Vísir - 22.03.1963, Blaðsíða 4

u i« ;i
V í S I R . Föstudagur 22. marz 1963.
Vísindin í þjónustu
friðar
Fyrir þá sem hlusta daglega á
fréttir frá Genf eða lesa um af-
vopnunarráðstefnuna í blöðum
getur verið fróðlegt að vita, að
einn af tækniráðgjöfum Kenne-
dys, sem þarna var staddur og
kom beint frá Genf, taldi lítið
að græða á þeim fréttum sem
fréttastofur Evrópu létu frá sér
fara um þessa samninga. A. m.
k. kvað hann samninganefndar-
mennina sjálfa daglega vera
undrandi á þeim getgátum og
rangfærzlum sem sendar væru á
öldum Ijósvakans hvarvetna um
heim. Var það og álit fleiri
manna að fréttaþjónusta nútím-
ans ætti mikinn þátt í þvf að
auka á spennu og ala á tor-
tryggni. Hvar sem einhver átök
væru hópuðust fréttamenn að og
oft liti helzt út fyrir í fréttum
blaða og útvarps að mannkynið
gerði ekkert annað en jagast og
berjast. Slikur fréttaflutningur
væri sizt til þess fallinn að auð-
velda samninga og skapa gagn-
kvæmt traust milli þjóða. Var
látín í Ijós sú ósk, að fréttastof-
ur, blöð og útvarp viidu draga úr
æsifréttum í sambandi við eins
alvarlegt mál og Genfarsamning-
arnir eru og raunar allir samn-
ingar, sem að þvi miða aö draga
úr viðsjám manna eða þjóða á
milli.
□------
Gú skoðun var almennt rikjandi
meðal eðlisfræðinganna, sem
þarna voru staddir, að þeir bæru
að vissu Ieyti ábyrgð á því, að
nú væri hægt að útrýma mann-
kýninu að mestu leyti á nokkrum
klukkustundum.
Á uppgötvunum þeirra byggist
nú það ægilega vald sem stjórn-
málamenn og hershöfðingjar
hefðu i höndum sér og gæti hve-
nær sem væri leitt til tortíming-
ar. Vegna þessarar þungu ábyrgð
ar telja þessir sömu menn sér nú
skylt að gera allt sem i þeirra
valdi stendur til þess að koma i
veg fyrir að orkan verði notuð
til tortimingar. Eina ráðíð til
þess telja þeir að byggja upp
nýjan og betri heim.
Þegar rætt er um framtiðina á
slikum grundvelli er eðlilegt að
menn geri sér grein fyrir því
hversu munurinn á kjörum mann-
kynsins er gífurlegur. Mikill
hluti mannkynsins getur aldrei
borðað sig saddan, hlýtur enga
menntun, fer á mis við læknis-
hjálp og skortir húsnæði. Heil-
brigðismál heimsins eru enn
mjög skammt á veg komin. í 12
Afrikulöndum er aðeins einn
læknir á hverja 20.000 ibúa og i
einu landi eru 70.000 íbúar á
hvern lækni. í Asiu eru sums
staðar 60.000 ibúar á hvern
lækni.
Ef þessi 12 áðurnefndu Afriku-
lönd gætu útskrifað 1000 lækna
á ári næstu 20 ári'n myndu samt
verða 10.000 ibúar á hvern
lækni. Eins og sakir standa er
alls ekki um að ræða að útskrifa
nema 500 lækna á ári i þessum
löndum.
Útbreiðslu farsótta er oft ekki
hægt að hefta sökum skorts á
fjármagni og ekki bætir það úr
skák að Kina er ekki með i al-
þjóðlegu samstarfi.
í sumum löndum eru allt að
90% af fullorðnu fólki ólæst og
óskrifandi. í 43 löndum Afriku,
Asiu og Suður-Ameriku eru um
það bil 880 milljónir íbúa, þar af
er rúmlega 600 milljóriir eldri en
15 ára, ólæsir. í 15 Asiulöndum
eru 87 milljónir barna, sem ekki
njóta neinnar kennslu og 65 mill-
jónir barna í þessum sömu lönd-
um hafa ekki full not af þeirri
kennslu sem býðst sökum sultar.
Þegar staðreyndir eins og þess-
ar eru lagðar á borðið er ekki að
undra þótt visindamenn margra
landa telji það skyldu sína að
benda þjóðum og rikisstjörnum á,
að allri þessari neyð mætti út-
rýma ef vigvæðingu væri breytt
í afvopnun. — Með þeirri
tækni, sem mannkynið ræður
nú yfir væri ekki aðeins
auðgert að framleiða nægan mai
handa öllum íbúum jarðarinnar
Það væri auðgert þótt þeir væru
helmingi fleiri en þeir eru nú.
Enn sem komið er hafa auðlindir
hafsins sem matvælaforðabúrs
aðeins að mjög litlu leyti verið
nýttar en eðlis- og efnafræðing-
arnir fullyrtu að þangað mætti
um langa framtið sækja gnægð
næringarefna svo ekki þyrfti að
kviða hungri þótt menn hættu
að eyða mannslífum i striði.
Það sem gert er eins og stend-
Síðari grein
ur til þess að draga úr neyð i
heiminum er sumpart gert af
efnuðum þjóðum i Ameriku og
Evrópu sumpart fyrir milli-
göngu Sameinuðu þjóðanna. Að-
stoð Sameinuðu þjóðanna virðist
hafa gefið bezta raun, þar eð
hún er veitt af hlutlausum aðila,
sem ekki þarf að hugsa um þarf-
ir annarra en þeirrar þjóðar, sem
aðstoðina hlýtur. Aðstoð frá efn-
uðum stórveldum hefur þann
annmarka að hætt er við, að sá
sem við hjálpinni tekur verði
beinlínis eða óbeinlínis háður
gefanda, en það er allra hluta
vegna mjög óheppilegt.
□------

eftir Ólaf
Gunnarsson
sálfræðing
\ ðstoð við vanþróaðar þjóðir. er
J á ýmsan hátt vandasöm i
framkvæmd jafnvel þótt fé sé til
reiðu. Þessar þjóðir eru nú
komnar á það stig, að þeim er
orðið ljöst, að það er ekki neitt
náttúrulögmál að þær svelti og
þær vita að aðrar þjóðir lifa í
allsnægtum. Þetta er eitt af því,
sem um langan aldur verður or-
sök spennu í heiminum og
engin leið er til að afstýra henni
nema sú, að sjá um að ^llir fái
nóg að borða og hljóti aðra
Ólafur Gunnarsson.
möguleika til að lifa þvi, sem
kallað er mannsæmandi líf. Tal-
ið er að þessu marki verði að-
eins náð með því að auka mat-
vælaframleiðsluna i vanþróuðu
löndunum til mikilla muna, og
auka viðskipti milli hinna ýmsu
hluta heims sem mest.
Enn sem komið er hafa van-
þróaðar þjóðir aðeins að sára-
litlu leyti tekið vísindin í þjón-
ustu sina. Bandariskur prófessor
sagði mér sem dæmi um sóun
andlegra verðmæta, að i flestum
löndum Suður-Ameriku væru há-
skólakennarar svo illa launaðir,
að þeir yrðu að vinna aukastörf
til þess að geta lifað. Afleiðingin
af þessu væri sú, að ekkert þrek
yrði aflögu til visindaiðkana en
það drægi svo aftur úr eðlilegri
þróun þjóðfélaganna.
Oft vill það við brenna i hjálp-
arstarfi því, sem unnið cr í van-
þróuðu löndunum að ekki er
hugsað nóg fyrir framtiðinni en
reynt að ná einhverjum stundar-
árangri sem er meira til að sýn-
ast en vera. Einkum hefur sú að-
stoð sem ekki er veitt fyrir milli-
göngu Sameinuðu þjóðanna þótt
bera merki þessa.
Ef freista skal þess að ala
mannkynið upp til friðar i fram-
tiðinni dugir ekki að kasta hönd-
unum til þeirra áætlana, sem
gerðar kunna að verða til þess
að draga úr spennu og tryggja
öryggi.
Eins og stendur verður bilið
milli hins ólæsa manns í van-
þróuðu landi og borgarans i vel-
ferðarrikinu æ stærra. Vísindin
hafa valdið byltingum í mörgBm
þjóðfélögum og skólarnir verða
að breyta ýmsu af þeim sökum,
sumu til mikilla muna eins og
kennslu í liffræði, eðlis- og efna-
fræði og félagsfræðum. Ef unþ
lingarnir eiga að geta farið út í
þann heim, sem biður þeirra
verða þeir að hafa al! staðgóða
þekkingu á sjálfum sér 02 um-
'nverfi sinu. Maðurinn verður að
gera sér grein hvar hann á heima
í umhverfinu. Hann má ekki láta
þvinga sig inn í neitt ákveðið,
það verður að ala hann þannig
upp, að hann geti valið og hafn-
að í samræmi við hæfileika sína
og áhugamál,
Æsku framtíðarinnar verður að
ala upp í anda sáttfýsi og friðar.
Mennirnir verða að læra að virða
hverjir aðra hvaða hörund-dit
sem þeir kunna að hafa, hvaða
atvinnuvegir, sem þeirra bíða.
Hvaða menningararfi sem þeir
kunna að byggja á og hversu fá-
ránlega drauma sem forfeður
þeirra kann að hafa dreymt um
upphefð ákveðinna þjóða á ann-
arra kostnað.
í þessu sambandi er það með-
al mikilvægustu mála, að tækni-
menntuðu þjóðirnar færi ekki
hinum vanþróuðu allan þann
fróðleik, sem orðið hefur til þess
að vekja missætti i gamla heim-
inum. Sú mannkynssaga sem
r-tuðlar að striði er slæm saga,
ikfnvel þótt hún sé viðurkennd
af sagnfræðingum. Menningar-
sagan hlýtur að lcysa striðs-
söguna af hólmi að mestu leyti
a. m. k. unz mannkynið er kom-
ið á það stig, að það getur notað
striðssöguna eins og við notum
nú ævintýri um útilegumenn og
ýmsar huldar vættir.
Enn sem komið er virðist fólk
hvarvetna um heim vera reiðu-
búið til að gera frekar ráð fyrir
því ncikvæða en þvi jákvæða i
fari þeirra sem það þekkir ekki.
gandarískur prófessor sagði frá
rannsókn í Bandarikj-
unum sem studdi þessa skoðun.
Bandarískir stúdentar fengu lista
með nöfnum ýmsra þjóða og áttu
þeir að gera grein fyrir því hvort
þeir gætu hugrað sér þessar
þjóðir sem nábúa jafnvel sem
fjölskyldumeðlimi. Á listunum
voru auk fjölda annarra, nöfn
þriggja þjóða sem ekki eru til.
Aðeins örfáir stúdentar iýstu
því yfir, að þeir gætu ekkert um
þessar þjóðir sagt, þær væru
þeim með öllu ókunnar. Flestir
létu hins vegar í ljósi ógeð á
þeim og fundu þeim flest til for-
áttu, t. d. var þess getið, að
þessar þjóðir myndu sennilega
vera fjandsamlegar Bandarikja-
mönnum, sumir töldu að þær
byggju við kommúnistisk stjórn-
skipulag 0. s. frv.
Þegar svona niðurstöður liggja
fyrir eftir athugun á stúdentum
hljóta menn að spyrja hvers er
þá að vænta af öðrum? Flestir
munu úr sinu eigin umhverfi
'■ækkja einliver dæmi um hleypi-
dóma, sem leiða til neikvæðra
athafna, en baráttán við hleypi-
dómana er einmitt einn liðurinn
í þvi að gera heiminn betri en áð-
ur og getur hver sem er unnið
að því hver á sinum vettvangi.
Hvatt var til þess á Pugwash-
ráðstefnunni að skipulagðar yrðu
a. m. k. fjórar ráðstefnur vís-
indamanna, sem fjölluðu um upp-
eldismál. Skyldu menn á þessum
ráðstefnum reyna að marka aðal-
stefnuna í uppeldis- og fræðslu
málum framtiðarinnar.
Það má geta þess, að af 6
mönnum sem aðallega unnu að
því að semja yfirlýsingu um
uppeldismál voru tveir, sem únn-
ið höfðu við að finna upp fyrstu
kjarnorkusprengjuna og sá sem
mestan þátt átti í þvf verki var
ritari þessarar nefndar.
'□-----
V/afalaust tefur það fyri’r ai-
' mennri afvopnun að allur
almenningur hefur á því bjarg-,
fasta trú, að þótt heimurinn far-
ist að mestu leyti þá muni þeir
sjálfir og þeirra nánustu ein-
hvern veginn komast af. Þetta er
hin mikla lifslygi, sem menn
bregða fyrir sig og telja sér trú
um að hættan sé ekki eins mikil
og hún raunverulega er. Þeir
Framhald á bls. 10.
Leikhúsmál hefja
göngu sína á ný
Um siðastliðna hclgi hóf nýtt
iistatímarit göngu sína í Reykja-
vk. Er það tímaritið Leikhúsmál,
sem þannig hefur göngu sina í
annað sinn, en það kom áður út
i 10 ár f umsjá og eigu Haralds
Björnssonar á timabilinu 1940—
50. Þá tók Þjóðleikhúsið til
starfa, og þar sem Haraldur var
fastráðinn leikari þar og þar að
auki f þjóðleikhúsráði, treysti
hann sér ekki til þess að halda út
blaði, sem hlaut að gagnrýna sýn-
ingar leikhússins. Tók Haraldur
nærri sér að þurfa að hætta út-
gáfu blaðsins, sem siðan hefur
legið í dvala í 13 ár.
AÍ5 endurútgáfu Leikhúsmála
stendur hópur ungra manna, sem
skipta þannig með sér verkum:
Ritstjórn annast Ólafur Mixa,
Oddur Björnsson og Þorleifur
Hauksson, framkvæmdastjórn ann-
ast Gísli Alfreðsson og Klemenz
Jónsson, auglýsingastjóri og um-
brotsmaður er Garðar Gíslason og
ljósmyndari Andrés Kolbeinsson.
Fyrsta tölublað Leikhúsmála í
hinum nýja búningi er bæði stórt
og mjög vandað að öllum frá-
gangi, 64 blaðsiður i stóru broti,
birtir mikið af myndum og prent-
að á vandaðan pappír. Af efni
blaðsins má nefna grein um Har-
ald Björnsson og Leikhúsmál,
Sveinn Einarsson ritar um Andorra
og Eðlisfræðingana og viðtal er
við Sigurð Róbertsson. Þá cru í
blaðinu allmargar greinar,. sem
snerta gagnrýni, viðtöl eruvið all-
marga leikhúsmenn um það
hvernig gagnrýnandi eigi að vera,
leikdómar um frumsýningar i
Reykjavfk og grein sem nefnist
Gagnrýni gagnrýnd. Sigurður
Grímsson ritar greinina Leiklíst á
liðnum árum, þá er utvafþsgagn-
rýni, þáttur um kvikmyndir og
síðast en ekki sízt leikritið Saga
úr dýragarðinum eftir Edward
Albee i íslenzkri þýðingu Thor
Vilhjálmssonar.
Útkoma nýs listatímarits i
Reykjavík er viðburður, sem vert
er að veita fyllstu athygli, og er ó-
þarft að eyða orði að þvf, hve
mikið gagn slikt rit getur unnið
islenzkri lciklist.
i