Vísir - 12.02.1963, Blaðsíða 9

V í S I R . Þriöjudagur 12. febrúar 1963.
rl??
Ég trúi ekki á bókmenlir sem
vantar tilgang og markmið“
Vainö Linna býr í Tammer-
fors, næsrstærstu borg Finn-
lands, þar sem fortíð og framtíð
mætast í ringulreið nútíðarinnar.
Nýjar, relsulegar verksmiðjur
standa við hliðina á gömlum
timburhúsum, hestvagnar mæta
vörubílum. Stóriðjunni hefur þó
ekki tekizt að spiila landslaginu.
í Tamrierfors er stöðuvatn og
skógur inni í miðri borginni.
Þetta er borg verksmiðiufóiks,
þar sem vlnstri menn eru f meiri
hiuta og horgarstjórinn sosíal-
demokrati. Þannig hefur það
verið Iengi. og þannig mun það
verða Iengi. Tammerfors er
hjarta, sem veitir lífi og blóði
um Tavastland. Tammerfors er
stærsta borgin f Finnlandi, sem
er algerlega finnsk. t Tammer-
fors hófst fyrsti framgangur
finnsku stóriðiunnar. Þegar hvít-
liðarnir tóku Tammerfors í borg-
arastyrjöldinni 1918, var útséð
um úrslit stríðsins. Margir féllu,
margir voru fangeisaðir og marg
ir teknir af lífi. í Tammerfors
mætir manni endurminningin um
átökin, sem enn setja spor sfn á
framþróun Finnlands. i Tamraer-
I fors eru stærstu iðnaðarfyrir-
tækin, en einnig Leninsafn, sem
I sovézkir borgarar fara i pflagrfms
llll ferðir til.
.
I Lifir eins og
hann lystir.
I hjarta borgarinnar, Hameen-
puisto 17—19, býr Linna í þægi-
Iegri, bjartri íbúð. Þegar ég hitti
; hann seinast, bjó hann f þröngu
húsnæði í Kalevahverfinu og
átti erfitt með að fá vinnufrið.
Hann á tvö börn, dóttur á ung-
lingsaldri og lítinn dreng. Nú
getur hann Iifað eins og hann
:§! lystir, það sem eftir er ævinnar.
„óþekktur hermaður" seldist í
; meira en 300 þúsund eintökum,
< var kvikmyndaður og snúið í
Ileikform. Trílógían um Finnland,
sem á finnsku hefur hinn sam-
eiginlega titil „Undir pólstjörn-
unni“ (í sænskri þýðingu heita
hlutarnir „Högt bland Saari-
jarvis moar“, „Upp trölar" og
„Söner av ett folk“) hefur selzt
í um það bil hálfri milljón ein-
s taka f Finnlandi. Þessari miklu
j sögu verður einnig snúið í leik-
II ritsform, og rætt er um að kvik-
mynda hana einnig.
Linna getur lifað eins og hann
lystir — og lifir eins og hann
lystir. Eitthvað hefur hann
breytzt við velmegun sína. í
barminum ber hann Lions-
merkið. í bílskúrnum standa
tveir bílar. Um helgar fer hann
til landseturs sfns utan við Tamm-
) erfors, þar sem hann heldur sig
I: á sumrin. Það eru næstum ein-
1 göngu ný húsgögn f íbúðinni
hans. Bókahillurnar f vinnuher-
' bergi hans eru fullar, en mikill
hluu bókanna er ritaður af hon-
m um sjálfum: mismunandi útgáf-
I ur, þýðingar á framandi málum.
| Þrátt fyrir efnið (fjallar um stríð
IFinna og Rússa) hefur „Óþekkt-
ur hermaður" verið þýddur bæði
2 pölsku og tékknesku, en í
-.< Sovétrfkjunum var farið fram á
styttingar, sem Linna vildi ekki
? fallast á.
„Óþekktur hermaður" kom
út fyrir jólin 1954, og skömmu
5 upp úr áramótum var séð, hvert
stefndi í sölunni. En Linna hélt
áfram að starfa sem vélfræðing-
ur í Finlaysons-verksmiðjunum.
Hann vildi ekki verða fjárhags-
lega háður bókmenntastarfi sfnu.
Smám saman varð honum þó
ljóst, að hann gat ekki sinnt
hvort tveggja starfinu, hann varð
að vinna átta tíma á dag í verk-
smiðjunni, og svo tóku við löng
og erfið kvöld við ritstörf. En
Váinö Linna óttast ekki líkam-
legt erfiði. Á sumrin tekur hann
virkan þátt í akuryrkjustörfunum
á landsetri sínu.
Slátrarasonur —
vélfræðingur.
Hann fæddist árið 1920 f Ur-
jala, sveitahéraði nálægt Tamm-
erfors, og er það fyrirmyndin að
staðsetningunni f trílógíunni
miklu „Undir pólstjömunni".
Hann lítur út fyrir að vera eldri
en 42. Kannski hefur vinnan slit-
ið honum um aldur fram. Þegar
hann hlær og er í góðu skapi,
lítur hann út fyrir að vera yngri.
Kímni hans, sem í bókum hans
er gáskafull og alþýðleg, er f
raunveruleikanum þunglamaleg
og beisk. Kfmnin breytist f ó-
ánægju með ‘ þjóðfélagsástandið
og h'eimsku mannkynsins, sem
kemur honum í illt skap.
Faðir Linnas var slátrari, en
dó, þegar Váinö var sjö ára gam-
ill. Hann átti niu sytkin. Börnun-
um var ætlað að lifa á ekkjulff-
eyri móður sinnar, sem ekkert
hrökk. Þau sultu ekki f hel, en
ekki mun hafa verið mjög langt
frá því. 1 fjölskyldunni var eng-
inn listrænn áhugi og enginn list-
rænn arfur, ekki heldur þau
pólitísku átök, sem hugmynda-
ríkir ritskýrendur hafa tilgreint
sem orsök þess, að Linna skrif-
aði skáldsögu um borgarastyrj-
öldina. Faðir hans var borgara-
legur í skoðunum, fylgdi mið-
flokkunum að máli, móðir hans,
sem enn er á lffi í Urjala, fylgdi
hægri hluta sósíaldemókrata að
máli.
Árið 1938 varð mikil breyting f
lífi Linnas, þegar hann fluttist
til Tammerfors og hóf starf hjá
Finlaysons-verksmiðjunum. Svo
skall stríðið á, og hann var kall-
aður f herinn, en var aldrei send-
ur á vfgvöllinn. Eitthvað af
F7
Vainö Linna, höfundurinn, sem hlýtur bókmenntaverðlaun Norður-
Iandaráðs 16. þessa mánaðar fyrir fyrsta stórverkið, sem tekur
fyrir hin miklu umbrotaár í finnsku þjóðlífi.
og skrifaði mikið.
— Fyrstu tvær bækur mínar
voru skrifaðar í eins konar bar-
áttu, segir hann.
Um þetta ræðum við haust-
kvöld eitt í Tammerfors, meðan
laufin falla af trjánum, og börnin
koma heim úr skólanum. Linna
hefur gaman af að segja frá. —
Hann á sér engin leyndarmál. Rit-
Handritið vó 50 kíló.
Um vinnuna við tríógíuna seg-
ir Linna: — Ég hóf að rita trf-
lógíuna haustið 1956. Ég skrif-
aði alla söguna í einni lotu, en
það tók tvö ár. Fyrstu umferð-
ina handskrifaði ég með penna,
af því að ég var ekki sérlega leik-
inn að skrifa á ritvél, og þar að
Greinargóð lýsing á Vainö Linna —
manninum sjálfum og verkum hans
reynslu hans frá stríðsárunum
má finna í „Óþekktum her-
manni", en flest er þó eftir frá-
sögum annarra. Linna hefur
hæfileika til þess að tengja sam-
an mörg sögubrot og gera úr
þeim eina heild. Hann skrifaði
ekkert, meðan á stríðinu stóð.
Hann var leystur frá herþjón-
f nóvember 1944. hóf aftur sitt
gamla starf og kvæntist. Fyrstu
tvær skáldsögur hans, sem báð-
ar voru skrifaðar á árunum milli
1940 og 50, eru þokukenndar og
fálmandi, en í þeim má finna
tjáningarþörf og löngun til ein-
faldleika í framsetningu. Listræn-
ar fyrirmyndir, fyrst og fremst
frá Dostojevskij, eru greinilegar.
Linna las mikið á þessum árum
störf hans eru handverk, líkam-
legt erfiði. í september kom síð-
asti hluti trílógíunnar út á
finnsku, og Linna getur nú tekið
sér hvfld um nokkurt skeið. áður
en hann hefur nýtt verk. Þetta
hefur verið mikið álag á hann,
bæði andlega og líkamlega. Með
trílógíunni tókst Linna að sanna.
að „Óþekktur hermaður" var eng
in tilviljun. Jafnframt er ég sann-
færður um það, eftir að hafa les-
ið „Undir pólstjörnunni“. að bæk-
ur Linnas eru fyrst og fremst
þjóðernislega mikilvægar. Þær
lýsa breytingum og skapa breyt-
ígar. Þau eru þjóðfélagsleg rétt-
arskjöl, en hjálpa þjóðfélaginu
jafnframt til þess að sættast við
sjáft sig.
auki fylgir penninn hugsun minni
betur.
Hann tekur háa pappírshlaða
út úr skáp og telur pappfrinn í
fyrstu umferðinni vera 50 kfló.
Vinnutími hans var svo til sá
sami virka claga sem helga. Hann
fór á fætur klukkan sjö, byrjaði
að skrifa klukkan átta. vann f
sex tíma, reykti og drakk kaffi
á fastandi maga. Síðari hluta
dagsins reikaði hann um úti og
hugsaði um framhaldið. Hann
hafði ekki gert neitt kerfi eða
áætlun að fara eftir. Atburðarás-
in var látin vaxa fram hægt og
hægt, atburðarás, sem byggðist
á reynslu hans sjálfs, frásögnum
annarra, sögu Finnlands: furðuleg
yfirsýn yfir fæðingarhríðir heill-
ar þjóðar á árunum 1860—1950.
Langir kaflar tríógíunnar höfðu
fengið endanlega mynd þegar í
fyrstu umferð. Síðan fyllti Linna
í eyðurnar og byrjaði nú að skrifa
á ritvél. Sumar kaflana skrifaði
hann allt að því sex sinnum. Upp-
haflega hafði hann hugsað sér að
gefa söguna alla út í einu bindi,
en hætti við það. Þegar annar
hlutinn „Upp tralar“, kom út, fór
allur tími Linnas í langvarandi
deilur um sagnfræðilegt réttmæti
sögunnar, um túlkun hans á at-
burðunum á árunum 1917—18.
Síðustu sagnfræðirannsóknir hafa
rennt stoðum undir skoðun Linn-
as, eins og sjá má, ef lesið er
hið mikla sagnfræðiverk Juhanis
Paasivirtas um Finnland árið
1918.
— Síðastliðinn vetur hrökk svo
allt í baklás. Dag nokkurn, þegar
ég var á gangi á götunni, fór mig
að svima, og ég missti meðvit-
und. Ég hélt fyrst á eftir, að ég
hefði fengið blóðtappa eða heila-
blóðfall. En það var eiginlega
ekkert að mér. Ég hafði einungis
unnið of lengi og of ákaft. Hjart-
að sló ört, spennan hafði verið
alltof mikil. Ég lét rannsaka mig
á sjúkrahúsi í Helsinki og hvíldi
mig þar í nokkrar vikur. Svo lauk
ég við bókina.
Frá hokri til stóriðju.
Hann álítur með réttu, að „Ó-
þekktur hermaður" sé ekki bezta
bók sin, heldur tríógían, sem
hann hefur nú lokið við. „Óþekkt-
ur hermaður" gerist á nokkrum
örlagaríkustu árunum í nútfma-
sögu Finnlands, en trílógian tekur
til meðferðar alla þjóðfélagsbylt-
inguna, allt frá smáhokri leigulið-
anna til stóriðjunnar, frá þján til
frelsis, frá harðneskju baráttuár-
anna til hinnar frjálsari, kannski
innihaldssnauðari en auðveldari
veraldar dagsins í dag. Kommún-
istadagblað í Tammerfors skrif-
aði, að Linna væri svo mikill höf-
undur, að hann brygðist allra von
um. Með því hefur ritdómarinn
væntanlega átt við, að menn með
ólíkar stjórnmálaskoðanir hafi
búizt við, að Linna myndi skrifa
til þess að geðjast þeim einum.
Þess í stað hefur trílógían orðið
eigin sýn Linnas og einskis ann-
ars, hans eigin mynd af Finnlandi
sem föðurlandi, tjáning hans eig-
in þjóðfélagssýnar og gagnrýn-
andi raunsæis. Nokkrir ritdómar
ar hafa sakað hann um að vera
gamaldags, íhaldssaman, en það
skyldu menn taka með nokkrum
fyrirvara. Linna aðhyllist hið hefð
bundna raunsæi. Eftirlætishöfund
ar hans eru Tolstoj og Dostojev-
skij.
Það er meistaraleg bókmennta-
leg skipulagsgáfa, sem býr að
baki hinum 1500 síðum trílógíunn
ar. Fjölskyldan Koskela, sem
myndar miðpunkt sögunnar, er
akuryrkjufólk. Umhverfis það
safnast svo smátt og smátt fólk
af öðrum toga spunnið, menn sem
tilheyra stjórnmálum og fjármál-
um. Eru þetta einkum sósfaldemó
kratinn Kivivuori og verzlunar-
maðurinn Kivioja. Þegar Kivioja
færir út kvfarnar f viðskiptum
sínum, kaupir hann bæ ekkjunn-
ar Halmes. Maður hennar var
sfðasti hugsjónamaður sósíalism-
ans, síðan taka við menn hins
praktíska lffs. Gömul föt Helmes
Framh. á bls. 10