Vísir - 05.12.1963, Blaðsíða 9

V1SIR . Fimmtudagur 5. desember 1963.
Gosið og
viðbrögð
eyjaskeggja
■p- ' "" > F | ,

‘p’g hélt mig þekkja Vestmanna
eyinga dável eftir tólf ára
dvöl mína úti í Eyjum. Kom mér
því á óvart, þegar ég heyrði
þaðan æðrusögur f sambandi
við náttúruundur þau og ham-
farir, sem nú eiga sér stað.
skammt frá bæjardyrum þeirra.
Að vísu varð þeim ekki láð, þó
að þætti þeim gosmökkurinn, er
þyrlast upp úr neðansjávareld-
sprungunni suðvestur af Geir-
fuglaskeri ,heldur ótryggur
granni, ekki heldur að þeir
leyfðu sér að draga í efa þá full-
yrðingu „sérfræðinganna“, að
ekki væri neina vá að óttast af
hans hálfu, þvf að oft munu þeir
hafa komizt að raun um, að
ekki koma slíkar fullyrðingar
alltaf heim við sérfræði reynsl-
unnar. En því komu mér æðru-
sögurnar fyrst og fremst á ó-
vart, að ég mundi einmitt telja
það helzt sérkenni á Vestmanna
eyingum hve lítt þeim bregður
við voveiflega hluti ,en taka
með ró og jafnaðargeði hverju,
sem að höndum ber. Og þegar
mér voru sögð talsverð brögð
að því að fólk væri farið að
flýja Eyjarnar, vildi ég ekki trúa
því, að margt væri þeirra í þeim
hópi, sem þar væru bornir og
barnfæddir.
Tjegar ég svo skrapp til Eyja
síðastliðna helgi, sá ég
brátt að mér hafði ekki skjátl-
azt verulega, þegar ég hélt mig
þekkja „allt mitt heimafólk“
þar. Ekki heyrði ég þó neinn lá
þeim sárafáu, sem leitað hafa
til meginlandsins af ótta við gos
ið, eða frýja þeim hugar. En
fullorðin kona lét svo ummælt
við mig, þegar þetta bar á góma
að aldrei gæti sér komið til
hugar að flýja Eyjarnar, jafnvel
þótt augsýnileg hætta vofði yf—
ir — sem hún og allir þar von-
uðu, að ekki kæmi til. „Fari
Eyjarnar, hef ég ekkert á móti
því að fara með þeim, ég mundi
hvort eð er ekki festa rætur
annars staðar'1 — það voru
hennar óbreytt orð. Reyndur og
dugmikill formaður kvað ekki
hafa verið laust við, að færi
um sig, þegar hann heyrði haft
eftir vísindamönnunum, að ekki
mundi nein hætta á ferðum,
„þeir hafa kennt mér það á veð-
urstofunni, að lesa úr slikum
spám“, bætti hann við og glotti.
Er ég spurði hvort honum hefði
þá dottið f hug að hverfa á
brott, svaraði hann með annarri
spumingu: „Hvert? Ég er hvergi
hræddur um lff mitt nema á göt-
unum í Reykjavík . . .“
Annað mál er svo það, að
hvimleið eru eyjaskeggjum ó-
þægindin, sem af gosinu stafa;
fallaskan, sem leggst eins og
seig, biksvört leðja á gangstétt-
ar og húsaþök, smýgur alls stað
ar inn og mengar drykkjarvatn,
nema höfð sé stöðug aðgát. Til
var það, að þeir hentu gys að
þeim niðurstöðum sérfræðing-
anna fyrir sunnan, að sá ófögn-
uður gerði drykkjarvatnið ein-
göngu heilnæmara. „Kannski
þeir fari nú að sækja vatn
hingað, sér til heilsubótar",
sagði einn eyjaskeggja, „ekki
skyldi maður telja eftir þeim
gruggið". Og mér fannst ég
kannast við Vestmannaeyjatón-
inn í svarinu, er ég spurði, hálft
í gamni, hvort menn væru ekki
stoltir af því, að Eyjamar
mundu einna nafnkenndastur
staður á jarðrflíi þessa stund-
ina:
„Við höfum sjálfir fjandi lítið
til þess unnið ...“.
Einhvers staðar hafði ég lesið
jmð, að þungir draumar hefðu
ásótt eyjaskeggja áður en gosið
hófst, og yrðu varla ráðnir
nema á þann einn veg, að miklir
og válegir atburðir ættu eftir
að gerast í sambandi við þær
náttúruhamfarir. Ekki tókst
mér að fá þetta staðfest, enda
dvaldist ég ekki nema einn dag
úti f Eyjum, og hafði mörgu að
sinna. Hitt komst ég að raun
um, að ekki lægju þeir draumar
á lausu, ef nokkrir væru og
var það ekki annað en ég bjóst
við — en óneitanlega mundi
þarna merkilegt rannsóknar-
efni.
Nokkuð munu lagaákvæði ó-
ljós varðandi eignarrétt á hinni
nýju ey og réttarstöðu hennar
yfirleitt.Sýnist ekki hafa verið
ráð fyrir því gert af íslenzkum
lagasmiðum, þrátt fyrir alla elju
þeirra og hugkvæmni, að eyjar
tækju að rfsa úr sjó; er það
kannski ekki tiltökumál, en ef-
Iaust verður þessu kippt f lag
með löngum lagabálki, sem sam
þykktur verður eftir margra
kílómetra langar umræður á
næstu þingum. Eins og stendur,
sæ og þar eru nafngreindar.
Ef til vill kemur það eitt í
veg fyrir að þetta verði lög-
fræðilegt deiluefni, að álitið er
að eyjan muni brátt hverfa í
sjó fyrir átök brims og storma.
Það getur þó breytzt, taki hraun
glóandi að vella úr gígnum og
binda það forgengilega efni,
gjallið, sem eyjan er mynduð
af. Fari svo, er ekki að vita
nema æðstu fulltrúar réttar og
laga f landinu klæðist klofhá-
um sjóstígvélum og galla, inn-
anundir eða utanyfir dómara-
skikkjurnar eftir atvikum, og
hæstiréttur verði settur úti í
Gosey með pomp og pragt.
Ekki ætti það að verða ónýtt
fyrir blaðaljósmyndara og kvik-
myndatökumenn sjónvarps-
stöðva hvaðanæva, því að senni
lega yrði þar um að ræða ein-
stæðan atburð í allri réttarsögu
heimsins.
Vel á minnzt — nafn eyjar-
innar. Gamall maður í Vest-
mannaeyjum komst þannig að
orði við mig, að aldrei hefði
það þótt vænlegt til gæfu eða
langlífis að skíra barnið fyrr
en það væri fætt, og yfirleitt
fannst mér það sjónarmið ráð-
andi. Aftur á móti hafa eyja-
skeggjar gefið þeim nafn nokk-
urt, sem mest hafa verið á þön-
um og Iátið á sér bera í sam-
bandi við þessa atburði alla.
Þá kalla þeir „gosa“ og telja
réttnefni. Þá kýmni kannaðist
ég við frá fornu fari. Þeim hef-
ur alltaf þótt það dálítið bros-
legt, eyjaskeggjum, að vera með
læti eða komast f uppnám, jafn
vel þó að væri af nokkru til-
efni.
II.
/~kft kalla vfsindamenn það
^ hindurvitni, sem alþýða
manna telur sig veita athygli og
tekur nokkurt mark á fyrir
reynslu sfna, en stundum kemur
það líka á daginn, að „hindur-
“lliKiiK 'iHiíjl I tif!
litJlillla
bBMBIí...
American University í Washing
ton, verður mér, þó að kynlegt
kunni að virðast, fyrst fyrir að
bera það undir Jón, hvort ým-
islegt, sem fólk í Eyjum taldi
sig verða vart við, fyrir gosið,
yrði vísindalega skilið og skýrt.
Til dæmis það, að athugull og
greinargóður maður þóttist
Loftur Guðmundsson riíar
heimsókn á fornar sðóðir
mun helzt að vitna í ævaforna
hefð um landnám, og telst sá
þá eiga eyna, sem fyrstur stígur
þar á Iand, þó að hún teljist
svo að öðru leyti til Vestmanna-
eyja. En jafnvel það mun nokk
urt vafamál, því að eyjaskeggj-
ar keyptu eyjar sínar af ríkinu
fyrir nokkrum árum — en af-
salsbréfið mun taka til þeirra
eyja eingöngu, sem þá voru ur
vitni“ þessi byggjast á vísinda-
legum rökum. Gætnir vísinda-
menn eru því farnir að dæma
athygli alþýðu manna af meiri
hófsemi en áður. Þegar Herjólf-
ur lætur úr höfn í Vestmanna-
eyjum á laugardag, og ég var
setztur að uppi f reyksal, hjá
þeim Jóni Jónssyni jarðfræðingi
og bandaríska jarðeðlisfræðingn
um Paul S. Bauer, prófessor við
heyra óvenjumikið sjávarhljóð
dagana áður, en gosið hófst. Jón
telur það alls ekki ósenniiegt.
Og þegar ég spyr hann álits á
því, að Eyjaformenn teldu aö
ekki hefði fengizt „bein úr sjó“
undanfarin tvö eða þrjú ár á
þeim stað, sem eyjan hefur nú
myndazt, enda þótt þar væru
áður fengsæMiskimið, kann Jón
aðra sögu, ekki ómerkilegri.
Kunnur formaður og aflamaður
í Eyjum hafði skýrt honum svo
frá, að um langt skeið hefði
hann aldrei getáð greint þarna
botn með fisksjánni; hann hefði
virzt hulinn einhverri gráleitri
móðu. Það væri því ekki óhugs-
andi, að þarna hefði verið um
eitthvert gasuppstreymi að
ræða, sem hrakið hefði á brott
fiskinn, en ekki vildi Jón full-
yrða neitt um það.
— Hvað myndir þú, svona í
fjótu bragði, telja merkilegast
við þetta gos?
— Það er vandsagt, svarar
Jón. ICannski það, að gjósa
skyldi á þessum stað. Hefðj á
annað borð verið búizt við neð-
ansjávareldgosi, er áreiðanlegt
að flestir myndu hafa talið að
það yrði einhvers staðar úti fyr
ir Reykjanesi. En ekki þarna. .
— Og „það bendir kannski
til, að ekki sé víst að forn
jarðeídasvæði séu dauð úr öll-
um æðum, jafnvel þó þið, jarð-
fræðingarnir, hafið litið svo á?
— Vissulega.
Frh. á bls. 10.