Vísir - 25.06.1963, Síða 4

4
VÍSIR . Þriðjudagur 25. júní 1963.
við og það var hlutskipti sem
Nei, aðeins fá ár, árin
aða gömul. Eina nóttina
í Héðinsfirði er sumarfagurt
en vetrarríki mikið. Þar eru
landkostir góðir fyrir sauðfé en
erfiðar smalamennskur sum-
staðar vegna brattra fjalla.
Hlunnindi eru þar nokkur, sil-
ungsveiði í stóru vatni í miðj-
um dalnum, sem gengur inn af
firðinum, talsverður reki og
gnægð sjófangs var til skamms
tíma upp við landsteinana. Há
fjöll umlykja Héðinsfjörð og
dalinn sem inn af honum
ganga. Um þau liggja fjallvegir,
sumir ekki hættulausir ýmist til
Siglufjarðar, til Hvanndala eða
niður í Ólafsfjörð. Nú fer eng-
inn framar þessar alræmdu
fjallaslóðir nema einstöku sér-
vitringar, það á enginn framar
erindi um þær, því Héðinsfjörð-
ur er kominn í eyði.
Fimm bæir hafa verið í
byggð í Héðinsfirði fram á
þessa öld. Þessir bæir eru Vík,
Vatnsendi, Grundarkot, Möðru-
vellir og Ámá. Sá fyrsti þeirra
lagðist í eyði skömmu eftir
aldamótin, en síðan hver af
öðrum og síðast Vík fyrir
nokkrum árum.
Ekkja frá 22. aldursári.
í röð hinna síðustu íbúa
Héðinsfjarðar er Helga Erlends-
dóttir, kona um hálfsjötugt sem
nú er búsett á Siglufirði. Hún
hefur verið ekkja frá því hún
var 22ja ára gömul og missti
bónda sinn og uppkominn bróð-
ur með dags millibili, báða í
snjóflóðum. Það voru þung ör-
lög fyrir unga, fátæka konu, al-
eina á heimilinu af fullorðnu
fólki, en hafði fyrir ungu barni
að sjá og var að þvf komin að
fæða annað.
— Það var erfiðara að vera
ekkja í þá daga heldur en það
er nú, sagði Helga Erlendsdóttir
þegar ég kom á fund hennar á
Siglufirði til að fræðast af
henni um Héðinsfjörð og æsku-
ár hennar þar. — Það opinbera
hafði engum skyldum við fá-
tækar ekkjur að gegna, hélt frú
Helga áfram. Þær urðu að berj-
ast fyrir tilveru sinni eins og
unnt var og bezt lét hverju
sinni. Annars tók hreppurinn
enginn kaus fyrr en öll önnur
sund voru lokuð.
— Ert þú Héðinsfirðingur að
ætt og uppruna?
— Ég er a .m. k. fædd og al-
in upp f Héðinsfirði. Átti þar
heima hátt á 5. tug ára að ég
flutti alfarin burt, Heilsan var
þrotin, ég átti ekki annars
kost. Annars langaði mig ekki
til að hverfa úr Héðinsfirði.
Það er fallegt þar.
Sannkallaður
manndrápsvegur
— Þú spurðir um ætt mína.
Ég á hana hérna skrifaða á
blöðum. En það er of langt að
rekja það allt saman. Svo veit
ég ekki heldur hver hefði áhuga
fyrir því. En afi minn og amma
bjuggu f Hvanndölum, ein-
hverjum afskekktasta bæ í allri
Eyjafjarðarsýslu. Þú veizt hvar
Hvanndalir eru, það er örlítil
hvos eða dalskvompa norðaust-
an í þverhníptum hamrabjörg-
um milli Ólafsfjarðar og Héð-
insfjarðar. Hvanndalabjörg eru
þar rétt hjá og fyrir framan þau,
eftir svokölluðum Hvanndala-
skriðum, liggur aðalleiðin á
landi yfir f Héðinsfjörð. Það er
stórhættuleg leið og yfir for-
vaða að fara — sannkallaður
mannsdrápsvegur. Sjóleiðin er
líka oft illfær, einkum vegna
þess að þarna brimar fyrir opnu
hafi og lendingin háskaleg,
undir snarbröttum háum bökk-
um. Nei, þetta var sannarlega
afskekktur staður, ekki sfzt í
vondri tíð á vetrum. Þarna var
Helga Erlendsdóttir
aðeins einn bær — Hvanndalir.
Ég veit ekki hven^er hann
byggðist fyrst, en árið 1896
lagðist hann í eyði. Þá keypti
hreppsnefnd Hvanneyrarhrepps
jörðina til að fyrirbyggja það
að hún byggðist aftur. Það
þótti of viðurhlutamikið að tefla
mannslífum í þvflíka hættu.
Eldurinn slokknaði
— Bjuggu afi þinn og amma
þarna lengi?
1854—59. Það bjó enginn lengi
í Hvanndölum a. m. k. ekki á
öldinni sem leið og annað veif-
ið var jörðin alltaf í eyði. Afi
minn hét Einar Ásgrímsson og
amma mín Guðrún Þórarins-
dóttir. Næst síðasta vorið, sem
þau bjuggu f Hvanndölum fór
afi á hákarlaveiðar eins og þá
var venja, en amma var ein
heima með barnahópinn. Yngst
barnanna var Guðlaug, móðir
mín, sem þá var aðeins 9 mán-
Stefánsson frá Möðruvöllum
gekk að eiga Guðlaugu þá, sem
amma mín bar í pilsi sínu milli
Hvanndala og Héðinsfjarðar og
þau tóku við búi á Ámá af afa
mínum 1884. Þar fæddist ég
sem 9. barnið í röðinni af alls
10 árið 1897. Auk okkar syst-
kinannna ólu foreldrar mínir
upp tvö fósturbörn, svo það
var stór barnahópurinn á Ámá.
— Hvernig voru húsakynni
fyrir jafnfjölmenna fjölskyldu?
— Þau myndu ekki hafa þótt
beysin nú til dags. Það var
torfbær með baðstofu, þiljaðri
að* vfsu en með moldargólfi.
Foreldrar mínir voru lengi vel
svo fátæk að þau höfðu ekki
efni á að setja trégólf í bað-
stofuna fyrr en löngu seinna.
En við vorum ánægð þarna.
Baðstofan var sæmilega hlý og
það hvorki fennti inn í hana né
að þakið læki. Það var fyrir
miklu.
— Er Ámá góð jörð?
— Ámá er innsti bærinn f
Héðinsfirði, um það bil 8 km.
frá sjó. Það er fremur góð jörð
fyrir beit, hins vegar erfið. Hey-
skap varð að mestu leyti að
sækja upp í fjall og það var
Iangur og örðugur vegur. En
um það var ekki fárast. Og
pabbi var hörkuduglegur maður
þótt hann væri fatlaður frá 3ja
ára aldri. Hann tyllti aldrei
niður í annan fótinn nema með
stóru tánni einni. Samt var
hann dugnaðarmaður að hverju
sem hann gekk, þótti t. d.
gönguforkur og iðjulega fékk
Annar Vfkurbærinn f Héðinsfiröi. Hann lagðist síðastur allra bæja þar í eyði, en íbúðarhúsið er nu
notað sem skipbrotsmannaskýli og er undir umsjá Slysavamafélagsins.
vor slokknaði eldurinn á
Hvanndalaheimilinu. Engin ráð
voru að kveikja eld nema sækja
hann til næsta bæjar. Engin
matbjörg til nema hrár matur.
Ómögulegt að segja hvenær
Einar bóndi kæmi heim úr
veiðiferðinni. Líf barnanna lá
við að náð væri í eld og það
hið skjótasta.
Lét bamið í pils
og batt um háls sér.
En hver átti að sækja eldinn?
Börnin öll komung og enginn
fullorðinn á heimilinu nema
húsfreyja ein. Hún átti ekki um
neitt að velja — hún varð að
fara sjálf hvað sem tautaði.
Eina leiðin sem til greina kom
voru Hvanndalaskriðurnar und-
ir hrikaháu hengiflugi og um
lífshættulega forvaða að fara.
Þá tók hún yngsta barnið —
móður mína — nfu mánaða
gamla og bar það í pilsi til
Héðinsfjarðar. Hin börnin skildi
hún eftir. Um annað var ekki
að ræða. Tvívegis varð hún að
vaða fyrir forvaða og sjórinn
náði henni í brjóst. Þá batt hún
pilsið með barninu í um háls
sér til að það blotnaði ekki. Og
heilu og höldnu komst hún til
Víkur í Héðinsfirði. Þar fékk
hún eld. Amma mín rómaði mót-
tökurnar sem hún fékk f Vík
hjá Birni bónda Skúlasyni og
húsfreyju hans. Björn flutti
ömmu og eldinn á báti til
Hvanndala og lífi allra var borg-
ið. Vorið næsta á eftir fluttu
afi og amma að Ámá í Héðins-
firði og þar bjuggu þau um
mörg ár.
Enginn aukvisi
— Og á Ámá ert þú fædd?
— Já, faðir minn Erlendur
séra Bjami Þorsteinsson á
Siglufirði hann til fylgdar yfir
fjallgarðinn til Ólafsfjarðar á
meðan hann þjónaði Kvíabekk.
Séra Bjarni sagði að sá sem
hefði föður minn til fylgdar
þyrfti ekki að kvíða þvf að
liggja úti. Pabbi gekk líka alltaf
út að sjó á veturna þegar hann
stundaði hákarlaveiðar.
Nei, pabbi var enginn auk-
visi við að sækja björg í búið,
hvorki á sjó eða landi. Það var
ekki fátítt að hann væri búinn
að slá allt að því dagsláttu á
morgnana þegar nágrannarnir
komu á fætur.
Vorum aldrei svöng
— Þið börnin hafið vanizt
fljótlega á að taka til hendinni
við heimilisstörfin?
— Já, en samt varð það létt-
ara hjá okkur en víða annars
staðar vegna þess hvað við
vorum mörg. Meðan pabbi var
á sjónum sinntum við gegning-
unum heima. Á vorin sátum við
yfir lömbunum fyrst eftir frá-
færunar. Það var á hverju vori
fært frá 36—40 ám og við
krakkarnir sátum yfir lömbun-
um til skiptis eftir þvf sem við
höfðum aldur til. Mér þótti
gaman að sitja lömbin. Það var
heldur ekki erfitt því þau voru
öll heft með ullarhafti. Og ef
eitthvert lambanna losnaði úr
haftinu höfðum við meðferðis
aukahöft. Heyskapurinn var
langerfiðasti annatíminn. Túnið
var harðbalalegt og lítið, en þó
nægilegt fyrir tvær kýr. For-
eldrar mínir höfðu mikið kúalán
alla sína búskapartíð og við
vorum aldrei svöng þótt stund-
um væri þröngt f búi.
— Nutuð þig einhverrar
Framh. á 10. síðu.