Vísir - 19.10.1962, Blaðsíða 7

V1S I R . Föstudagur 19. október 1962.
7
BÆKJJR OG HOFUNDA
D.

Þýzki rithöfundurinn
HEINRICH BÖLL
Tjað er engin tilviljun, að skáld-
sagnahöfundar Þýzkalands
hafa á síðustu tímum tamið
sér til tjáningar aðferð hinn-
ar margföldu, sundurbrotnu
frásögu. Við það fá verk
þeirra á sig einkenni hinna
mótsagnakenndu tíma, er við
lifum, en verða á hinn bóginn
óaðgengilegri fyrir lesendur
komandi tíma. Þessir þýzku
höfundar sjá söguefni sitt með
margra augum í einu, fjalla um
veruleikann með hugum margra
manna samtímis,- Gervidagbæk-
ur birta lesandanum tilhneigingu
til hlutleysis og verka að auki
gegn hinu stranga formi skáld-
sögunnar.
,4 samt Gerd Gaiser og Jens
Rehn hefur Heinrich Böll
framar öllum tileinkað sér þetta
tjáningarform. Það er alkunna,
að með þessari sundurliðun frá-
sögunnar er tilgangurinn sá, að
auka möguleika á listrænni
framsetningu efnisins. Þetta
„svigrúm" innan skáldsögunnar
á að ^era höfundinum auðveld-
ara um vik að taka efni sitt
dýpri og fastari tökum. Þannig
gerir Heinrich Böll sögur sínar
að einkennilegri gagnsæismynd,
hann hefur þær upp Ur hinu til-
viljunarkennda til þess sem er
einkennandi. í verkum sínum
fram til þessa hefur Heinrich
Böll beitt þessari aðferð að sýna
viðfangsefni sitt frá mörgum
sjónarhólum og um fram allt
í sögunum „Wandarer kommst
du nach Spa“ (Ferðalangur, kom
þú til Spa), Wo warst du, Ad-
am“ (Hvar varst þú, Adam),
„Und sagte kein einziges Wort“
(Og mælti ekki orð frá vörum),
„Haus ohne Híiter“ (Umhirðu-
laust hús) og „Das Brot der
friihen Jahre“ (Brauð fyrri ára).
Það er aðeins „Irische Tage-
buch“ (írsk dagbók) frá árinu
1957, sem er undantekning frá
þessu.
Tjessi áherzla á margbreytileika
í verkum sínum hefur gert
það að verkum, að útlendingar
fengu snemma áhuga á hinum
þýzku rithöfundum. Verk Hein-
rich Bölls eru lesin í þýðingum
Fær hann
Nóbels-
verölaunin
bessu sinni?
i Frakklandi, Hollandi, Dan-
mörku, Svíþjóð, Bandaríkjun-
um, Sovétríkjunum, Ungverja-
landi o'g Júgóslavíu. Hann hef-
ur orðið eins konar samnefnari
fyrir rithöfunda Þýzkalands nú-
tímans. Sömuleiðis hefur erlend
is verið sýnd kvikmynd á sögu
hans „Das Brot der friiher
Jahre“.
Tjessi kvikmynd vakti mikla
* athygli á kvikmyndahátíð-
inni í Berlín í ár. Kvikmynda-
handritið er skrifað af Herbert
Vesely, leikstjóra myndarinnar,
og Leo Ti. Samtölin skrifaði
Heinrich Böll sjálfur. Aðalhlut-
verkin eru leikin af frönsku leik
konunni Karen Blanguermon og
þýzka leikaranum Christian
Doermer. Kvikmyndunin fór
fram í Berlín.
T útvarpsleikritum og smásög-
um Bölls birtist okkur hæfi-
leiki hans til gagnrýni, til að
setja fram persónur og atburði
á áleitinn og mjög áhrifamik-
inn hátt. í frásögnum sínum og
ritgerðum ritar Böll um endur-
minningar um fólk og frásögur
þess frá liðnum tíma. Þær eru
engu að síður gagnsæjar og
reynsluríkar en skáldsögur hans.
Bókmenntaleg vandamál, sið-
ferðisvitund rithöfunda og hin
erfiða spenna, sem ríkir milli
verks höfundarins og skoðana
hans, eru tekin til meðferðar á
hlutlægan hátt. Það er sameig-
inlegt öllum þessum minni verk-
um hans, að þar er Iesandinn
aldrei hafinn til skýjanna á ein-
:tóm.um,;kenningum og hugarór-
um, heldur haldið fast við raun-
veruleikann. Þessi veruleikaást
á mannlegum athöfnum og lífi
fólksins er heildareinkenni
þessa 44 ára rithöfundar, sem
stundum hefur verið nefndur
skáldlegur gagnrýnandi samtíð-
ar sinnar af kristilegu hugarfari
og bjargfastri, persónulegri trú.
Berndt W. Wessling.
Tveir áhrifamenn- tvö ólik sjónarmið - sparifjár-
binding — varasjóður — framleiðsla í hámarki -
betri tæki nauðsynleg — kaupfélögin og ofsóknir
á þau -
Sjöunda útgáfa á
kennslubók á 50 árum
Eins og Vísir skýrði frá fyrir
skemmstu, eru nú liðin 50 ár frá
. því að Iandafræðikennsla var tekin
upp í íslenzkum skólum, og var í
upphafi kennt eftir kennslubók dr.
Bjarna Sæmundssonar.
Kennslubók þessi er nú komin út
í 7. útgáfu, og hefur Einar Magnús-
son menntaskólakennari endurskoð
að hana, en hann kenndi landa-
fræði við Menntaskólann um langt
árabil, svo sem kunnugt er. En
þótt hér sé um endurskoðaða út-
gáfu að ræða, er grunnurinn hinn
sami, sem reist er á, og hefur
engin kennslubók hér á landi
reynzt eins „lífseig" og þessi. Er
það góður vítnisburður um það,
hversu vel hefur verið vandað til
bókarinnar f öndverðu, og í sam-
ræmi við allt starf dr. Bjarna Sæ-
mundssonar, sem var ekki aðeins
afbragðs visindamaður í sérgrein
sinni, fiskifræði, heldur og alhliða
fræðimaður, sem gat miðlað öðr-
um þekkingu á mörgum sviðum.
Hann komst svo að orði í 2. út-
gáfu Landafræðinnar, sem út kom
1920, að lokinni fyrri heimsstyrj-
öldinni, að „Landafræði er ekki
ríkjaskipunarfræði eingöngu, hún
er jarðlýsing, sem heidur sínu gildi.
þó að ríki kollvarpist og þjóðhöfð-
ingjum sé steypt af stóli“.
Eins og fyrr segir, er þessi 7.
útgáfa að stofni til óbreytt, en
breytingar þær, sem á henni voru
gerðar, eru afleiðingar atvinnu- og
stjórnmálaþróunar síðustu ára —
„allt fram í september 1962“, eins
og segir aftan á kápu.
ísafoldarprentsmiðja hefur prent
r og gefið bókina út, en stærðin
er 282 bls.
Gylfi Þ. Gíslason og Eysteinn
Jónsson leiddu saman hesta sína
á Alþingi í gær og deildu af
miklu kappi þann tíma, sem
þingfundur stóð yfir í Neðri
deild, eða tvo og hálfan tírna
Þar sem hér stóðu andspænis
hvor öðrum þeir menn, sein á-
hrifamestir eru hvor í sínum
flokki, var bæði fróðlegt og
skemmtilegt að hlýða. á rök
þeirra og málflutning.
Mál þetta stóð fyrst og fremst
um efnahagsmál, þróun þeirra,
stefnur og markmið. Eysteinn
varði löngum tíma, einni og
hálfri klukkustund, í að sann-
færa menn, og þó helzt sjálfan
sig líklega, hversu botnlaus vit-
leysa efnahagsmál ríkisstjórn-
arinnar væru. Það sem vel hafði
tekizt var svo ýmist góðæri
ellegar vinstri stjórninni að
þakka. Hafði vinstri stjórnin
greinilega vinninginn umfram
það síðarnefnda. Málflutningur
hans fjallaði nánar tiltekið um
þann varasjóð Seðlabankans,
sem myndazt hefði vegna ráð-
stafana stjórnvaldanna. Sá vara-
sjóður er nú 500 milljónir og
þreyttist Eysteinn aldrei á að
telja mönnum trú um, að þess-
ar milljónir væru beinlíms fryst
ar inni í Seðlabankanum, þetta
fé stæði þjóðarframleiðslunni
fyrir þrifum og væri einmitt sá
stofn, sem atvinnurekendur
ættu heimtingu á að fá lán af.
Benti dr. Gylfi Þ. Gíslason,
sem hélt uppi vörnum fyrir rík-
isstjórnina, á þá augljósu stað-
reynd, að framleiðsla væri nú
svo mikil í landinu að hvar-
vetna væri skortur á vinnuafli.
Þjóðarframleiðsluna væri aðeins
hægt að auka með betri tækja-
nýtingu og betri tækjum — ekki
með auknum lánum til atvinnu-
veganna.
Til að kaupa ný tæki þurfum
við að fá lánstraust erlendis
og það lánstraust fáum við með
styrkum varasjóði, því á honum
er gjaldeyrisforðinn byggður.
„En varasjóðurinn er ekki ein-
göngu notaður til að vega upp
á móti gjaldeyrisforðanum,"
hélt Gylfi áfram, „heldur einn-
ig til að endurkaupa afurðar-
víxla landbúnaðarins og sjávar-
útvegsins. Ef við Ieggjum niður
bindingu sparifjárins, hvar ætl-
ar þá Eysteinn að fá féð til
þessara liða?“ spurði ráðherr-
ann.
Annað kom einnig fram í
ræðu ráðherrans, sem mikla at-
hygli vekur eflaust. Það er, að
af öllum La.astofnunum lands-
ins, sem fengið hafa lán hjá
Seðlabankanum, standa innlána
deildir kaupfélaganna í lang-
stærstum skuldum, og er þó
ekki miðað við hlutföll, sem
sanngjarnt væri. Einnig hitt, að
sparifé kemur að langstærstum
hluta til inn í banka Reykjavík-
ur, en samt fer y3 allra útlána
út á landsbyggðina. Þrátt fyrir
þetta fara Framsóknarmenn og
málgagn þeirra stöðugt með
þann lítilfjörlega áróður að
ríkisstjórnin haldi uppi beinum
ofsóknum á hendur kaupfélög-
unum og mönnum út á lands-
byggðinni!
Margt annað merkilegt kom
fram í ræðu Gylfa, þótt þvf
miður séu ekki tök á að rekja,
hvorki hans ræðu né Eysteins.
Á fundi efri deildar í gær
fylgdi Bjarni Benediktsson
þrem stjórnarfrumvörpum úr
hlaði, um landsdóm, ráðherra-
ábyrgð og um öryggisráðstaf-
anir gegn geislavirkum efnum.
Ráðherra rakti ítarlega þróun
tveggja hinna fyrrnefndu mála
og þar sem hér er um merkilega
löggjöf að ræða, fræðilega séð,
verður þessu efni gerð nánari
skil í þessum dálki innan
skamms.