Vísir - 31.05.1965, Síða 9

VlSIR
temmmmu
Mánudagur 31. maí 1965.
☆
TTndirstöður mennta og menn-
ingar eru að sjálfsögðu
margvíslegar. Aðferðir þjóðanna
til að varðveita fenginn þekking-
ararf og skynbragð á fegurð og
listir hafa á öllum tímum verið
jafn margbreytilegar og einstakl
ingarnir og sama gildir ávöxtun
fjársjóðanna, sköpun nýrra verð
mæta á öllum sviðum.
í nútímanum hvílir mennta-
starfsemin fyrst og fremst á skól
unum, sem veita alþýðufræðslu
og sérgreinast síðan æ meir eftir
því sem skólaárin verða fleiri.
Og síðan kemur að því að skapa
sköpunarhæfileikum fólks vett-
vang með ýmsum hætti og svo
sem með vísindastarfi hvers kon
ar, bókaútgáA, leSíhúsum, list-
sýningum og^tónleikahaldi.
Allt þetta erum við kotríkið
hér norður frá að burðast við að
reyna að gera og fyrir það að
okkur virtist takast það sæmi-
lega, getum við kallað okkur
þjóð.
Tjað er þó á einu sviði, sem ég
ætla að minnast lítillega á
hér, að gefnu tilefni, sem við
höfum ekki staðið okkur vel og
það veldur okkur stöðugum ó-
þarfa erfiðleikum í námi og
starfi. Ég á við það einkennilega
ástand, að ekki skuli vera til
nein íslenzk alfræðiorðabók.
Þetta er furðulegt ástand hér,
eins mikil bókaþjóð og við erum
og eins og almenningur hefur
mikinn áhuga á að vita allt um
alla skapaða hluti. Það er einnig
furðulegt fyrir það, að útgáfa
Handbækurnar tvær, sem eru nýkomnar út, Ríkishandbókin og íslenzkir samtíðarmenn.
, - it -:I -A
litlar, ýmist í einu eða tveimur
bindum, 5 bindum eða 30 bind-
um.
Tsland hefur eitt orðið útundan.
Þessa vöntun hafa menn
bætt sér upp með því að kaupa
erlendar alfræðiorðabækur. Og
þar í sést, að það hefur ekki
skort markaðinn hér. Islenzkur
maður, Björn Björnsson (sonur
náttúrlega fyrst og fremst upp-
lýsingar um allt sem við kemur
íslenzkri sögu, bókmenntum,
listum og íslenzku atvinnulífi.
TTilefni þessara hugleiðinga er
annars það, að nú virðist
loksins vera farið að rofa til í
þessum efnum. Tilefni þess að
ég skrifa þetta, er að nú í vor
hafa komið út tvær merkilegar
Oliver Steinn í Hafnarfirði slógu
sér saman og ákváðu að koma
slíku riti út. Það er einkennilegt
að þeir virtust í fyrstu vera í
erfiðleikum með að fá menn til
að semja bókina en höfundar
hennar teljast þeir sr. Jón Guð
nason sá mikli ættfræðingur og
Pétur Haraldsson sonur Har-
alds í Safnahúsinu.
björnsson magnaravörður, Ari
Brynjólfsson kjarnorkufræðing-
ur, Carl Billich hljómlistarmað-
ur, Guðmundur Guðmundsson
(Ferró), Gerður Helgadóttir,
FAO-mennimir Hilmar Kristjáns
son, Guðjón Illugason (sem fóm
til Pakistan) og Einar Kvaran
(sem fór til Ceylon), Helgi
Tryggvason bókbindari, Her-
mann Ragnar Stefánsson dans-
kennari, Gísli Magnússon píanó
leikari, Guðjón Hansen trygging
arfræðingur, Guðmundur Steins-
son rithöfundur, Atli Már teikn-
ari, Haukur Clausen og Gunnar
Huseby sem hafa báðir með í-
þróttasigrum sínum borið nafn
fslands langt, Ármann J. Láms-
son glímuk. í meir en áratug,
Hannes Sigfússon skáld, Helgi
Hálfdánarson Shakespeare-þýð-
ari, Helgi Tómasson balletdans-
ari, Finnbogi Magnússon afla-
kóngur, Ármann Kr. Friðriksson
aflamaður, Gestur Þorgrímsson,
Hugrún, Jóhann Hjálmarsson,
Jóhannes Snorrason flugstjóri,
Friðrik Kristjánsson Ford-mað-
ur. Alla þesa finnst mér af ýms
um og ólíkum ástæðum að hefði
ekki átt að vanta f slíkt rit
og má sjálfsagt finna marga
fleiri. En þetta sýnir aðeins að
alltaf sjá betur augu en auga,
hversu vandlega sem að er farið
auk þess sem mat manna kann
að vera misjafnt og vil ég sér-
staklega taka fram við lesendur
mína, að þó mér þannig takist að
tína saman nokkum lista, þá
má það alls ekki túlkast sem
vantraust á verkinu. En yfirleitt
virðist mér það þannig gert, að
það standi sérstaklega styrkum
fótum, þar sem búið er áður að
Safn
armnar
slíks verks er tiltölulega lítið
kostnaðarátak móti margskonar
stórútgáfum og framkvæmdum
sem hér er ráðizt í. Það mun
að vísu hafa verið einhvem tíma
í stríðslok, sem nokkrir menn
undir fomstu Jónasar Sveinsson
ar læknis hófu undirbúning að
útgáfu stórrar íslenzkrar alfræði
orðabókar og var víst jafnvel
búið að setja fyrsta bindið í
henni. Hundruð áskrifta að
henni eru ennþá við líði en aldr
ei varð neitt úr að ritið kæmi
út. Síðan hefur allt setið við
það sama.
Ég held, að það sé varla nauð-
synlegt að rökræða um það
hvaða þýðingu alfræðiorðabæk-
ur hafa fyrir almenna þekkingu
i hverju landi. Saga elztu rita af
þessarri tegund, Universal Dict-
ionary f Englandi og Encyplo-
pediu Ðiderots í Frakklandi er
fræg orðin og viðurkennd sér-
staklega um þá síðarnefndu að
hún skapaði grundvöll þekking-
ar, hún skapaði í rauninni nýja
öld fyrir mannkynið. Síðan get-
ur varla nokkur þjóð talizt
menntuð, nema hún eigi fjöld-
ann allan af alfræðiorðabókum,
frægar í þeim hópi em EncvcTo-
pedia Britannica í Bandaríkjun-
um, hinar mörgu Larousse al-
fræðiorðabækur f Frakklandi,
Brokhaus í Þýzkalandi og stóra
rússneska alfræðiorðabókin. Á
Norðurlöndum hafa líka verið
gefin út stórverk eins og Salo-
monsen orðabókin fræga í Dan-
mörku og Nordisk Familjebok í
Svíþjóð, en annars er þar eins og
í öllum öðrum löndum fjölda
margar mismunandi útgáfur af
alfræðibókum, bæði stórar og
Sveins forseta) er hér sérstakur
umboðsmaður Encyclopediu Brit
annicu, er hefur orð á sér fyrir
að vera fullkomnasta orðabók
heims, og hann hefur selt tugi
ef ekki hundmð af henni, þó
verðið muni vera nálægt 20 þús.
krónur. Nú fyrir nokkru sendi
annað amerískt orðabókarfyrir-
tæki hingað sérstakan sölumann
til að selja sína útgáfu. Á flest-
um heimilum má finna erlend-
ar alfræðibækur í ýmsum stærð
um. Það er því óhætt að full-
yrða, að stór markaður hefur
verið til fyrir íslenzka alfræði-
orðabók, en af dáðleysi hefur
hann ekki verið nýttur.
Menn hafa keypt erlendar
bækur í stómm stíl, en á þeim
er þó sá stóri hængur, að þar
vantar allt sem okkur stendur
næst, þar vantar allt um okkur
sjálfa, allt um ísland og Islend-
inga.
Eigum við að líta yfir í hug-
anum hvílík gagnsemi og ánægja
getur verið að íslenzkri orðabók.
Hvílíkt not við getum öll haft
af því, ef aðgengilegur væri á
einum stað ótæmandi fróðleikur
um allt það helzta sem forvitni
okkar og nauðsyn kynni að
krefja, hve þægilegt það væri að
geta leitað þangað við samtöl,
skriftir, hvenær sem eitthvað á-
hugamál grípur hugann. Leita að
upplýsingum og skýringum á því
sem helzt er á döfinni hverju
sinni, t.d. síðustu daga um hand
ritin og Árnasafn og handrita-
málið, upplýsingar um Vietnam
og Dómíníska lýðveldið, upplýs
ingar um það hvað kjarnorka og
kjarnorkukraftur er, upplýsingar
um vatnsorku í Þjórsá og þó
bækur, sem eru að vísu ekki
neinar alfræðibækur, en mjög
þægilegar handbækur og það
sem þýðingarmest er, að samn-
ing þeirra og útgáfa hefur verið
tekin svo föstum tökum, að það
gefur góðar vonir um, að hér
sé til nóg af mönnum, sem eru
færir um að gefa út rit á borð
við alfræðibók.
Þessi tvö rit sem komið hafa
út nú nokkuð samtímis eru fyrra
bindi af íslenzkum samtíðar-
mönnum og Ríkishandbók Is-
lands, en þetta eru bæði stórar
bækur með feikimiklu efni hver
á slnu sviði.
Jslenzkir samtímamenn er ævi-
sagnarit í stíl við það sem
kallað hefur verið á alþjóðamáli
„Who’s who“. Þessar bækur eru
taldar algeriega ómissandi er-
lendis og koma þar út í nýjum
útgáfum á hverju ári. Hér gerðu
þeir Brynleifur Tobíasson og út-
gefandinn Guðmundur Gamalí-
elsson fyrstu tilraunina með
þetta 1944 f ritinu ..Hver er mað
urinn“, sem var vel heppnað. En
síðan líða 20 ár og bók Brynleifs
orðin fyrir löngu bæði úrelt og
ófáanleg I millitíðinni hafa þó
að vfsu komið út æviskrár
ýmissa stétta, sem eru stórvirki
út af fyrir sig, svo sem guðfræð-
inga, lögfræðinga, verkfræðinga
og kennara.
En víst er að nýja ritið „Is-
lenzkir samtíðarmenn" bætir úr
brýnni þörf og hlýtur hún að
verða ómissandi upplýsingabók
á heimilum um allt land. Hún
er þannig tilkomin, að tveir til
þrifamiklir bókaútgefendur
Gunnar Einarsson í Leiftri og
‘p’g hef undanfarna daga verið
að rýna dálítið í þessa bók
og í heild ber hún þess svip, að
gengið hefur verið til verks með
styrk og áhuga. Hér hafa Ld.
bersýnilega verið sniðnir af
nokkrir helztu ágallar gömlu
„Hver er maðurinn". I þeirri bók
skortir mjög á jafnvægi í vali á
mönnum, þar voru leitaðir uppi
nærri allir hreppstjórar og odd-
vitar í hverju smáhreppsfélagi á
landinu, meðan fjölda ágætra
framkvæmdamanna vantaði. Þar
gætti og sums staðar málaleng-
inga. Hér virðist mér þetta allt
miklu skaplegra og mjög gott
samræmi hefur náðst milli hinna
einstöku æviskrárþátta og þeir
eru skrifaðir vel og röggsam
lega.
Við yfirlit yfir bókina rakst ég
að vísu á það, að mér fannst þar
vanta ýmsa menn sem ættu
heima í slíkri bók fremur en aft-
ur sumir sem þar eru. Dæmi um
slíkt tekið af handahófi er t.d.
undir nafninu Ámi Ólafsson, þar
er nefndur einn maður, ungur
og efnilegur læknir. En það eina
sem um hann er sagt til viðbót-
ar við ættir og hjúskap er að
hann hafi tekið stúdentspróf,
læknispróf og fengið almennt
lækningaleyfi. En annar maður
heitir þessu sama nafni, harð-
duglegur maður sem starfað hef
ur í fiskútflutningum og vinnur
nú merkilegt starf með nýrri að
ferð í fiskverkun. Án þess að
lasta fyrri manninn tel ég að
þessi seinni nafni hans hefði
barna fremur átt að fá plássið.
önnur nöfn sem ég sakna svona
við fyrsta yfirlit skal ég nefna:
Elsa Sigfúss, Dagfinnur Svein-
gefa út æviskrár sérstakra
stétta, en veikari hlekkimir 1 þvi
eru t. d. meðal listafólks, iþrótta
manna og þá sérstaklega í sjó-
mannastétt, sem hjá okkur er
svo mikilvæg.
I heild er verkið vel unnið og
útgáfan til sóma „íslenzkir sam-
tíðarmenn“ eiga heima á hverju
heimili, hverri skrifstofu og sjálf
ur get ég bezt um það dæmt, —
á hverri ritstjómarskrifstofu.
TTin bókin sem ég vildi minnast
1 á er „íslenzk ríkishandbók
1965". Þetta er einnig geysilega
fróðleg bók þó á nokkuð öðru
sviði sé. Líkar bækur og hún
voru gefnar út fyrir löngu, en
eftir langt árabil tóku þeir sig
saman ráðuneytisstjóramir Birg
ir Thorlacius og Henrik Sv.
Bjömsson og gáfu út slíka bók
árið 1961, upp á eigin spýtur.
Upplag hennar seldist upp mjög
skjótlega. Nú hefur þriðji mað-
urinn Páll Líndal borgarlögmað
ur bætzt í hópinn og er þessi
bók nærri helmingi stærri en sú
fyrri, þéttprentaðar 520 bls.
Fróðleikur í þessari bók er geysi
mikill. Hún fjallar um allar stofn
anir ríkisvaldsins, skrifstofur,
fyrirtæki, ráð og nefndir og nú
er bætt við stórum kafla um
allar stofnanir Reykjavíkurbæj-
ar. I hverjum kafla er yfirlit yfir
forsögu hverrar stofnunar, og
löng starfsmannatöl. Helzti gall-
inn við hana er það að
starfsmannatölin ganga út í öfg
ar, þar sem taldir eru jafnvel
allar vélritunarstúlkur, verka-
menn, strætisvagnabílstjórar o.
Framh. á bls. 6
I