Vísir - 30.08.1963, Blaðsíða 7

uggur, þar sem aðrar þjóðir,
svo sem Rússar, hafa rétt til
atvinnurekstrar, að vinna nátt-
úruauðlindir eyja þessara.
jporustumenn Verkamanna-
flokks eru nafnkunnir heið-
ursmenn, ekki sízt leiðtogarnir
tveir Einar Gerhardsen og Hal-
vard Lange. Þeir tilheyra báðir
hinni nýju kynslóð sem tók við
völdum eftir heimsstyrjöldina.
Báðir voru þeir starfandi heima
í Noregi í mótspyrnuhreyfing-
unni gegn Þjóðverjum og báðir
urðu þeir að þola fangabúða-
vist í Þýzkalandi. Að styrjöld
lokinni þótti eðlilegt, að gömlu
forystumennirnir, sem setið
höfðu í útlagastjórninni í Lon-
don vikju til hliðar fyrir þessum
yngri mönnum, sem komu með
ný viðhorf eftir styrjaldarreynsl-
una.
Halvard Lange hefur síðan
orðið víðkunnur fyrir einurð
sína við stofnun Atlantshafs-
bandalagsins og víðsýni í al-
þjóðamálum.. Einar Gerhardsen
hefur persónulega verið allra
manna vinsælastur I heimaland
inu. Hann er vaxinn upp úr
norskri alþýðustétt og var vega
gerðarmaður á yngri árum.
Norskur verkalýður lítur á hann
sem einn úr sínum hópi, hversu
lengi sem hann hefur hitað ráð-
herrabekkinn.
t’n rekstur norsku kolanám-
anna hefur verið bágborinn
og eru margir þeirrar skoðunar,
að það stafi fyrst og fremst af
því, að þær voru ríkisfyrirtæki.
Verst af öllu var það að bráð-
lega fór að koma í ljós, að ör-
yggisaðgerðir voru ekki nógu
góðar, og vanrækt var vegna
sparsemi að framfylgja þeim. Ár
ið 1948 varð slys í námunum og
fórust þá 15 menn, aftur 1952
þegar 9 fórust og árið 1953, þeg-
ar 19 manns fórust.
Síðasta slysið vakti slíka ólgu
að um tíma neyddist stjórnin
til að hætta starfrækslu nám-
anna. En aftur fór stjórnin af
stað og fékk árið 1956 sam-
þykkt Stórþingsins, sem heimil-
aði að nýju starfræksluna, en
aðeins að þeim skilmálum sett-
um, að nú yrðu settar mjög
strangar öryggisreglur og engin
frávik gerð frá þeim.
Starfræksla námanna hófst að
nýju, en svo virðist sem stjórn-
in hafi ekki lagt sérlega áherzlu
á það, að ströngustu öryggis-
reglum væri hlýtt. Iðnaðarmála-
ráðherrann gaf að vísu út skip-
un um það til undirmanna sinna
en fylgdist síðan ekki náið með
því að því væri hlýtt. Skrifstofu-
stjórinn í Iðnaðarmálaráðuneyt-
inu, Karl Skjerdal, var skipað-
ur formaður i stjórn námufyrir-
tækisins og er sú skipun talin
ámælisverð, þar sem þannig var
CÁ atburður gerðist um síðustu
helgi í Noregi, að Stórþingið
samþykkti vantrauststillögu á
ríkisstjórnina og stjórn Verka-
mannaflokksins féll, en við hef-
ur tekið ríkisstjórn hinna fjög-
urra borgaralegu flokka.
Þetta var vissulega óvenjuleg-
ur atburður f Noregi, þar sem
sami flokkurinn hafði verið við
vöid svo lengi, að menn mundu
varla eftir öðru en að Íiann hefði
alltaf stjórnað og ráðið öllu.
Samfelld stjórnartíð hans hef-
ur nú orðið 28 ár, eða allt frá
því Johan Nygaardsvold mynd-
aði stjórn sína 20. marz 1935
eftir kosningasigur flokksins á
krepputímanum. Nær allan þenn
an tíma hefur Verkamannaflokk
urinn haft hreinan meirihluta á
þingi, en á stríðsárunum voru
fulltrúar annarra flokka þó tekn
ir inn i útlagastjórnina í London
til að skapa þjóðlega einingu.
'YT'aldatími Verkamannaflokks-
' ins er orðinn svo langur, að
menn eiga erfitt með að skilja
þá skyndilegu breytingu sem nú
er orðin. Það er ekki ólíklegt að
hinir gömlu ráðherrar Verka-
mannaflokksins, sem setið hafa
jafnvel áratug eða meira í em-
bætti eigi erfitt með að venja
sig við það, að verða að ganga
út af sínum gamla vinnustað og
vera skyndilega sviptir atvinnu

p’n það er sama hve miklir
ágætismenn foringjarnir eru.
í Noregi eins og annars staðar
hlýtur sú regla að gilda, að það
sé hvorki forustumönnunum né
þjóðinni sjálfri hollt, að sömu
mennirnir sitji svo lengi að völd-
um, að farið sé að líta á það
einskonar náttúrulögmál að
sem _______,
þeir stjórni alltaf. Það fer ekki Einar Gerhardsen sýndi þreytumerki við umræðurnar í Stórþinginu.
V í SIR . Föstudagur 30. agúst 1963.
sinni og völdum. Og sama er að
segja um foringja þeirra flokka,
sem áður voru i stjórnarand-
stöðu, að þeir eigi erfitt með
að venja sig við, að þau ósköp
hafa skyndilega gerzt, að stjórn
Verkamannaflokksins er fallin
og að þeir eigi nú allt í einu
og líkt og að óvörum að fara að
mæta í ráðuneytunum, þessum
gömlu hreiðrum Verkamanna-
flokksins og stjórna landinu.
Á þessum 28 árum hafa orðið
ýmsar mikilvægar breyting-
ar á flokknum sem hafði völdin.
Verkamannaflokkurinn var áður
róttækur vinstri flokkur, sem
barðist fyrir gerbyltingu á ýms-
um sviðum þjóðfélagsins. Hann
varð þó strax miklu hógværari,
þegar hann var kominn til valda.
Ein mesta stefnubreytingin
varð hjá honum í heimsstyrjöld
inni. Áður var hann flokkur frið
arsinna og hlutleysingja og varð
afleiðingin sú, að landvarnir
voru vanræktar eins og víðar I
lýðræðisríkjum Vestur Evrópu.
Eftir stríð hefur flokkurinn hins
vegar lagt áherzlu á að viðhalda
öflugum landvörnum og Norð-
menn hafa orðið eindregnir þátt
takendur í Atlantshafsbandalag-
inu og annarri vestrænni sam-
vinnu.
En önnur breyting hefur einn
ig orðið smámsaman á flokkn-
um. Hann hefur hætt að vera
sami byltingarflokkurinn og áð-
ur. í margra augum var hann
eftir langan valdaferil orðinn
flokkur embætta og bitlinga. í
hverju ráðuneyti og hverri opin
berri skrifstofu hafa setið og
sitja enn hundruð flokksmanna,
sem allir eru eins og lítið tann
hjól i hinu mikla kerfi.
hjá því, ef sami stjórnmálaflokk
urinn heldur meirihlutavaldi allt
of lengi, að deyfð, makræði
og jafnvel skeytingarleysi fyrir
þingræðislegum reglum fari að
gera vart við sig.
Mál það sem varð norsku
stjórninni að falli, virðist ein-
mitt vera dæmi um þetta, að
stjórnarmeðlimir hafi ekki haft
nógan andvara á sér, en ímynd
að sér, að þeim gæti haldizt
margt uppi í skjóli meirihluta-
valdsins.
^tburður sá var hryggilegt
slys, sem varð norður á
Svalbarð^ í nóvember s. 1. Þá
varð sprenging í kolanámu, sem
norska stjórnin rekur í svoköll-
uðum Kings Bay á þessari norð-
lægu eyju.í sprengingunni fórst
21 maður
Forustumenn Verkamanna-
flokksins hafa fordæmt það at-
ferli stjórnarandstöðuflokkanna,
að nota þetta hryggilega og við-
kvæma slys til að fella stjórn-
ina. Kom ]jað mjög greinilega
fram í ræðu, sem Einar Ger-
hardsen flutti í Stórþinginu í
umræðunum f síðustu viku,
þar sem hann sagði að þessar
aðferðir stjórnarandstöðunnar
væru ósæmilegar, jafvel svívirði
legar. Hann hrópaði upp, að það
væri ódrengilegt af borgaraflokk
staðreyndum. Því miður snerta
þessi mistök námuslysið, en þau
opinbera slíka lítilsvirðingu og
blekkingu gagnvart þinginu, að
andstöðuflokkarnir töldu sig
ekkki geta sætt sig við slíkt
lengur. Brot stjórnarinnar væri,
að leyna þingið sannleikanum
og fara í kringum vilja þess.
IVTorðmenn hafa rekið kolanám
á Svalbarða um langt
skeið. Námið er að vísu óhag-
kvæmt þar og stenzt ekki neina
samkeppni við kolanám, t. d. í
Englandi eða Þýzkal. En ýms
ar ástæður liggja þó að baki því,
að Norðmenn hafa verið reiðu-
búnir að framkvæma þennan
rekstur þrátt fyrir halla.
Á fyrsta áratugnum eftir styri
öldina var víða kolaskortur og
var þá litið á það sem hag-
kvæma lausn, að Norðmenn
nýttu sjálfir þau kolalög, sem
unum, að kenna stjórninni um
slys norður á Svalbarða. Hvað
gátum við gert að því, þó slys
yrði þar?
170 að á’liti stjórnarandstöðunn
ar var málið miklu víðtæk-
ara en þetta eina slys. Hún taldi
að aðalkjarni þess væri sá, að
ríkisstjórnin hefði ekki hlýtt
þjóðþinginu og dulið það ýms-
um gögnum og þýðingarmiklum
þeir áttu á Svalbarða. Síðar
hafa þeir talið heppilegt að
halda þvi áfram þar sem gjald-
eyrir sparaðist á þessu og reikn-
að var með því að þetta kola-
nám gæti orðið undirstaða járn-
bræðslu mikillar, sem Norð-
menn hafa verið að koma sér
upp við Mo í Rama. Hefur ver-
ið gert ráð fyrir því að um
150 þúsund tonn af kolum væru
unnin þarna á ári og framleiðsl-
an jafnvel farið fram úr því.
Þá er það loks mjög mikil-
vægt atriði, að með atvinnu-
rekstri á Svalbarða þykjast
Nqrðmenn vera að tryggja sér
yfirráðaréttinn yfir landinu, sem
er fjarri þvi að vera nógu ör-
sameinuð stjórn fyrirtækisins
og sá aðili, sem átti að veita
aðhald og eftirlit.
Xj’ftir að hið mikla slys varð i
nóvember s.l. hefur það ver
ið upplýst, að stöðugar undan-
þágur hafa verið gerðar frá
ströngustu öryggisreglum og
virðist sem stjórnendurnir hafi
síðan jafnvel reynt að fela ýms-
ar upplýsingar, sem þingið átti
heimtingu á að fá til að geta
myndað sér skoðun um þennan
rekstur.
Að lokum fór gvo, eftir að
rannsóknarnefnd hafði lokið
störfum og birt harðorða
skýrslu um þetta mál, að iðn-
aðarmálaráðherrann, Kjell Holl-
er varð að segja af sér, en for-
ustumenn Verkamannaflokksins
héldu áfram að verja gerðir
hans eða aðgerðarleysi. En það
er ekki slysið sjálft heldur fram
koma stjórnarinnar gagnvart
þinginu, sem varð orsök þess,
að stjórnarandstaðan ákvað að
bera fram vantraustið.
Þorsteinn Thorarensen.
Iðnskólinn í
Reykjavík
óskar að ráða stundakennara í ýmsum náms-
greinum á komandi skólaári-
Upplýsingar gefnar á skrifstofu skólans
næstu daga, á skrifstofutíma.
Skólastjóri.