Vísir - 20.02.1965, Qupperneq 7

Fjórðungur sjúklinganna læknast með skurðaðgerð eða geislum.

Hóet
fUUinP

HF HVáH4UM
HONmm..,
&n i- mm i :-
rífÁ^N
?p w.*,wtHV ■
NU i>Ví.,
Undursamlegt er það, sem
stöðugt gerist í frumum
mannslíkamans. Hver einstök
hinna 300 billjón fruma í
mannslíkamanum er eins og
efnaverksmiðja, sem stöðugt
breytir hinum flóknustu efna-
samsetningum, oft gegnum
hundruð millistiga. Á hverri
sekúndu skipta milljónir
fruma sér í tvennt til þess að
endumýja gamlar frumur og
halda líkamanum Iifandi.
Frumumar í innri smáþarma-
veggjunum endumýjast t. d.
fullkomlega á tveimur eða
þremur dögum. Á æviskeið-
inu er líkaminn endurnýjað-
ur í heild oftar en einu sinni.
Samt er hvert líffæri virkt á-
fram. Og útlit manns breytist
vart á árum og áratugum. Það
er vegna þess, að hver einstök
fruma getur stjórnað vexti og
skiptingu sinni alveg nákvæm-
lega eftir áætlun líkamans.
Þegar maður sker sig í fingur,
hættir húðin að framleiða vara-
frumur undir eins og sárið hef-
ur gróið aftur.
En krabbameinsfruman hefur
Átta aðvörunarmerki geta
bent á krabbamein á fmm
stigi. Það er Álþjóða heil-
brigðismálastofnunin, sem
hefur samið listann:
★ Áþreifanlegur hnútur
eða harður blettur á
brjósti, húð eða tungu.
★ Áberandi breyting á
vörtu eða fæðingar-
bletti.
★ Stöðugar meltingar-
truflanir.
■k Stöðug hæsi eða þurr
hósti, stöðugir erfið-
Ieikur með að kyngja.
★ Óvenjulega miklar
blæðingar við tíðir.
Blæðingar utan tíða.
★ Blæðingar úr nefi,
eyram, blöðru eða
þörmum, án þess að
nokkur ástæða virðist
vera fyrir hendi.
★ Sár, sem ekki grær,
kýli, sem ekki hverfur.
★ Óskýranlegur þyngd-
armissir.
Ekkert af þessum einkenn
um þarf að þýða, að
krabbamein sé á ferðinni.
En þau ættu að vera næg
ástæða til að leita læknis.
Vf STR T---------'^gur 20. febrúar 1965.
• Krabbamein er ekki einn sjúkdómur heldur margir
• Uppskurðar- og geíslunartækni er að ná hámarki
• Örvæntingarfull leit að lyfjum hefur gefið von um bóluefni
• Bezta leiðin er að hindra að krabbamein myndist
• Virkasta lækningin er að greina sjúkdóminn á frumstigi
MAR&m UFfí
BARATTA VIB KRABBAMCINCR
0C VCRBIIR SKOTGRAfASTRlB
misst stjórn á sjálfri sér. Hún
hlýðir ekki lengur þeim líffræði-
legu reglum, sem stjórna skipu-
Iegu samhengi allra fruma lík-
amans. Þessi alvarlega vöntun
krabbameinsfrumunnar er eina
samkennið á öllum' hinum
margvíslegu gerðum krabba-
meinsfruma og greiriir þær frá
heilbrigðum frumum. En vís-
indamennirnir vita því miður
ekki, hvernig þétta samhengi í
vexti og frumuskiptingu virkar.
Eitt er þó víst. Það er, að
stjórnun þessi fer fram á sviði,
sem ekki er einu sinni hægt að
ná til með sterkustu rafeinda-
smásjám, — í sameindum, móle-
kúlum líkamans, Á allra síðustu
árum hefur tekizt að ljúka upp
örfáum atriðum þessa mikla
leyndarmáls með nýtízku til-
raunatækni. í kjarna hverrar
frumu hafa fundizt flóknar
sameindir, sem tengdar eru í
gormlaga keðjur. Þessar keðjur
eru nefndar nafni, sem ekki er
hægt að bera fram: Desoxyri-
bonusmásýra, en það er stytt
í DNS.
DNS er iykilorð í lífefnafræði
rannsóknanna í baráttunni við
krabbameinið. Vís’indamennirnir
hafa nefnilega uppgötvað, að
þessar keðjusameindir eru bók-
staflega teikningarnar að bygg-
ingu og gerð líkamans. Skipu-
lag frumeindanna í hverri
DNS-sameind er eins konar
dulmálslylcill, — öll atriði sem
varða gerð hinnar lifandi frumu,
eru falin í þessum dulmálslykl-
um. Og í hvert s'inn sem ný
fruma er mynduð, er hún sam
hliða prófuð I þessum sameind[a
kéðjum eins og f móti. Þetta
gerist trilljón sinnum á hverri
mannsævi.
Því er ekki undarlegt, þótt í
einu af þessum trilljón tilfellum
verði einhver mistök. Þegar slík
mistök gerast, færast eiginleik-
ar gölluðu frumunnar yfir á
dótturfrumur hennar. Þessi mis-
tök geta þýtt upphaf krabba-
meins.
Líkurnar fyrir slíkum mis-
tökum við frumuskiptingu auk-
ast með auknum aldri manna,
og þar með aukast líkurnar fyr-
ir krabbameini. En það eru ekki
öll mistök, sem valda krabba-
meini. Mörg frávik frá réttri
gerð frumunnar eru tiltölulega
meinlaus. Það eru til mörg
millistig milli heilbrigðra fruma
og krabbameinsfruma. Eldra
fólk gengur með óteljandi gall-
aðar frumur, sem ekki hafa
nein alvarleg áhrif á líkams-
starfsemina. Og læknar verða
oft varir við æxli, sem ekk'i eru
illkynja, heldur það sem kallað
er góðkynja, og þau æxli færa
sig ekki milli líffæra eins og
krabbameinið.
Alveg eins og vísindamenn
hafa fundið hundruð af ástæð-
um sem valda krabbameini, þá
hafa læknar fundið hundruð af
tegundum krabbameins og
margar tegundir krabbatneins
geta ásótt hvert líffæri. Ein
tegund húðkrabba er áratugi
að grafa um sig en önnur teg-
und drepur mann á örfáum vik-
um. Lyf, sem tefja útbreiðslu
einnar tegundar krabbameins,
eru alveg gagnslaus við aðrar
tegundir krabbameins, og jafn-
vel gagnslaus við sama krabba-
mein hjá öðrum sjúklingi.
Orsakir einskis sjúkdóms eru
jafn flóknar og margvíslegar og
orsakir krabbameins og eng'inn
sjúkdómur er jafn. margvlslegur
og flókinn og krabbamein. Það
er því engin furða, þótt bjart-
sýnin hverfi smám saman á
sviði vísindanna á þessum svið-
um og menn leiti æ meira
trausts í undralækningum,
andalækningum og öðru slíku.
Undralyf og furðulegustu
krabbameinskenningar skjóta
hvað eftir annað upp kollinum
e'ins og sápukúlur.
Það er raunar ekki til neitt
eitt krabbarnein, eins og talað
er um berkla, malariu eða sára-
sótt. Þessir sjúkdómar eru af-
markaðir og lýsa sér á einn
hátt, en krabbameinin eru
mörg, — óteljandi.
Þetta veldur því, að aldrei
verður hægtað vinna fullnaðar-
sigur á krabbameini, það verður
aldrei fundinn upp sá uppskurð-
ur, það mataræði, þau lyf, sem
gætu útrýmt krabbame'ini. Ein-
hverjum tegundum krabbameins
verður hægt að útrýma, en það
verður aldrei hægt að brjótast
í gegn á öllum vigstöðvum.
Baráttan við krabbameinið er
og verður skotgrafahernaður.
Enginn heildarsigur vinnst,
heldur aðeins smásigrar og smá
ósigrar.
Hnífar skurðlæknanna og
geislar röntgenlæknanna hafa
bjargað milljónum krabbameins-
sjúklinga og lengt líf annarra.
Fjórðungur allra uppskurða á
skurðarstofurri heimsins er
vegna krabbameins. En hlutfáll-
ið m'illi sigra og ósigra er mjög
misjafnt. Krabbamein í vélinda
lifa aðeins tve'ir af hundraði í
meira en fimm ár 30 af hundr-
aði lifa í meira en fimm ár eftir
blöðruhálskrabba, 40 af hundr-
aði lifa af þarmakrabba, 45%
lifa í meira en fimm ár eftir
brjóst- og legkrabba og 80—
90% l'ifa í meira en fimm ár
eftir kúðkrabba. Magakrabba
lifa aðeins 12% af og lungna-
krabba svo lítið sem 5%.
Smám saman hafa skurð-
læknar og röntgenlæknar aukið
tækni sína. Það eru til kóbalt-
tæki, sem meðhöndla mannslík-
amann bak við meters þykka
steypuveggi og blýveggi. Það
eru til yfirþrýstingsherbergi og
jafnvel lasergeislar eru notaðir
gegn krabbameininu.
En þrátt fyrir allt þetta má
he'ita, að lækningatækni krabba
Framhald a bls. 11.