Vísir - 16.04.1964, Blaðsíða 9

9
VISIR . Fimmtudagur 16. aprfl 1964.
Tónskáldið við hinn glæsilega rokokóflygil sinn. (Mynd: I.M.)
Hann situr við flygil-
inn og leikur nýjasta
píanóverkið sitt, SONO-
RITIES, samið í fyrra.
„Situr“ er raunar ekki
alls kostar rétt orð, því
að hann situr ýmist eða
stendur, spilar ýmist á
nótnaborðið eða hörp-
una sjálfa, stundum með
fingrunum, stundum
handleggjunum, stund-
um með litlu járni til
þess gerðu að laða sér-
staka hljóma úr strengj-
um hljóðfærisins. Magn-
ús Blöndal Jóhannsson
er nýtízkulegt tónskáld
og fer sínar eigin leiðir,
hvort sem öðrum líkar
betur eða verr. En hann
er ekki að eltast við nýj-
ungar í því skyni að
koma fólki á óvart. Hon
um er rammasta alvara.
„Hvað er athugavert við að
taka upp nýjar aðferðir, ef þær
leiða betur í Ijós það sem mað-
ur vill segja?“ spyr hann. „Hvers
vegna ætti ekki að mega nýta
fleiri möguleika hljóðfærisins en
þann eina, sem mest hefur ver-
ið notaður hingað til? Pað er
hægt að gera margt annað en
færslunni. Þuríður Pálsdóttir
söng strófur, sem ég byggði
mestmegnis á sjöundum og ni-
undum, og Kristln Anna Þórar-
insdóttir sagði fram eitt orð,
.Constellation', á ýmsa vegu.
Síðan vann ég úr þessu el-
ektrónískt, lét Þurlði m.a. syngja
fjórraddað og skipti orðinu
,Constellation‘ f sundur og lét
það koma írarn á margvlslegan
hátt. Raddimar eru þó ekkert
aðalatriði í verkinu, heldur að-
eins notaðar til sérstakra á-
hrifa."
Fordómar og
fyrirfram skoðanir
„Háir þér ekki mikið að hafa
ekki til umráða elektrónlskt
stúdíó og öll þau tæki, sem
nauðsynleg eru?“
„Jú, það er engan veginn gott
að hafa ekki almennileg starfs-
skilyrði og gerir allt margfalt
erfiðara, en þá verður maður að
reyna þeim mun meira'á hug-
myndaflugið og notast við það
sem tiltækt er, þangað til úr
rætist".
„Og þú heldur, að von sé til
þess?“
„Ég veit ekki — mér finnst
elektróníska tónlistin mæta
miklu tómlæti hér á landi. Fólk
segir, að hún sé engin músík,
og það er jafnvel útbreidd skoð-
un, að verið sé að gera gys að
almenningi með þessu. Auðvitað
er hugsanlegt, að einhverjir séu
að reyna það, en ég trúi ekki,
að heiðarlegum tónskáldum
detti sli'kt I hug. Það er ótrúlega
erfitt að fá fólk til að viður-
kenna elektrónísku músíkina
sem alvarlegt listform; það álft-
ur, að hún sé einungis stundar-
tímum hjá frægum píanista,
Karl Friedberg, sem hafði verið
nemandi Clöru Schumann og
þekkt Brahms persónulega. Það
var geysigaman að heyra hann
tala um fortíðina, og mér fannst
hann túlka Schumann og
Brahms ólíkt öllum öðrum pían-
istum, sem ég hef hlustað á“.
„Lagðirðu mesta áherzlu á
píanónámið?"
„Nei, ég tók tónsmíði jöfnum
höndum með því, og I Juilliard
is sérstakir hæfileikamenn geta
gegnt því vel. Og gagnrýni, sem
er byggð á að heyra nýtt verk
einu sinni og skrifa síðan um
það I flýti undir augnabliksgeð-
hrifum, getur ekki orðið annað
en fráleit. Það er sök sér að
skrifa fyrir tímarit, þegar hægt
er að stúdéra verkin gaumgæfi-
lega og hugleiða þau í ró og
næði, en dagblaðagagnrýni hlýt-
ur alltaf að byggjast á yfir-
borðskenndri augnabliksstemmn
inni I Kaupmannahöfn og eftir
það talsvert víða. Og að undan-
förnu hefur Karlheinz Stock-
hausen kynnt það í fyrirlestrum
sínum og flutt skýringar með
því, þegar það var leikið 1 Köln-
arútvarpið".
„Hver er Stockhausen?"
„Stærsta nafnið I elektrón-
ísku músíkinni í dag og ef til
vill þekktasta núlfandi tónskáld
Þjóðverja".
„Og þekkir þú hann?“
bara spila með fingrunum á
nótnaborðið — og mér finnst
ekki skipta neinu máli, hvaða
aðferð er notuð, svo framarlega
sem hún nægir til að tjá það
sem tónskáldið vill koma á
framfæri".
Magnús er einn af brautryðj-
endum elektrónlsku tónlistar-
innar hér á landi og ef til vill
fyrsta íslenzka tónskáldið, er
samdi verk f því umdeilda
formi.Og nú hefur tónverkhans,
„Punktar", sem flutt var á tón-
leikum Sinfónluhljómsveitarinn-
«r f fyrravetur, verið útvalið til
að opna norrænu tónlistarhátíð-
ina f Helsinki I haust, og annað
af verkum hans, „Samstirni",
verður flutt f Los Angeles f
næsta mánuði.
Elektrónískar
kvenraddir
„I hvaða stíl myndirðu segja,
að ,Punktar‘ væru?“
„Æ, hvað á maður að segja
um stfltegundir nú á dögum?
Það er erfitt að lýsa því. Þetta
er algerlega atónalt verk, að
nokkru leyti frjálst, að nokkru
leyti byggt á tólf tóna kerfinu,
svo eru elektrónísk innskot...
það er eiginlega hægara að
semja það en lýsa þvi með orð-
um!“
„En .Samstirni'? Er það el-
ektrónískt?“
„Já. Reyndar koma inn f það
tvær kvenraddir, en þær eru
meðhðndlaðar elektrónfskt í út-
fyrirbæri, en ekki ákveðinn lið-
ur í þróunarsögu tónlistarinn-
ar“.
„Hefur ekki löngum reynzt
erfitt að fá fólk til að viður-
kenna nýjar stefnur?“
„Jú, menn eru einkennilega
tregir til að breyta viðhorfum
sfnum til eins og annafs. Ég
Iái engum, þó að hann sé ekki
hrifinn af t. d. elektrónískri
músík, og er alls ekki að heimta,
að áheyrendurnir falli I stafi yfir
hverri nýjung, sem fram kemur,
en mér finnst hægt að ætlast
til, að fólk hlusti fordómalaust
og gefi sjálfu sér tækifæri til
að heyra, hvað um er að vera,
í stað þess að mynda sér hei-
kvæðar skoðanir fyrirfram".
Átta ár
í New York
„Hvenær byrjaðirðu að fást
við tónsmiði?"
„Ég man ekki svo langt aftur
I tfmann, en mér skilst á for-
eldrum mínum, að ég hafi farið
að spila eftir eyranu strax á
þriðja ári allt mögulegt, sem ég
heyrði. Og ég var vlst 5 — 6 ára,
þegar ég fór að impróvísera".
„Hvar hefurðu lært?"
„Fyrst í Tónlistarskólanum
hér, síðan í Juilliard skólanum
í New York og seinast f einka-
skólanum lagði ég stund á kór-
stjórn og hljómsveitarstjórn og
lærði þessi venjulegu aukafög".
„Hvað varstu lengi I Banda-
ríkjunum?"
„Átta ár og alltaf I New York.
Ég kann ákaflega vel við mig I
stórborg“.
„Hvernig fannst þér að koma
aftur heim til íslands?“
„Hálfskrítið fyrst, en maður
samlagast umhverfinu smám
saman“.
„Þú hefur ekki haldið tón-
leika hér?“
„Nei, ég ætlaði að gera það,
en einhvern veginn varð aldrei
úr þvf. Ég er lfka óskaplega
nervus að spila fyrir fólk, ef
það er nokkur afsökun".
Tónlistargagnrýnandi
Vísis
„Svo gerðistu tónlistargagn-
rýnandi Vlsis?“
„Já, ein tvö—þrjú ár, og það
starf myndi ég ekki vilja taka
að mér aftur“.
„Skemmtirðu þér nokkurn
skapaðari hlut á konsertum þau
árin?“
„Nei, Guð almáttugur, maður
hafði nú um annað að hugsa!
í alvöru talað, þá er þetta svo
mikið ábyrgðarstarf, að einung-
ingu og er því óáreiðanlegt mat.
Ofan á það bætist, að gagnrýn-
andinn er oft langt frá að vera
hlutlaus cg dæmir út frá per-
sónulegum sjónarmiðum og fyr-
irfram mynduðum skoðunum,
sem lita smekk hans. En það
minnsta, sem krafizt verður af
gagnrýnanda, er, að hann sé
algerlega hlutlaus I dómum sln-
um“.
„Getur nokkur lifandi maður
verið algerlega hlutlaus dóm-
ari?“
Magnús lítur snöggt upp. Svo
brosir hann og hristir höfuðið.
„Nei, annars, sennilega ekki.
En hann á að reyna að vera
það“.
Verkin flutt
á erlendum
tónlistarhátíðum
„Hvað hefur verið flutt eftir
þig af elektrónískum verkum
annað en ,Punktar‘?“
„ .Elektrónísk stúdía‘ var frum-
flutt vorið 1960 hjá Musica
nova. Það var fyrsta verk mitt
á því sviði og fyrsta elektrón-
íska verkið eftir íslenzkt tón-
skáld, sem flutt hefur verið hér
á Iandi. ,Samstirni‘ var líka flutt
á tónleikum hjá Musica nova,
síðan á norrænu tónlistarhátíð-
„Nei, nei, en svo vill til, að
I Köln er elektrónlsktstúdíó.eitt
af þeim fullkomnustu, sem til
eru, og þegar ég var þar fyrir
tveim-þremur árum, fór ég til
forstjórans og spurði, hvort ég
myndi geta fengið aðstöðu til
að vinna þar að tónsmíðum.
Hann tók því vel, en bað mig
að senda sér segulbandsupp-
töku á einhverju verki, sem ég
hefði samið. Ég sendi ,Sam-
stirni* og vissi síðan ekki meir,
fyrr en þeir skrifuðu útvarpinu
hér og báðu um upplýsingar
um mig. Stockhausen hafði þá
hlustað á verkið og ákveðið að
flytja sjálfur skýringar með
því, þegar það yrði spilað þar.
Og það var hann, sem gekkst
fyrir því, að það yrði flutt í
Los Angeles".
„En þú hefur samið fleira en
elektrónísku verkin, er það
ekki?“
„Jú, t.d. heilmikið af píanó-
verkum og sönglögum. Fyrsta
verkið mitt, sem var flutt er-
lendis, var sónata fyrir óbó og
pfanó. Hún var spiluð á tón-
listarhátíðinni I Helsinki 1956.
Á annarri hátfð var flutt orgel-
verk, og síðan ’56 hefur alltaf
verið flutt eitthvað eftir mig á
öllum norrænu tónlistarhátíð-
unum nema einni“.
Frh á bls 10.
Samtal við Magnús Blöndal Jóhannsson