Vísir - 15.01.1964, Qupperneq 7

VlSIR . Miðvikudagur 15. janúar 1964.
i' innTflffiiiii i inf niMi^i—iitfiifii—0—gmp—wiuíiuh1
2. grein um bók Krisf
jáns Albertssonar
Frá vígslu Landssímastöðvar í Reykjavík. Hannes Hafstein flytur ræðu frá svölunum.
í allri þeirri geysilegu tækni-
byltingu, sem mannkynið hef-
ur framkvæmt svo sem síðustu
hundrað árin, var það stærsta
stökkið, þegar menn lærðu að
notfæra sér þá eðliseiginleika,
að hægt er að senda hljóð-
merki um miklar vegalengdir
með rafeindastraumi.
Auðvitað hafa uppfinningar
eins og hreyflarnir,- ljósaper
an, flugvélarnar og kjarnorkan
valdið straumhvörfum. En um-
skiptin við tilkomu fjarskipta-
tækninnar urðu þó lang mest,
þegar skyndilega varð hægt að
koma boðum á milli fjarlægra
staða á einu örskotsaugnabliki.
Það er talið að Morse hafi full-
komnað ritsíma sinn 1844, Bell
talsímann 1876 og Marconi loft-
skeytin svo hann gat sent skeyti
yfir Atlantshafið 1901.
Við nútlmamenn hugsum lítt
um það í daglegu lífi hvllíkar
óskapa framfarir tilkoma þess-
ara undratækja var, hvllfk ómet-
anleg lyftistöng vjðskipta og
framtaks þær urðu og enn frem-
ur undirstaða almennra upp-
lýsinga og þekkingar. Kannski
hefur byltingin af þeim orðið
meiri á Islandi en I flestum öðr-
a. • hafa verið búnir að sam-
þykkja stuðning við fyrirtækið.
XJitsímafélagið féll þó frá
þessu tilboði og það var
ekki fyrr en sex árum síðar,
þegar Islendingar höfðu fengið
innlenda stjórn, sem skriður
komst á málið. Símamálið var
fyrsta stórframkvæmd Hannes-
ar Hafsteins sem ráðherra ís-
lands. Hann náði endanlegum
samningum við dönsku stjórn-
ina og Stóra norrærfa um lagn-
ingu sæslma til Seyðisfjarðar
og landssíma um Norðurland til
Reykjavíkur. Kjörin voru ná-
kvæmlega þau sömu og Valtýr
hafði náð, gagnvart Dönum og
íslendingum, en aukaskilyrði um
þátttöku annarra ríkja felld
niður.
En þá var ný tækni komin til
sögunnar. Árið 1901 tókst Mar-
coni að senda loftskeyti yfir At-
lantshafið og 1902 fór hann að
koma loftskeytatækjum fyrir I
skipum. Og Valtýr Guðmunds-
son var eins og alltaf vakandi
fyrir nýrri tækni. Hann hallað-
ist nú að því að það væri heppi-
legra fyrir íslendinga að treysta
á loftskeytasambandið og tók að
það úr, að sá merkisviðburður
gerðist, að loftskeyta-móttöku-
stöð var reist á túni Jóns Jens-
sonar fyrir innan Rauðará, ná-
lægt því sem Borgartúnið er nú,
I júní 1905. Þannig urðu loft-
konungur IX væri látinn. Sú
frétt gerði Hannesi Hafstein svo
kleift að taka sér þegar fari með
skipi til Kaupmannahafnar og
vera við útför konungs, en það
er einmitt líklegt, að nærvera
nærri hundrað síður af 320 bls.
bók, svo að nærri má geta, að
málið er ýtarlega rakið og út-
skýrt. Þar er sagan sögð allt
frá því Hannes Hafstein telur
það brýnasta viðfangsefni sitt
um löndum, þau hafa stuðlað
meira en flest annað að þvl að
gera Island byggilegt. En við
getum kynnzt þessum umskipt-
um með þvl að lesa um reynslu
liðinna kynslóða, skýr dæmi um
þetta má finna t. d. I ævisögu
Þorláks Johnson, þegar bænd-
ur á Fljótsdalshéraði ráku fé til
strandar en þá var ómögulegt að
koma boðum til þeirra frá Skot-
landi um að fjártökuskipið hefði
farizt, eða I minningum Thor
Jensens, þegar Alliance menn
voru að láta smlða fyrsta ís-
lenzka togarann I Skotlandi. Ef
ekki hefði þá verið unnt að
senda símskeyti milli íslands og
Skotlands, „hefði skipið gengið
Islendingum úr greipum".
TTm aldamótin 1900 var svo
komið, að slminn hafði
breiðzt út um öll menningar-
lönd, fyrsti ritsímastrengurinn
hafði verið lagður yfir Atlants-
hafið 1866. En þennan grund-
völl framfaranna vantaði enn á
Islandi, landið var enn ónota-
lega einangrað þó á stmaöld
væri.
Einn var sá Islendingur, sem
þá var framar öðrum vakandi
og opinn fyrir tæknilegum fram
förum og hvernig mætti nýta
þær I þágu íslenzku þjóðarinn-
ar, það var Valtýr Guðmunds-
son. Og honum tókst árið 1898
að fá Stóra norræna ritsíma-
félagið til að gera dönsku stjórn
jnni tilboð um að leggja rit-
simastreng til Islands gegn rúm-
lega milljón króna framlagi
Dana og 775 þús. kr. framlagi
íslands, sem jafnaðist niður á
20 ár, auk þess sem önnur lönd
skyldu leggja fram fé vegna
vísindalegrar (veðurfræði) þýð-
ingar sæsímans. Munu Svlar m.
leita tilboða hjá Marconi-félag-
inu og hjá frönsku félagi um að
koma á loftskeytasambandi við
Island. Þessar málaleitanir hans
gengu ekki vel, enda var nú
svo komið að Valtýr hafði
hvorki vald né umboð. Þó varð
skeytin þess heiðurs aðnjótandi
að rjúfa fyrst einangrunina án
alls opinbers styrks með leiftur-
skjótri sendingu frétta og
skeyta. Sterkast kom þetta fram
þegar loftskeytin fluttu þá fregn
hingað samdægurs, að Kristján
Litla loftskeytamóttökustöðin fyrir innan Rauðará, sem varð á
undan símanum.
hans þar og hluttekning hafi
orðið upphafið að þeirri vináttu
sem síðar tókst með honum og
hinum nýja konungi, Friðriki
VIII.
Tjeir sem kynna sér æviferil
Valtýs Guðmundssonar geta
varla efazt um það, að hans
sterki tækniáhugi og framfara-
hugur hafi leitt hann út I loft-
skeytamálið og að þvl leyti er
það ranglátt að halda því fram,
að það hafi einungis verið póli-
tískar tilhneigingar, sem fengu
hann til að snúast gegn sæ-
símanum. Við verðum að athuga
það, hvílíkri ofsahrifningu um
allan heim það olli þegar Mar-
coni tókst að senda loftskeyti
sln og Valtýr var einmitt mað-
urinn til að taka þá.tt I þeirri
hrifningu, hér var nýrri og full-
komnari tækni komin fram á
sjónarsviðið.
Að hinu þarf þó ekki getum
að leiða,, að saman við þetta
hefur blandazt heift hans út I
Hannes Hafstein og kannski eng
in furða, Hannes hafði rænt
hann þeirri æðstu sæmd með
þjóðinni, sem Valtýr þótti fá-
um árum áður sjálfkjörinn til
að hljóta.
Á rangurinn af þessu öllu varð
ægilegur árekstur, milli
tvenns konar tækni, en um leið
árekstur milli manna og and-
stæðra afla meðal þjóðarinnar.
Bardaginn um símann hófst.
Sá bardagi er rakinn mjög
ýtarlega I ævisögu Hannesar
Hafsteins eftir Kristján Alberts-
son. Hann er annað tveggja höf-
uðefna þessarar bókar, sem hef-
ur ekki á sér snið ævisögu, held-
ur stjórnmálasögu eins og ég
hef minnzt á I fyrri grein. Kafl-
inn um símamálið tekur yfir
sem nýskipaðs ráðherra að
koma símanum á, og henni lýk-
ur á þvl þegar hann stendur
eftir sem sigurvegari og nota-
gildi símans bæði ritslmans
til útlanda og sérstaklegg tal-
slmans um byggðir landsins á
eftir að vera sönnunargagn þess
að hann hafi haft rétt fyrir sér.
Enda hefur það yfirleitt slð-
an orðið ofan á I almennings-
álitinu, að þar hafi Hannes haft
óskorað rétt fyrir sér, honum
hefðu flestir nú viljað fylgja í
þessu mikla framfaramáli.
Tjessu ríkjandi almenningsáliti
nútlmans fylgir Kristján Al-
bertsson og. Myndin, sem hann
gefur þarna af Hannesi Haf-
stein er vissulega heillandi, hann
er þarna hin mikla framfara-
sinnaða hetja, sem veit ekki upp
á sig veðrið, þegar andspyrnu-
stormurinn skellur á honum. Og
hann er dásamlega sterkur á
svellinu, þegar hann hrekur
fjarstæður og „glórulaust blað-
ur“ andstæðinganna eins og
höfundur kallar það, hann vik-
ur ekki fet fyrir ofsóknum
þeirra, en stefnir hiklaust á-
fram hinn eina rétta veg. Hann
flytur hugðnæma ræðu við
vígslu Sogsbrúar um þetta leyti
um öxina I Axarhólma „jafn-
skjótt og maðurinn reiddi öx-
ina til höggs að reyniviðnum,
kváðu allt I einu við dunur,
brak og dynkir I ísnum milli
lands og hólma, manninum
skaut svo skelk I bringu að
hann fleygði frá sér öxinni og
hljóp á land ... Þannig vernd-
uðu vættir chfunnar fegurð
hólmans síns og framtíðargróð-
ur... Megi vættir landsins
vernda viðinn og skelfa spell-
virkjann, svo að öxin hrjóti úr
Frh. á bls. 10.