því einungis sextíu og
níu ára. Gerhardt orkti
fimmtíu sálma, og er ekki
hægt að segja, að það sé mik-
il framleiðsla. En sálmar
hans eru góðir, og margir
þeirra með beztu sálmum,
sem til eru. Þeir hafa ekki
orðið úreltir þótt aldir hafi
liðið. Sálmar Gerhardts eru
óbrotnir eða viðhafnarlausir,
hjartnæmir, myndauðgir og
bera með sér mikla kristilega
reynslu og djúpsæi höfund-
arins. Hann þýddi margá’ á-
gæta sálma á þýzku.
Paul Gerhardt var ættaður
frá litlum bæ, sem heitir
Grafenheinichen, og stendur
hálfa þriðju mílu fyrir suð-
vestan Wittenberg.
Sagt er að hann hafi fæðst
fyrir þrjú hundruð og fimm-
tíu árum — hinn tólfta marz
1607. Sögufræðingar eru þó
ekki fullvissir um að fæðing-
ardagur þessi og ártal sé rétt.
Faðir Paul var bæjarstjóri,
og móðir hans komin af gam-
alli prestsætt.
Hann stundaði nám í
heimabænum og þá í Grimina
og svo við háskólann í Witt-
enberg, sem var háborg rétt-
trúnaðarins eða strangtrúar-
innar.
Að afloknu guðfræðiprófi
fór Paul Gerhardt heim til
Grafenhainichen og var þar
einkakennari um skeið. Á
þessum árum stóð þrjátíu ára
stríðið yfir í Þýzkalandi, og
litli bærinn var brenndur. Þá
fór Paul til Berlínar og stund-
aði þar kennslu. Um það leyti
hóf hann að yrkja sálma, og
í sálmabók, sem kom út 1647
(Johann Cruger; „Praxis pie-
tatis melica“) voru átján
sálmar eftir Gerhardt.
Árið 1651 varð hann prest-
ur í Mittenvalde. Þar var
hann prestur í fimm ár. Þar
giftist hann 1655, Anna Ma-
ria Bertholdt- Hjónaband
þeirra varð mjög hamingju-
samt. Anna andaðist 1668.
1655 yar Gerhardt skipað-
ur prestur við Nicolaikirken
í Berlín. Þar var hann í tíu
ár. Hann þótti prýðilegur
kennimaður, og var virtur og
elskaður af sóknarbörnum
sínum, og öllum, sem honum
kynntust.
Þrátt fyrir það, að hann
væri friðsamur að eðlisfari,
varð hann bendlaður við harð
vítugar kirkjudeilur. Fredrik
Wilhelm kjörfursti af Bran-
denburg, sem var mótmæl-
endatrúar, vildi fá enda bund-
inn á deilur þessar. Hann
bauð deiluaðilum að koma á
trúarbragðasamræðufundi.
Gerhardt var beðinn að mæta
á fundi þessum. Hann. hafði
litla trú á gagnsemi þessa
fundar og óttaðist að þetta
myndi leiða til trúblendings
eða trúarsamsteypu, en ekki
til einingar. Og þannig fór.
Kjörfurstinn greip til ann-
ars ráðs. 16. september 1664
gaf hann út miðlunartilskip-
an. Var andlegrar stéttar
mönnum stranglega bannað
að viðhafa níðyrði hverjir
um aðra, og allra sízt af pré-
dikunarstóli. Lúterski flokk-
urinn leit svo á, að hér væri
um takmörkun á kenningar-
frelsi að ræða. Prestar áttu
að undirrita tilskipunina. Að
öðrum kosti skyldi þeim vikið
frá embætti.
Gerhardt var kallaður fyr-
ir kirkjudómstólinn og hvatt-
ur til þess að skrifa undir-
Hann neitaði því á þeim
grundvelli, að það væri sama
sem viðurkenning á uppgjöf
Lúterstrúarinnar. Hinn flokk-
urinn nefndist hinir „reform-
eruðu“ (siðabótamenn). t
þeim hópi var kjörfurstinn.
Gerhardt kvaðst hafa svarið
það, er hann var vígður, að
fylgja ómengaðri Lúterstrú.
Honum var þá vikið úr em-
bætti.
Honum var þó síðar veitt
það vegna tilmæla stéttaþing-
manna. En það var skamm-
góður vermir. Kjörfurstinn
sendi einkaritara sinn með þá
orðsendingu til Gerhardts, að
hann (þ. e. kjörfurstinn)
treysti því, að Gerhardt starf-
aði samkvæmt tilskipuninni,
þótt hann hefði ekki undirrit-
að hana. Þetta olli Gerhardt
miklum heilabrotum. Hann
vildi ekki breyta gegn sam-
vizku sinni. Hann ritaði kjör-
furstanum bréf. 1 því stóð
þetta meðal annars: „Það,
sem unnið er með vondri sam-
vizku er viðbjóðslegt, fyrir
Guði og hefur enga blessun í
för með sér, heldur bölvun, og
það er hvorki að mínu skapi
né safnaðarins“. Vegna þessa
bréfs missti Gerhardt em-
bætti sitt og var öðrum veitt
það. Hartn fór þá að kenna.
Lifði á kennslu og gjöfum frá
vinum sínum.
Árið 1668 missti hann konu
sína, eins og fyrr er frá sagt.
Þau höfðu' orðið bak að sjá
f jórum af börnum sínum- Nú
var hann einn með sex ára
son. Um haustið þetta ár fékk
hann prestsembætti í litlum
bæ, sem hét Liibben. Þar
gegndi hann prestsstörfum
til dauðadags. Hann andaðist
7. júní 1676.
Paul Gerhardt fylgdi rétt-
trúnaðarstefnunni, en varð
þó. fyrir allmiklum áhrifum
frá ritum Johanns Arndts og
þeirri innileikastefnu, er
hann var fulltrúi fyrir. En
þessi stefna var orðin áhrifa-
mikil, er leið að lokum rétt-
trúnaðartímabilsins. Hún
varð fyrirrennari heittrúar-
stefnunnar eða þeirrar vakn-
ingar, sem leiddi til þeirrar
trúarstefnu.
Það var því mjög eðlilegt
að hið mikla sálmaskáld H.
A. Brorson, hefði mikið dá-
læti á Gerhardt og þýddi
marga af sálrtium hans. Bæði
formsnilld Gerhardts og hin
innilega Guðstrú í sálmum
hans hreif Brorson. Hann
þýddi sálma Gerhardts af
mikilli snilld. Þeir skína eins
og perlur í sálmabókum Dana
og Norðmanna.
T.d. má nefna sálmana:
Hvorledes skal jeg möde og
favne dig min skate“, „O
Jesus, som har elsket mig“,
Vötnin miklu, sem eru á
landamærum Bandarikjanna
og Kanada (Efravatn, Michi-
gan;í Huron, Erie og Ontario)
sem eru samtals riæstum 240
þús. ferkílómetrar að flatar-
máli, teljast með réttu mestu
stöðuvötn í heimi. Hafnir á
bökkum þeirra afgreiða meiri
varning á einu ári, en fer um
allar hafnir á ströndum Kyrra-
hafs og Mexíkóflóa.
INDtÁNAR: Áður en Evrópu-
menn settust að á þessum
slóðum, höfðu margir Indíána-
kynflokkar átt heimili sin á
ströndum vatnanna miklu.
Veiðidýr margra tegunda voru
í skógunum og fiskar og
vatnafuglar höfðu aðsetur sitt
i og á vatninu og vötnin voru
ákjósanleg leið fyrir Indíán-
ana, þegar þeir ferðuðust á
eikjum sínum.
Mit liv det er í Jesu blod“,
Er gud med mig saa træde
hvad der mig vil imod“, „Her
ser jeg da et lam aa gaa“.
Þá má minna á hina ágætu
þýðingu Landstads á „Velt
alle dine veje“.
Septemberdag einn árið
1796 réðust franskir hermenn
á lítinn bæ í Hessen, rændu
hann og brenndu- 1 lélegum
kofa í útjaðri bæjarins sat
móðir hjá veiku barni sínu.
Hún hafði ekki þorað að flýja
vegna þess að hún áleit að
barnið myndi ekki þola kuld-
ann. Þegar konan heyrði
byssuskotin og sá reykinn
frá brennandi bænum, lokaði
hún kofadyrunum, féll á kné
við vöggu barnsins og baðst
fyrir. Hún heyrði hávaðann
og ópin, er hermennimir
voru að ræna. Svo komu þeir
að kofadyrunum og brutu
hurðina með byssuskeftun-
um. Hermaður með byssu-
sting á byssunni ruddist inn.
I angist sinni hélt móðirin
Mikluvötn, sem þau eru oft
kölluð einu nafni, mynduðust
á ísöldinni, þegar kuldi var svo
mikill á jörðinni, að jökull
huldi mikinn hluta hennar og
skriðjöklar runnu suður á bóg-
inn frá íshettunni miklu nyrzt
á jörðinni. Jöklarnir grófu dali
og dældir, sem vatn hefur sið-
an safnazt i. Þegar aftur hlýn-
aði, hurfu jöklamir aftur, en
FRANSKIR landkönnuðir:
Fyrsti franski landkönnuður-
inn, sem kom á þessar slóðir,
var Verrazano árið 1524. Hon-
um fylgd’u aðrir, sem fóru í
rannsóknarferðir inn í landið
og þeir fundu Mikluvötn. Allir
þessir ferðalangar vonuðust til
að finna Kína, ef þeir færu
nógu langt vestur á bóginn.
Þess vegna veittu þeir hinu
rika landi, sem þeir ferðuðust
um, enga athygli.
örmunum yfir vöggu bams-
ins og las kvöldsálm Ger-
hardts:
„Breit aus die Flugel beide
O Jesus, meine Freunde
Und nimm dein Kiichlein ein:
Will Satan mich verschlingen,
So lass die Englein singen:
Dies Kind soll unverletzet
sein!“
Hermaðurinn lét byssuna
síga niður og gekk nær. Hann
lagði höndina á höfuð barns-
ins. Með tár í augum las hann
bæn yfir því. Þá rétti hann
móðurinni höndina og gekk
hljóðlega út úr kofanum.
Hermaðurinn fór ekki burt
þegar í stað. Hann stóð á
verði við kofann þar til rán-
unum og ólátunum linnti.
Margir álíta að Lina San-
dell hafi orkt hinn fagra
kvöldsálm „Bred dina vida
vingar, o Jesus óver mig“ út
frá fyrmefndum sálmi Ger-
Framh. á bls. 11.
eftir sátu vötnin.
Sá siglt frá vestasta hluta
Efravatns til austasta hluta
Ontariovatns, sem er þeirra
austast, er siglingaleiðin
hvorki meira né minna en 1000
mílur. Michiganvatn, sem er
eina vatnið, sem er að öllu
leyti innan Bandaríkjanna, er
hvorki meira né minna en 300
mílur á lengd.
VERZLUNARSTÖÐ V AR: —
Þegar Frakkar gerðu sér grein
fyrir því, að þeir myndu ekki
finna Kína við enda - Miklu-
vatna, byrjuðu þeir að gera
sér grein fyrir gildi landsins.
Þeir byggðu verzlunarstöðvar
þar sem þeir keyptu grávöru
af Indíánum. Landnámsmenn
settust að og vötnin hjálpuðu
mjög til að létta á samgöngu-
erfileikum, sem annars hefðu
verið miklir.