Vísir - 15.09.1961, Qupperneq 10

10
VISIR
(
st
framfara
Frh. af bls. 7.
átti að sjálfsögðu að standa
undir þessum auknu útgjöld-
um, en vegna aflabrestsins
og verðfallsins hefur fram-
leiðsluverðmætið minnkað í
stað þess að vaxa. Viðbótin
við bátaflotann er yfir 70
bátar, flestir meira en 50
br. rúmlestir að stærð. Telja
má, að a. m. k. 50 af þessum
bátum séu hrein viðbót við
bátaflotann, eða nettóaukn-
ing hans. Rekstrarútgjöld
hvers báts á ári að hlutum
og mannakaupi ekki með-
töldu, er um 1,6 m. kr. og af-
skriftir og vextir af stofnfé
um 460,000 kr. (hvort-
tveggja reiknað á verðlagi
því, er ríkjandi var fyrir
gengisbreytinguna 4. ágúst
s.l.). Heildarkostnaður á bát
er því um 2 m. kr. og um
100 m. kr. fyrir alla 50 bát-
anna. Við togaraflotann hafa
bætzt sex skip, en ekkert
helzt úr lestinni. Rekstrar-
útgjöld hvers togara ásamt
afskriftum og vöxtum af
stofnkostnaði, en fyrir utan
mannakaup, er tæpar 12 m.
kr. á ári, eða 70 m. kr. fyrir
öll skipin. Einhvern frádrátt
má gera hér, vegna þess að
ekki voru allir togararnir
gerðir út allt árið, en viðbót
við rekstrarútgjöld togar-
anna, afskriftir og vextir af
stofnkostnaði er þó a. m. k.
50 m. kr. Þannig hafa út-
gjöld vegna flotans aukizt
um a. m. k. 150 m. kr.
Af því sem hér hefur verið
sagt, er Ijóst, að áhrif afla-
brests. verðfalls og aukins
kostnaðar vegna stækkunar
flotans* til rýrnunar á af-
komu sjávarútvegsins nema
samtals um 320 m. kr., sé
árið 1961 borið saman við
árið 1959. Er þetta um 13%
af framleiðsluverðmæti sjáv-
arafurða og 4—5% af þjóð-
arframleiðslunni. Það getur
hver og einn gert sér í hug-
arlund, hversu auðvelt það
sé fyrir þjóðarbúskapinn að
bera 13—19% almennar
kauphækkanir jafnhliða
slíkri minnkun framleiðslu-
verðmætis og aukningu
kostnaðar.
10. Markmið
viðreisnarinnar.
Markmið viðreisnarinnar
var tvíþætt. Annars vegar
að forða frá yfirvofandi
greiðsluþroti og treysta
fjárhag landsins út á við;
hins vegar að skapa heil-
brigðan grundvöll fyrir
framförum og bættum lífs-
kjörum á komandi árum.
Um fyrra atriðið þarf ekki
að fjölyrða. Traustur fjár-
hagur út á við er lífsnauð-
syn lítilli þjóð, sem halda
vil] virðingu sinni meðal
annarra þjóða og varðveita
sjálfstæði sitt. í þessu efni
hefur náðst mikill árangur á
þeim stutta tíma, sem liðinn
er síðan yiðreisnin hófst,
enda þótt enn vanti mikið á,
að fjárhagui'inn sé orðinn
nægilega traustur.
Efnahagslegar framfarir
hafa orðið miklar á íslandi s.
1. áratug og lífskjör batnað
verulega. Þessar framfarir
áttu sér stað fyrst og fremst
á árunum 1953—55 og má
rekja þær að verulegu leyti
til hagstæðra utanaðkomandj
áhrifa, þ. e. a. s. bættra afla-
bragða, hagstæðara verðlags
og varnarliðsvinnunnar, auk
þess sem áhrifa þeirrar jafn-
vægisstefnu í efnahagsmál-
um, sem fylgt var fyrst eftir
1950, gætti mjög á þessu
tímabili. Síðan 1956 hefur
vöxtur þjóðarframieiðsl-
unnar verið tiltölulega hæg-
ur og hægari en i öllum
þorra landa Vestur-Evrópu
enda þótt aflabrögð og verð-
lag væru hagstæð fram til
ársins 1960, Árangurinn várð
ekki betri en þetta þrátt fyr-
ir það. að fjárfesting á þess-
um árum var hlutfallslega
meiri á íslandi en í flestu.m
löndum öðrum og því meiru
til kostað en víðast annars
staðar til að auka þjóðar-
framleiðsluna. Ástæðan fyr-
ir þessu var ekki sízt sú, að
langvarandi verðbólga og
uppbótakerfið höfðu færl
allt efnahagslífið úi skorð-
um, dregið úr hagkvæmni í
atvinnurekstri og beint fjár-
festingu inn á rangar braut-
ir. Og það var orðið aúgljóst
í ársbyrjun 1960, og raunar
fyrr, að hinna slæmu áhrifa
verðbólgunnar og uppbóta-
kerfisins á vöxt þjóðarfram-
leiðslunnar myndi gæta æ
meir á komanai árum, jafn-
hliða því sem verðbólgan
lamaði sparnaðarviðleitni
innanlands og eyðilagði láns-
traust þjóðarinnar erlendis.
Mikið átak var því nauð-
synlegt til þess að koma efna-
hagslífinu á ný í heilbrigt
horf og skapa grundvöll fyrir
vaxandi þjóðarframleiðslu
óg bættum lífskjörum. Þétta
var annað höfuðmarkmið
viðreisnarinnar, sem þó var
ekki hægt að búast við að
næðist fyrr en að nokkrum
tíma liðnum, jafnvel þótt
engin óhöpp kæmu fyrir. Þá
fyrst gat skapazt grundvöll
ur kauphækkunar, er leitt
gæti til bættri lífskjara.
Reyndin hefir orðið sú, að
viðreisnin hafði tiltölulega
fljótt veruleg áhrif í þá átt
að bæta hagkvæmni í at-
vinnurekstri og beina fjár-
festingu á eðlilegri brautir.
Sparnaður jókst, jafnramt
því sem lánstraust þjóðar-
innar erlendis var endur.
reist. Um teljandi aukningu
þjóðarframleiðslu gat þó ekki
verið að ræða fyrst í stað,
allra sízt þegar til kom afla-
brestur og verðfall. Það var
því augljóst, að á þessu ári
og því næsta máttu ekki eiga
sér stað verúlegar kaup-
hækkanir, ef hægt ætti að
vera að ná þeim þýðingar-
miklu mai’kmiðum, sem við-
reisnin stefndi að, og þar
með að ná raunverulegum
kjarabótum fyrir almenning.
í þeim viðræðum, sem ríkis-
stjórnin átti með fulltrúum
verkalýðsfélaga og vinnu-
veitenda á sl. vetri, voru
færð skýr rök fyrir því, að
við hagstæðar ytri kringum-
stæður væri ekki hægt að
búast við, að þjóðarbúskap-
urinn þyldi meiri kauphækk
anir en 3% á ári til jafnaðar
án þess að kæmi til verð-
bólgu innanlands og greiðslu
vandræða út á við. Jafn-
framt var á það bent, að við
núverandi aðstæður væru
slíkar kauphækkanir raun-
verulega of háar, en nokkuð
meiri kauphækkanir ættu að
geta orðið mögulegar, þegar
áhrifa viðreisnarinnar tæki
að gæta meir. ekki sízt ef
aflabrögð bötnuðu os> verð-
lag erlendis hækkaði. Þrátt
fyrir þetta tjáði ríkisstjórn-
in sig fúsa til að stuðla að
3% kauphækkun á þessu
ári og jafnmiklum kaup-
hækkunum á næstu tveimur
árum, enda þótt ljóst væri,
að slíkar kauphækkanir
hlytu í bili að torvelda það,
að náð yrði öðru höfuðmark-
miði viðreisnarinnar, að
treysta fjárhag landsins út
á við. Eins og kunnugt er,
höfnuðu verkalýðsfélögin til-
lögu vinnuveitenda um 3%
árlega kauphækkun, og báð-
ir aðilar höfnuðu tillögu
sáttasemjara um 6% kaup-
hækkun nú og 4% hækkun
að c.ri.
11. Nauðsyn
gengisbreytingar.
Það ei kunnara en frá
þurfi að segja að endalok
kaupdeilnanna urðu þau, að
fyrst samvinnufélögin og
síðan aðrir atvinnurekendur
sömdu við verkalýðsfélögin
um kauphækkanir og aðrar
kjarabætur, er fafngiltu
13—19% kostnaðaraukn-
ingu atvinnurekenda. Jafn-
framt því var gert ráð fyrir
4% viðbótarkauphækkun á
næsta ári. Þessar launa-
hækkanir, sem verkalýðs-
félögin sömdu um, gátu að
sjálfsögðu ekki takmarkazt
við meðlimi þeirra eina.
Samkvæmt gildandi lögum
hlutu bændur að fá sam-
svarandi tekjuhækkun. Svip-
aðar launahækkanir hlutu
einnig að verða hjá opinber-
um starfsmönnum eins og
kornið hefir á daginn. Það
mátti ennfremur vera ljóst,
að ýmiskonar sjálfstæðir at-
vinnurekendur, eins og t. d.
kaupmenn, myndu ekki una
öðru.en ná tilsvarandi tekju-
hækkun. Samkvæmt út-'
reikningum Framkvæmda-
bankans þýðir 1 % launa-
hækkun, er þannig dreifist
til nær því allrar þjóðarinn-
ar 30—40 millj. kr. hækkun
heildartekna. Launahækkan
irnar hlutu því von bráðar
að leiða til 500—600 millj kr.
aukningar tekna í landinu. í
viðbót við þetta kemur svo
sú tekjuaukning, sem stafar
af auknum fjölda vinnandi
fólks og þeim flutningi fólks
frá verr launuðum til betur
launaðra starfa, sem sífellt
á sér stað. Þetta tvennt sam-
tals er varla undir 300 millj.
kr. á ári, þannig að heildar-
tekjuaukningin er 800—900
millj. kr. á ári eða 11—12%
af þjóðarframleiðslunni.
Tekjuaukning af þessu
tagi getur því aðeins orðið
að raunverulegum og varan-
legum kjarabótum, að hún
eigi sér stað í aukinni þjóð-
arframleiðslu. Hér að fram-
an hefir verið á það bent, að
vegna verðfalls og aflabrests
hafi framleiðsluverðmæti
þýðingarmesta atvinnuvegs
þjóðarinnar rýrnað um 320
millj. kr. frá árinu 1959 til
ársins 1961, þegar tillit er
tekið til aukins tiikostnaðar
vegna stækkunar skipaflot-
ans. Nákvæmar upplýsingar
eru enn ekki fyrir hendi um
framleiðsluverðmæti ann-
arra greina þjóðarbúskapar-
ins á árunum 1960 og 1961.
Þó er vitað. að í þeim grein-
um hefir ekki verið um
neina verulega aukningu
framleiðslu að ræða, enda er
gengi þeirra mjög háð gengi
sjávarútvegsins. Ekki gat því
hafa orðið nein sú aukning
Föstudagur 15. september 1961
egra
þjóðarframleiðslu, er rennt
gæti stoðum undir verulega
tekjuaukningu, og allra sízt
jafn stórfellda tekjuaukn-
ingu og hér var um að ræða.
Þegar þannig horfir við, að
tekjur aukast án þess að
þjóðarframleiðslan aukist
jafnframt, hlýtur tekjuaukn-
ingin að leiða til verðhækk-
anna innanlands og aukins
halla á greiðsluviðskiptun-
um við útlönd. Verðhækkan-
irnar innanlands draga út
áhrifum tekjuaukningarinn-
ar á greiðslujöfnuðinn, en
þrátt fyrir það mátti gera
ráð fyrir, að um 300 millj. kr.
af þeirri 800—900 millj. kr.
tekjuaukningu, sem að fram-
an getur, hefðu komið fram
í greiðslujöfnuðinum á síð-
ari helmingi árs 1961 og>
fyrra helmingi árs 1962.
Enginn gjaldeyrisforði var
fyrir hendi til þess að mæta
þessu. Hinar miklu kaup-
hækkanir á sl. sumri voru
því langt umfram það, sem
þjóðarbúskapurinn þoldi.
Þær gátu ekki leitt til kjara
bóta heldur aðeins til verð-
hækkana innanlands og
greiðsluhalla út á við. Eng-
inn gjaldeyrisforði var fyrir
hendi til þess að mæta þeim
greiðsluhalla, jafnvel ekki í
skamman tíma.
Þegar þannig horfir við í
efnahagsmálum er aðeins
eitt úrræði: breyting geng-
isskráningar. Því lengur sem
það er dregið að beita því
úrræði, því meiri vandræði
skapast. Fyrst myndast gjald-
eyrisskuldir, síðan verður
að setja á ströng gjaldeyris-
og innflutningshöft til þess
að forða frá greiðsluþroti.
Séu þau höft eins ströng og
nauðsyn krefur, Jeiða þau af
sér vöruskort og samdrátt
iðnaðarframleiðslu, bygg-
inga og hverskonar fram-
kvæmda. Útflutningsatvinnu
vegirnir bera sig ekki og
verða að draga saman seglin.
Þetta eykur enn á gjaldeyr-
isvandræðin, og er þá gripið
til uppbóta í einhverri mynd
til að reyna að halda útflutn-
ingnum gangandi, og skattar
lagðir á til að standa undir
þeim uppbótum. Fáar þjóðir
hafa eins mikla og eins bitra
reynslu af slíkri þróun og
einmitt íslendingar. Ríkis-
stjórnin laldi það skyldu
sína að bregðast fljótt við
þessum mikla vanda, og gera
hiklaust það, sem þurfti að
gera. Dómgreind íslenzku
þjóðarinnar er áreiðanlega
nógu mikil til að skilja, að
með því var einmitt verið að
tryggja framtíð hennar og
velferð.