Vísir - 31.08.1961, Qupperneq 5

Fimmtudagur 31. ágúst 1961
VÍSIR
i
Leið okkar lá í höfuðdráttum
upp með svokallaðri Hölkná,
talsverðu vatnsfalli og einu
því stórgrýttasta sem ég hef
séð bíl leggja út í. Yfir hana
urðum við að fara þrisvar
og tjölduðum loks á bakka
hennar norðan við svokallað
Sauðafell, en hægra megin
við það og nokkru sunnar
gnæfði Snæfell með snæ-
þaktar gnýpur sínar við
himin. Lengra varð ekki
komizt á bílum sökum sand-
bleytu. Vorið hafði verið
kalt, snjóa leyst seint og
klaki ekki kom-inn úr jörðu.
En þetta gerði lítið til, við
vorum komin í land hrein-
dýranna, og heldur ekki
langt úr tjaldstað upp að
Snæfelli ef sú leið yrði valin.
Snæfell er hæzta fjalí
landsins ef undan er skilið
Vatnajökulssvæðið, rúmlega
1800 metrar á hæð. Vegna
þess hve fjallið liggur langt
úr alfaraleið, er það sjaldnar
klifið en efni standa til, því
enda þótt nokkuð bratt sé
upp á það, er það engan veg-
inn torgengið og þarf ekki
klifurgarpa til. Meira að
segja er ekki langt síðan að
farið var með hest í taumi
þangað upp. Eftir það hét
hesturinn Snæfell.
Fyrsti maður sem vitað
er til að hafi ætlað að klífa
Snæfell var Sveinn Pálsson
læknir. Fylgdi því í þann
tíma mikil ótrú að ganga á
fjallið, og ef út af var brugð-
ið átti að skella á fárviðri. Á
þessu fékk Sveinn Pálsson
að kenna á eftirminnilegan
hátt. Þegar hann var lagður
í göngu sína upp á Snæfell
3. september 1794 gerði svo
mikið rok að illstætt var,
og stundum óstætt með öllu.
liggja í á meðan veðurofsinn
var sem óskaplegastur. Þeg-
ar nokkuð tók að slota sneri
Sveinn ofan og sagði síðar
að Snæfell væri fyrsta fjall-
ið, sem hann hefði gefizt
upp við. Hann taldi það og
hæzt fjalla • á íslandi,
nokkru hærra en sjálfan Ör-
æfajökul.
Að morgni 6. júlí s.l. þeg-
ar við skriðum úr svefnpok-
unum okkar á bökkum
Hölnár var veður musku-
legt og þoka grúfði niður í
miðjar hlíðar Snæfells og þó
öllu betur. Guðmundur
gætti til veðurs, en svipur-
inn á Guðmundi var jafn ó-
ráðinn og þokugúlpurinn á
Snæfelli og við biðum lengi
milli vonar og ótta hvað
gera skyldi unz fararstjórinn
kvað upp úr um það, að
ekki yrði gengið á Snæfell,
heldur skyidi hreindýra
leitað.
Ég hygg að vísu að suma
hafi langað til að reyna
gönguþol sitt á Snæfelli, en
fleirj munu þó hafa fagnað
þeim málalokum að freista
skyldi hreindýraleitar. Það
var raunar búið að segja
okkur það áður að það væri
síður en svo öruggt að við
sæjum hreindýr. Það væri
ekki alltaf sem þau héldi sig
á þessum slóðum nema því
lengra væri gengið, það væri
auk þess erfitt að koma á
þau auga, því svo samlit
væru þau mosanum, loks
væru þau ljónstygg og að
sama skapi frá og svo yfir-
máta þefvís að þau findu
mannaþef í margra kíló-
metra fjarlægð. Eina von
manns var það að þau sjái
illa og ef vindurinn stendur
af þeim er ekki óhugsandi að
Hreindýrið að dauða komið eftir eltingarleikinu við
Snæfell.
Varð hann að kasta sér flöt-
um í hvössustu hviðunum til
þess að fara sér ekki að
voða. En þetta var þó ekki
nema undanfari þess sem á
eftir kom, því að nokkru síð-
ar komst veðrið í algleym-
ing, hvessti enn betur og reif
freðinn skara af snjónum og
þeytti í andlit Sveins. Varð
þá hvorki komizt áfram né
hörfað til baka svo hann
varð að grafa sér holu til að
komast í námunda við þau.
Það eru nærri 200 ár liðin
frá því hreindýr voru fyrst
flutt til íslands en rneir en
hálf þriðja öld að sú hug-
mynd skaut fyrst upp koll-
inum að flytja þau hingað.
Það var Páll lögmaður Vída-
lín sem fyrstur varpaði þess-
ari hugmynd fram svo vitað
sé. Fyrst voru hreindýr flutt
til ísiands árið 1771. síðan
aftur 1777, 1783 og síðast
1787. Það er stofninn af síð-
asttalda hópnum sem nú
lifir hér á landi og eru bæki-
stöðvar hans sem kunnugt
er á svæðinu við norðaustan-
verðan Vatnajökul. Annars
hafa hreindýr iifað í Rang-
árvallasýslu, í Vestmanna-
eyjum, á Reykjanesskaga, í
HenglafjöRum, við Þing-
vallavatn, Eyjafjörð og í
Þingeyjarsýslum, en hafa á
öllum þessum stöðum dáið
út fyrr eða síðar. Á öræfun-
um norðan og norðaustan
við Vatnajökul hafa þau
hinsvegar staðið af sér jafnt
hallæri sem ofveiði og virð-
ast dafna þar ágætlega. Var
þó um skeið komið svo að
stofninn var nær aldauða,
og er ekki lengra liðið en á
að gizka 20 ár, eða rúmlega
það. Var talið að þá væru
ekki nema um 100 dýr, að
meðtöldum kálfum til í
landinu. Þótt mörgum illt ef
dýrin dæju með öllu út og
að því bæði hneisa og tjón.
Á Alþingi 1939 bar fyrsti
þingmaður Sunnmýlinga,
Eysteinn Jónsson, fram
frumvarp til laga um friðun
hreindýra og eftirlit með
þeim, en samkv. lögunum
þó heimilt að veiða hrein-
tarfa eftir atvikum. Þá var
það sem hreinkýr heyrðist
kveða þessa vísu við dóttur
sina:
Minnugur skyldir þú mey-
hreinn,
manns þess, sem heitinn er
Eysteinn;
tók hann í taumana þar sem
tarfarnir áttu sér harem.
Síðustu árin hefur verið
reynt að fylgjast með aukn-
ingu hreindýrastofnsins
með því að ljósmynda þau
úr lofti og telja síðan dýr-
in á myndunum. Er talið að
fyrir tveimur árum hafi
stofninn verið kominn í nær
hálft þriðja þúsund dýr.
Og úr því að hreindýrin
eru orðin svona mörg í land
inu hversvegna skyldum
við þá ekki fá tækifæri til
að sjá eitthvað af þeim? Við
röltum vonglöð af stað með
Guðmund Jónasson í farar-
broddi. Hann hafði að vísu
ekki þefgáfu hreindýranna,
en hundraðfalda sjón, og
það var líka nokkurs um
vert.
Við námum st-aðar í sunn-
anverðu Sauðafelli. Þaðan
sá vítt yfir og Guðmundur
kvaðst illa trúa öðru en það-
an mætti sjá hreindýr ef vel
væri gáð. Sú varð og raunin.
Guðmundur var fljótur að
koma auga á nokkur dýr á
grasgeira fyrir sunnan og
neðan okkur. Litlu seinna
kom hann auga á hóp litlu
fjær, með á að gizka 30—40
dýrum.
En sjáið þið þarna! hrop-
aði einhver upp Og þar gaf
á að líta. Á flatri melöldu

norðan í svokölluðu Hafurs
felli, og tiltölulega skammt
frá okkur rásaði hreinhjörð
— og ekki nein smáræðis
hjörð, heldur 300—400 dýr í
einni halarófu, endalausri
lest í leit að haga.
Þessi sýn var fyrir okkur
meira virði en orð fá lýst.
En þótt hreindýrahjörðin
héldi hópinn hélt Guðmund-
ur Jónasson sinni hjörð ekki
saman. Þeir fótfráu úr hópn
um tóku til fótanna eins og
byssubrenndir og hver vildi
verða öðrum fljótari til að
komast í námunda við hrein
dýrin og skjóta á þau — úr
myndavél. Þeir úr hópnum,
seni ekki höfðu hæfileika til
þolhlaups fengu nokkra
huggun í því að lesa kröft-
ugar bölbænir yfir þeim
sem.fljótari voru að hlaupa,
báðu þá aldrei þrífast og ósk
uðu þess af heilum hug að
þeir kæmust aldrei nálægt
hreindýri.
Aldrei vissi ég hvernig
veiðiferð þessari og kapp-
hlaupi lyktaði, sumir komu
hróðugir til baka og kváð-
ust hafa náð ódauðlegum
listaverkum á ljósmynda-
filmuna, en einn kom þó
miklu sigurstranglegastur
úr þessari keppni, því hann
kom labbandi með hreindýr
á bakinu — hafði sprengt
það á hlaupum. Og ef ein-
hvern tíma í framtíðinni á
að senda íslending til að
kepoa á Olymníuleikum í
þolhlaupi þá leitið uppi'
hreinsprenginn frá Snæfelli!
Færeyski málarinn Sig-
mund Petersen, sem byrjaði
að sýna málverk sín á
Mokkakaffi í gær. Hann er
einn af þremur listmálurum
Færeyinga, sem hafa fram-
faíri af list sinni. Þær munu
hanga í kaffistofunni næstu
tvær vikur. Síðan lieldur
Petersen aftur til Færeyja.
Ávarp Kishi
í Caux.
Frétt frá CAUX í Svisslandi,
hermir að Nobusuke Kishi, fyrr-
verandi forsætisráðhrra Japans,
hafi ávarpað fulltrúafund Sið-
væðingarhreyfingarinnar og
þar lýst yfir eftirfarandi m. a.:
„Sérhver stjórnmálaleiðtogi í
heiminum verður að gera sér
grein fyrir hversu unnt verði
að leysa heimsvandamálin án
þess til heimsstyrjaldar komi.
Vér verðum öll að tileinka
okkur hugsjónastefnu Sið-
væðingarinnar og láta áhrifa
hennar gæta í einka- og fjöl-
skyldulífi okkar, í þjóðlífinu
og svo á alþjóðavettvangi.
Siðvæðingarhugsjónin skín
björt og fögur sem Stjarna
norðursins og vísar okkur á
réttar brautir.“
Hann skýrði frá því, að á-
form væru á döfinni um að
reisa Siðvæðingarmiðstöð í
Japan, til þjálfunar manna til
forustustarfa, ekki aðeins í
Japan, heldur Asíu allri. Með
þessu væri virðingu mikilmenn-
isins Fi-anks Buchmanns verð-
ugur sómi sýndur.