Vísir - 21.08.1963, Blaðsíða 13

VÍSIR . Miðvikudagur 21. ágúst 1963.
13
Þú bláfjaílageimur —
//
//
Frh. af bls. 7:
Og hrein sé vor ást eins og
himinn þinn blár,
sem heiðir um jöklanna tinda.
Vér heitum þann níðing, sem
hæðir þín tár
og hendur á móður vill binda,
og ánauð vér hötum, því andinn
er frjáls,
hvort orðum hann verst eða
sverðunum stáls!
Og einkennilega er þeim ís-
lendingi farið innan brjósts, sem
þessi drengilegu og djarfyrtu er-
indi hita ekki um hjartarætur,
þegar hann les þau eða heyrir
kvæðið sungið, sem vitanlega nýt
ur sín bezt í heild sinni. Góðu
heilli, er lokasigurinn löngu unn
inn f íslenzkri sjálfstæðisbaráttu
með endurreisn lýðveldisins þ. 17.
júní 1944. En í rauninni heldur
sjálfstæðisbaráttan alltaf áfram í
einhverri mynd. Réttilega hefir
sagt verið, að eilíf árvekni sé það
verð, sem frelsið er keypt við.
Þess vegna eru spakleg orð
Steingríms skálds jafn tímabær
nú og þegar hann orti kvæðið.
Og vissulega mun óskin hjarta-
heita í lokaerindi kvæðisins halda
áfram að vekja bergmál í hjört-
um góðra íslendinga, hvar sem
þeir eiga dvöl:
Svo frjáls vertu, móðir, sem
vindur á vog,
sem vötn þín með straumunum
þungu,
sem himins þíns bragandi norð-
Ijósa log
og ljóðin á skáldanna tungu.
Og aldrei, aldrei bindi þig bönd,
nema bláfjötur Ægis við klett-
ótta strönd.
^ sömu strengi heitrar og djúpr-
ar ættjarðar- og frelsisástar
er slegið í mörgum öðrum kvæð-
um skáldsins, má af þeim nefna
„Island“ (Eykona hvít við dimm
blátt djúp), „Þúsund ára sól-
hvörf“ (1874), „Þjóðhátíðarsöng-
ur ú Þingvöllum" (1874) og „Sú
var tíðin fyrr, þá frelsið reisti".
Hvergi tjáir skáldið þó djúpstæða
ættjarðarást sín með meiri hrifn-
ingu og flugi í ljóði heldur en
í kvæðinu „Eg elska yður, þér
íslandsfjöll“, sem bæði er þrótt-
mikið og sérstaklega sönghæft,
enda hafa vinsældir þess orðið
að sama skapi. Kvæði Steingríms
til Jóns forseta Sigurðssonar, sem
hann dáði og studdi af alefli í
frelsisbaráttunni, bera enn frem-
ur ættjarðar- og frelsisást skálds
ins glöggt vitni.
Þá þarf það heldur ekki að
koma neinum á óvart, að hann
skilgreinir flestum betur, hvað
ættjörðin er I raun og veru, í
vísunum slnum gullfallegu „Föð-
urland":
Föðurland sem hjartahringur
hlutast manni.
Þar er vaggan, þar er leiði,
þar skín fegurst sól í heiði.
Andans hringúr veit ég vist er
víddar meiri.
Ættjörð samt er innst í honum.
endurminning krýnd og vonum.
Þetta talar einnig kröftuglega
til okkar íslandsbarna, sem bú-
um utan stranda þess. Þótt við
eigum ei beinin að bera í ættar-
moldinni, þá hvíla feður og mæð-
ur þar, og rætur okkar liggja þar
djúpt í jörð ætternislega og menn
ingarlega. Ekki getum við ís-
lendingar, sem erlendis dveljum,
síður tekið heilum huga undir
þessi orð skáldsins:
Þú elskar fold, sem barn þig bar,
hjá bláum mar,
þú henni gefur hjarta þitt
og hún þér sitt.
Náttúrulýsingar Steingríms eru
mikill og merkur þáttur í kvæð-
um hans, einkum eftir að hann
hvarf heim til islands frá Dan-
mörku árið 1872. Hann unni og
dáði náttúrufegurð islands heit-
um huga, og söng henni lof i
fjölmörgum kvæðum, yndislegum
og tilfinningaríkum. Islenzk vor
og sumur snertu djúpa strengi
í sálu hans, eins og fagurlega
Iýsir sér í kvæðum hans um þau
efni. Eitthvert hið fegursta þeirra
og heilsteyptasta er „Svanasöng-
ur á heiði", löngu þjóðareign og
mikið sungið meðal islendinga
beggja megin hafsins. En Stein-
grímur hafði einnig glöggt
auga fyrir sérstæðri haust-
fegurð íslands, eins og kvæðið
„Haustkvöld" ber ótvírætt vitni,
eitthvert hljómþýðasta og feg-
ursta kvæði hans. Fagurlega og
spaklega mælist skáldinu, er
hann segir:
Endasleppt er ekkert hér,
alvalds rekjum sporið.
Morgun ei af aftni ber
og ei af hausti vorið.
Oflof valið æsku þrátt,
elli sæmd ei skerði,
andinn getur hafizt hátt,
þó höfuð lotið verði.
Æska, ég hef ást á þér,
fyr elli kné skal beygja,
fegurð lífs þó miklist mér,
meira er hitt: að deyja.
Elli, þú ert ekki þung,
anda guði kærum:
Fögur er sál er ávallt ung
undir silfurhærum.
Tl/rargar ágætustu náttúrulýsing-
ar er að finna í ferðakvæð-
um Steingrims. Gott dæmi þess
er kvæðið „Laugardalur"^gnjjpaf..,
fallast lýsing náttúrunnar og
sveitalífsins mjúklega í faðm:
Vér riðum und kvöldsól í
Laugardals lönd,
hún ljómaði af rauðbrúnu felli
um engjanna grasflæmi geysivítt
þönd,
um glampandi, silfurskær
vatnanna bönd,
og bláfell við biómgaða velli.
Á logbjörtu kvöldi, við lóunnar
söng,
vér liðum á vegbrautum fríðum,
í lífgandi skógblæ um laufrunna
göng
með Laugardals algrænu hlíðum.
Vér fórum með byggðum, þar
fólk var við slátt,
og fellt lá þar kafgras í slægjum.
Um fjallbrekkur hópaðist kvíaféð
kátt,
í kvöldlogni þyrluðust bláreykir
hátt,
og bjarkilminn lagði frá bæjum.
Og hinzta lék sólbros um
sveitalífs ró,
er sjónina þýðlega dvaldi,
en áfram var haldið, því eftir var
nóg,
unz aftur oss skógurinn faldi.
Hafið hefir sýnilega heillað
huga Steingríms, því að hann yrk-
ir um það f hinum andstæðustu
myndum: — sofandi sólu kysst á
logndegi að sumarlagi, stynjandi
þungt við strönd, eða þjótandi,
stormi knúð, með háreistum, hvít-
fextum öldum. Merkilegt dæmi
sjávarlýsinga hans er hið alkunna
og mikið sungna kvæði hans „Við
hafið ég sat“, en yfir því hvílir
sá mildi blær, með undirstraum
angurværðar, sem ósjaldan svip-
merkir Ijóð skáldsins, og i þessu
kvæði hans sameinast yrkisefninu
og ljóðforminu á áhrifamikinn
hátt.
Ástarkvæði Steingríms eru oft
I svipuðum tón, fáguð að formi,
slá á næma strengi tilfinninganna,
og spegla þrá og trega manns-
hjartans. Hins vegar gat hann,
þegar því var að skipta, hellt úr
skálum vonbrigða sinna í ástum
í beiskum og hárbeittum bitur-
yrðum, eins og í kvæðinu
„Kveðja", en eigi leynir sér þar
heldur undiralda einlægrar sakn-
aðarkenndar. Sú tilfinning klæðist
búningi harmþungrar örvæntingar
í kvæðinu „Þið sjáist aldrei fram-
ar“.
Eitt af tilkomumestu kvæðum
Steingríms er hið sögulega kvæði
hans „Gilsbakkaljóð". Ástin, sem
er þar megin yrkisefni, fléttast
fagurlega inn í náttúrulýsinguna.
Hér endursegir skáldið á aðlað-
andi hátt harmsögu þeirra Helgu
fögru og Gunnlaugs ormstungu, á
grundvelli sögu hans, með svip-
tigna náttúrufegurð Borgarfjarðar
að bakhjalli.
Gérstaklega athyglisverðar eru
ferskeytlur Steingríms og aðr-
ar lausavísur hans. Kjarnyrtar og
spakmálar hitta þær tíðum ágæt-
lega í mark, enda lifa þær góðu
lífi í minni og á vörum margra
landa hans. Hann var gæddur
ríkri kímnigáfu, sem oft varð þó
að nöpru háði, eins og í visunni
alkunnu um oflofið:
Með oflofi teygður á eyrum var
hann,
svo öll við það sannindi rengdust.
En ekki um einn þumlung hann
vaxa þó vann,
það voru aðeins eyrun, sem
lengdust.
í þessari vfsu gætir mest ádeil-
unnar, þó að hún geymi einnig
sígildan sannleika. En spakleg
hugsun skáldsins lýsir sér beinna
og betur í „Sorg og vizka":
Ei vitkast sá, er verður aldrei
i.........:----- hryggur.
þíyerj; yizkubarn á sopgarbrjóstum
liggur.
Á sorgarhafs botni sannleiks-
perlan skín,
þann sjóinn máttu kafa, ef hún
skal verða þín.
Honum léku einnig dýrir hættir
og alþýðlegir í höndum, þegar
hann greip í þann streng Ijóða-
hörpunnar, eins og þessar snjöllu
stökur hans sýna ljóslega:
Grundin vallar glitruð hlær,
glóir á hjalla og rinda,
sólarhalla blíður blær
blæs um fjallatinda.
Látum skotið fari á flot á fagran
græði,
vindur lotinn varpar mæði,
varla er brot á Ránar klæði.
Ekki sætir þá neinni furðu, að
Steingrímur kunni svo vel að
meta Sigurð Breiðfjörð, að hann
yrkir um hann langt kvæði, sam-
úðar- og skilningsríkt („Á ferð
fram hjá Grímsstöðum í Breiðu-
vík“), og kemst þar, meðal ann-
ars, þannig að orði:
Hans á tungu Ijóðið lék svo létt
og glaðan.
Auðug ríkir yndis laðan
í því bezta, sem að kvað hann.
Hér að framan hefir verið stikl-
að á stóru, því að af svo miklu
er að taka, þar sem eru frumort
kvæði Steingríms Thorsteinsson-
ar. En þó að þau kvæði hans séu
merkileg bæði um efni og með-
ferð þess, þá eru þýðingar hans
í bundnu máli og óbundnu stórum
umfangsmeiri og að sama skapi
þungar á metum að listgildi.
Fremur flestum íslenzkum skáld-
um, fyrr og síðar, auðgaði hann
bókmenntir vorar með þýðingum
meiriháttar erlendra snilldarverka
og ljóðperlum eftir öndvegisskáld
margra þjóða að fornu og nýju.
(Sjá Ritsafn I—II, 1924—’26, sem
Axel Thorsteinsson rithöfundur,
sonur skáldsins, bjó til prentun-
ar). En um þýðingar Steingríms
í heild sinni leyfi ég mér að vfsa
til ritgerðar minnar um þær, sem
prentuð var í Vísi og tímaritinu
Rökkri f tilefni af aldarafmæli
skáldsins 1931.
Steingrímur Thorsteinsson var
um annað fram rómantískt skáld,
er unni þvf, sem göfugt var,
hreint og fagurt, þótt hann snúi
einnig stundum upp ranghverfu
hins framantalda f ádeilum sínum,
sem ber því frekar vitni, hve djúp
ar rætur ástin á göfgi, hreinleik
og fegurð, átti sér í hjarta hans
og hugsun allri. Hugsjónaást hans
lýsir sér fagurlega f ómþýðu og
efnismiklu kvæði hans „Hug-
sjón“.
Þá er það hreint engin tilviljun,
að hann Iofsyngur sönglistina,
græðandi og göfgandi mátt henn-
ar, í samnefndu snilldarkvæði, og
hyllir hana eigi síður f snjöllu og
fögru kvæði sínu „Hörpu minni“
(Heil þú, dásöm drottning meðal
lista).
ÖIl yfirborðsmennska var hon-
um hvimleið. Vegur hann djarft
að henni, og geigar ekki ör frá
marki f vísunum „Menntaprjál":
Menntaprjálið mér er leitt
manns á ytri hlið,
þar anda og hjarta íillt er sneytt
og ekkert hærra mið.
Mín er þetta meining full,
maður, vel það heyr:
Heldur leirugt gef mér gull
en gylltan leir.
Ekki hittir ádeila hans á yfir-
borðsmennskuna lakar í mark f
kvæðinu „Staðlaust og staðfast",
sem jafnframt er áminning um
það að snúa baki við því rótlausa
og hverfula og*beinathuganum að
varanlegum verðmætum:
Að tigna það staðlausa — hispur
og hjóm,
það hjörtun æ gerir svo snauð og
svo tóm.
En eilífðar hugsjón, sem eygist
f trú,
býr andanum huggun og sæll
verður þú.
Hið staðlausa flýðu og trúð’ ei
á tál,
en tem þig við guðdómsins
eilífðarmál.
Og treystu hið staðfasta
stöðugur á,
sem styrkleikur enginn má
taka þér frá.
TTátt flýgur skáldið f lofsöngn-
um „Guð, hæst í hæð“, og
fara þar saman andrfki og mál-
snilld, enda á sálmur þessi að
verðugu sinn fasta sess í ís-
lenzku sálmabókinni. En f „Lifs-
hvöt“ er Iffsskoðun skáldsins
færð f faguryrtan og minnisstæð-
an orðabúning:
Trúðu’ á tvennt í heimi,
tign sem hæsta ber,
guð f alheims geimi,
guð í sjálfum þér.
Allt frá einni skundar
anda sól í heim
Allt að einum stundar
undrakrafti þeim.
Ást hins eilífsanna
efld með frelsis dug,
einlæg ást til manna
örfi guðdómsflug.
Þannig ber að þreyja,
þessu stefnt er að:
Elska, iðja’ og deyja,
allt er fullkomnað.
Lff er herför ljóssins,
lff er andans stríð.
Sæk til sigurhróssins,
svo er æfin fríð.
Með ættjarðarkvæðum sínum
og náttúrulýsingum opnaði Stein-
grímur Thorsteinsson áreiðanlega
augu margra landa sinna fyrir
fjölbreyttri og svipmikilli fegurð
fslands, og að sama skapi opn-
aði hann þeim nýja heima með
þýðingum sínum og glæddi ást
þeirra á fegurð, fögru máli og
ritsnilld. \ Með hinum f jölmörgu
söngtextum sínum, sem enn skipa
mikið rúm í íslenzkum 'söngbók-
um, auðgaði hann einnig drjúg-
um íslenzka söngmennt og menn-
ingarlíf þjóðar vorrar almennt.
Við, sem ólumst upp á fslandi
um aldamótin síðustu og upp úr
þeim, eigum honum og samtíðar
þjóðskáldunum sérstaka þakkar-
skuld að gjalda. Þetta greinarkorn
á 50 ára dánarafmæli Steingríms
Thorsteinssonar er ofurlítil
greiðsla upp í þá skuld greinar-
höfundar við hann.
Richard Beck.
MISSLYN
naglalakk 25 litir
MISSLYN
varalitur 10 litir
SNYRTIVÖRUBÚÐIN
Laugavegi 78 — Sfmi 12275
hringunum. m
1