Tölvumál - 01.12.1998, Síða 19

Menntamál
Er græjudellan dragbítur á skólastarf?
Atli Harðarson
Iðnbyltingin hófst á 18. öld og hún
stendur enn. Fyrst tóku aflvélar við af
vöðvaafli, svo komu orkuveitur og raf-
væðing og nú upplýsingatækni og vaxandi
sjálfvirkni á ótal sviðum. A næstu áratugum
mun líftæknin svo ef til vill gefa lífi okkar
og störfum nýjan svip. Þessi bylting veldur
stöðugum breytingum á atvinnulífi okkar
og lifnaðaháttum. Kunnátta og vinnubrögð
sem þykja góð og gild í dag eru úrelt á
morgun og ekki er hægt að sjá fyrir nema
að litlu leyti hvað tekur við.
Skólar eiga að búa fólk undir framtíðina
en hvernig er hægt að gera þetta þegar fram-
tíðin er óviss og við vitum ekki hvaða
hæfni, þekking og kunnátta gagnast nem-
endum best eftir 10, 20 eða 30 ár?
Ég ætla ekki að fjalla um allar hliðar
þessa máls heldur einbeita mér að þeini
sem snýr að upplýsingatækni og ræða
tvær spurningar.
1. Hvernig hafa skólarnir brugðist við
upplýsingabyltingunni?
2. Hvað þurfa skólarnir að gera til að búa
nemendur sína undir lífí upplýsinga-
samfélagi?
En fyrst ætla ég að segja nokkur orð um
neytendur og veitendur í heimi tækninnar.
Fjöldi fólks sem telur sig aldrei snerta
tölvu notar þessa tækni daglega. Þegar það
ýtir á 5 til að panta símtal, tekur peninga
út úr hraðbanka, stígur á bremsuna í bílnum
sínum eð a flettir upp í textavarpinu. Öll
þessi tækniundur sem hér voru talin eiga
það sameiginlegt að þeim er stjórnað af
tölvum. Fólk sem notar þau notar tölvur
rétt eins og þeir sem grípa í hrærivél, þvotta-
vél eða hárblásara nýta sér rafmagnsmótora
jafnvel þó þessir sömu mundu svara því
neitandi með bestu samvisku ef spurt væri
hvort notkun mótora kæmi mikið við sögu
í þeirra daglega lífi.
Menn geta notað tæknina án þess að
vita mikið um hana. En þeir sem ekki hafa
neinn skilning á aflvélum, rafmagni og
upplýsingatækni hafa takmarkaða mögu-
leika á að skilja þann heim sem þeir lifa í
Flestir nútímamenn
eru tæknineytendur
fremur en veitendur
og taka þátt í mótun hans sem veitendur
og framleiðendur. Þeir þekkja heim tækn-
innar aðeins sem neytendur ekki sem veit-
endur.
Flestir nútímamenn eru tæknineytendur
fremur en veitendur. Þeir hafa upp til hópa
lítið vit á tækni þó þeir kunni að nota bíla,
tölvur, hraðbanka, myndbandstökuvélar
og farsíma. Þegar ég segi að þeir hafi lítið
vit á tækni á ég við að þeir hafi litla eða
enga hugmynd um hvernig þessi tæki
virka og séu upp til hópa ófærir um að
tengja reynslu sína af tækninni við
þaðsem þeir læra í raungreinum eins og
efnafræði og eðlisfræði. Þessu fylgir að
áhugi á tækni- og raungreinanámi er lítill,
sárafáir framhaldsskólanemendur velja
eðlisfræði- og tæknibrautir og það er
vaxandi skortur á menntuðu fólki í tækni-
og raungreinum.
Á þessu eru sjálfsagt margar skýringar.
Ein sem ég held að vegi þungt er hvað
nútímatækni er flókin. Hversdagslegir
hlutir eins og hemlakerfi í bíl, geisla-
spilari, farsími og myndavél innihalda
hugbúnað sem er erfitt að tengja við gang
náttúrunnar og örrásir sem eru ósýnilegar.
Það er löng leið frá undirstöðuþekkingu á
náttúrunni að skilningi á tölvu- og raf-
eindatækni nútímans. Fyrir hálfri öld var
þetta ekki svona. Þá var vel mögulegt fyrir
unglinga að skilja hvernig bifreið, hljóm-
flutningstæki, sími og myndavél virkuðu
og tengja reynslu sína af þessum tækjum
við fróðleik um náttúruna. Fyrir 20 árum
síðan var trúlega algengara en nú að ungl-
ingar fengjust við að lappa upp á bilaða
bíla, smíða magnara og móttökutæki og
framkalla Ijósmyndir.
Einföld tilraun með spólu og járnkjarna
getur skýrt nokkurn veginn hvað gerist
þegar gamaldags sími hringir eða dyra-
bjalla klingir. Það er öllu erfiðara að skilja
hvernig nútíma farsími hringir. Viðgetum
rifið hann í sundur en við erum engu nær,
við sjáum enga hluti sem hreyfast, engan
hamar sem slær á bjöllu eða neitt annað
sem hægt er að tengja við hversdagslega
reynslu af því að mynda hljóð eða einföld
Tölvumál
19