Vísir - 18.06.1965, Blaðsíða 9

V í SIR . Föstudagur 18. júni 1965.
9
Heill og heiður Islands
er markmið okkar allra
'E'rá því að lýðveldi var end-
A urreist á Islandi hefur full-
valda rikjum fjölgað meira en um
helming. Enn erum við Islendingar
samt mannfæstir meðal hinna Sam
einuðu þjóða, búum í tiltölulega
stærstu landi og því, sem var einna
afskekktast miðað við fyrri tiðar
samgönguhætti. Þeir, sem óttuðust,
að við gætum ekki einir séð okk-
ur farborða, gátu því bent á ým'is
rök máli sínu til stuðnings, enda
var það á sínum tíma ekki að
ástæðulausu sagt, að endurreisn
lýðveldisins væri tilraun, sem ósýnt
væri, hvort standast mundi til
lengdar.
Á okkar dögum, þegar fleiri þjóð
ir hafa fengið sjálfstæði en nokkru
sinni fyrr, hafa nokkrar miklu fjöl
mennari en við misst frelsi sitt og
meira að segja verið ógnað með
algerri útrýmingu. Sízt veitir þess
vegna af að hafa alla gát á.
En tilraun okkar var ekki
gerð af fljótræði. Lengi hafði ver-
ið að því stefnt, að þjóðin tæki sér
fullt frelsi á árinu 1944, svo sem
heimilt var samkvæmt ákvæðum
sambandslaganna.
Atburðirnir urðu þó ráðagerðun
um skjótari. Endurreisn lýðveld
isins á árinu 1944 var einungis
formleg staðfesting á því, sem
menn höfðu neyðzt til að gera hinn
10. apríl 1940. Þá hafði dönskum
stjómarvöldum, raunar vissulega
mjög að óvilja sínum, reynzt ó-
megnugt að fara áfram með þau
afskipti af islenzkum málum, er
þau höfðu áskilið sér samkvæmt
sambandslögunum. Þessvegna urðu
íslendingar, hvort sem þeir voru
við því búnir eða ekki, nauðugir
viljugir, að taka umsvifalaust allt
vald yfir málefnum ríkisins í sínar
hendur. Réttlæting á sérstökum
ríkis- eða þjóðréttartengslum við
aðra stærri þjóð hlaut frá íslenzku
sjónarmiði að vera sú, að þau
veittu okkur meira öryggi en við
sjálfir höfðum mátt til að tryggja.
Eftir að við urðum einir að sjá okk
ur farborða, þegar meira syrti í ál-
inn en nokkru sinni fyrr, þá gat I
ekki með nokkru móti til mála |
:omið, að við afsöluðum aftur úr j
landinu því valdi, sem við urðum
að taka okkur á hættunnar stund.
■’ví fer víðs fjarri, að endurreisn
' ðveldisins á árinu 1944 hafi
byggzt á því, að við vildum nota
>'rkur neyð sambandsþjóðarinnar.
^að var sjálfsbjargarhvötin, sem úr
slitum réði. Þessu megum við ekki
íleyma, því að öðru hvoru verðum
við fyrir ásökunum, sem hvila á
algerum misskilningi allra að-
stæðna. Meiri hluti danskra valda
manna hefur hinsvegar ætið skilið,
að það, sem við gerðum, gerðum
við af ríkri nauðsyn. Þeir hafa nú
enn á ný sannað góðvild sina í garð
íslendinga með endursamþykkt
'andritafrumvarpsins, sem við
kunnum dönsku þjóðinni innilegar
'■'akkir fyrir.
Frábær framsýni Jóns Sigurðs-
snnar birtist meðal annars í því,
ið hann gerði sér ljóst, að ísland
íætti ekki liggja óvarið. Eins og
nú háttar til, er okkur hins-
gar sjálfum með öllu ómegnugt
'ð verja land okkar. Varnarskyld-
mni verðum við að fullnægja með
iamningum við þá, er við bezt
révstum á þann veg, að við leggj
um fram okkar skerf til tryggingar
heimsfriðnum. Hættan af varnar-
leysi landsins stafar miklu fremur
af því, að einhver vilji hrifsa land-
ið til að gera héðan árásir á aðra,
en að landkostir freisti hans í
sjálfu sér.
j nær sjö aldir töldu marg-
falt mannfleiri þjóðir sig
hafa rétt til að setjast hér að og
hagnýta sér gæði landsins til jafns
við íslendinga sjálfa. Raunin varð
sú,_ að sárafáir ílentust hér og á
þeim árum, þegar stórveldi Evrópu
leituðu um allar jarðir bækistöðva
fyrir þá þegna sína, sem töldu of
þröngt um sig heima fyrir, sóttist
ekkert þeirra eftir yfirráðum á ís-
landi og áttu sum þeirra þó slíkra
yfirráða kost fyrirhafnarlaust
Flesta hefur fremur fýst til suð-
lægari og frjósamari laiida en Is-
lands.
Sjálfir verðum við að viður-
kenna, að ísland hefur lengst af
verið börnum sínum hörð móðir.
Fólksfjölgun varð hér ekki lengi
með eðlilegum hætti heldur fækk-
aði fólkinu öldum saman. Eftir
lifði einungis harðger stofn og
óvæginn se.n ekki lætur sér allt fyr
ir brjósti brenna. Enda ekki heigl-
um hent, hvorki að standa yfir fé
á íslandi í vetrarmyrkri og veður-
hörkum né sækja þá héðan sjó.
Harkan hefur þó ekki haggað ást
okkar á landinu heldur hafa menn
löngum huggað sig við þennan boð-
skap:
\
Fjör kenni oss eldurinn, frostið
oss herði
fjöll sýni torsóttum gæðum að
ná,
bægi sem kerúb með sveipanda
sverði
silfurblár Ægir oss kveifarskap
frá.
Því miður létu menn lengst af við
sitja að herða hugann með þess-
um hætti og höfðust ekki að, þótt
ósköp gengju yfir þá.
Tj’n nú hefur nýtt landnám, hag
nýting tækni og þekkingar
gert Island að lífvænlegu landi.
Enn höfum við þó hvergi nærri
notað landkosti til hlftar og er
Hætt er við, að sökum allrar
aðstöðu verði aðrir en við þar í
fararbroddi. En velmegun okkar er
háð því, að við fylgjumst þar með.
Þar er almenn menntun frumskil-
yrði. Unnt ætti að vera að gera
þjóð okkar jafnmenntaðri en
nokkra aðra. Að þessu ber að
Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
darraðarljóð frá elztu þjóðum.
íslenzkt m. er sú guðsgjöf, sem
enginn íslendingur vill án vera.
„Það hefur voða-þungar tíðir
þjóðinni verið guðleg móðir,
hennar brjóst við hungri og þorsta,
hjartaskjól þegar burt var sólin,
hennar ljós í lágu hreysi,
Dr. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra.
keppa. Okkur verður ætíð örðugt
að afla framúrskarandi sérfræð-
inga, m. a. vegna þess, að hér
verða menn, ekki sízt þeir, sem
skara fram úr, að sinna svo mörgu.
En því meira ríður á, að all-
ir komist til nokkurs þroska, hvers
svo sem hugur hans og geta stend
ur til.
Mikilsvert er að bæta aðbúnað
háskólans og fjöiga þeim vís'inda
greinum, sem þar eru kenndar. Ekki
er samt minna undir þvf komið,
að hin almenna menntun sé í sam
ræmi við kröfur tímanna, eins og
langra kvelda jóla-eldur,
fréttaþráð’r af fjarrum þjóðum,
frægðargaldur liðinna alda“.
Nú er íslenzkan einkaeign okk-
ar, frægðargaldur liðinna alda,
sem auðveldar okkur lifandi skiln-
ing á darraðarljóðum elztu þjóða.
Þessi eign er okkar mesta stolt
og fer því þó fjarri, að hún sé metin
af öðrum svo sem vert væri. Þeim
mun meira metum við þá ræktar-
semi sem lýsir sér í endurteknum
Ræða dr. Bjarna Benediktssonar for-
sætisráðherra þann 17. júní
það raunar furðulegt að um það
skuli deilt, hvort virkja eigi vatns
orkuna í svo stórum mæli, að veru
lega muni um til aukins atvinnu-
öryggis og hagsældar almennings.
Framfarir hvíla hvarvetna á því
að leysa bundna krafta náttúrunn-
ar úr læðingi. Þessi sannindi hafa
aldrei verið ljósari en nú. Síldveið
in undanfamar vikur og raunar
síðustu árin er glöggt vitni þess,
hverning vísindi og tækni opna
nýja möguleika. Flestir telja þó,
að menn séu nú einungis við upp-
haf þeirra gerþreytinga, sem hin
nýja vísindaöld muni hafa f för
með sér.
nú er öfluglega að unnið. Þvi meira
átak er áð fullnægja þessari þörf
sem yngstu kynslóðinni hefur far
ið ört fjölgandi hin síðari ár.
|7n einnig í þessum efnum er
vandi okkar um sumt meiri
en annarra, þar sem við verðum að
kenna unglingum okkar a.m.k. einu
ef ekki tveimur fleiri tungumál en
flestar aðrar þjóðir.
En dugir fslenzkan ein þá ekki
fyrir þá, sem á íslandi ætla að
búa? Svo kunna einhverjir að
spyrja.
heimsóknum Vestur-Islendinga til
síns til gamla ættlands. Bjóðum við
þann föngulega hóp þeirra, sem nú
er hér staddur, hjartanlega vel-
kominn og biðjum fyrir kveðjur til
frænda okkar og vina vestan hafs.
Hvort sem aðrir meta íslenzk-
una eins' og skyldi eða ekki, minnk
ar það ekki gildi hennar fyrir okk-
ur.
„Við tölum íslenzkt tungumál.
Við tignum Guð og landsins sál
og fornan ættaróð."
Látum okkar gömlu menningu
i og kristnu fræði, sem mótað hafa
þjóðina í nær þúsund ár halda á-
fram að gera það f sviptibyljum
nútímans.
En þegar þær bókmenntir, sem
við teljum að öllu öðru fremur gefi
máli okkar gildi, urðu til, þá var
'það ekki talað á íslandi einu heldur
með meiri eða minni tilbrigðum
hvarvetna þar sem norrænir menn
bjuggu, ekk'i einungis um Norður
lönd heldur einnig víða á Bretlands
eyjum og allt austur í Garðaríki.
Cköpunarmáttur Islendinga naut
sín bezt á meðan tungan
greiddi þeim veg til annarra þjóða
og forðaði þeim þannig frá einangr
un. Hún varð síðan hjartaskjól
þjóðarinnar af því, að hún flutti
boðskapinn um betri heim utan
við einangruðu hreysin á íslandi,
heim sem fslendingar áður höfðu
þekkt af eigin raun, þó að einangr
un hinna myrku alda útilokaði þá
frá honum. Tungan flytur okkur
þess vegna ekki boðskap um æski
leik einangrunar heldur nauðsyn
samskipta við aðrar þjóðir, sem nú
eru raunar óumflýjanleg, hvort
sem við viljum eða viljum ekki.
Við varðveitum bezt okkar ómetan
lega arf með því að hopa hvergi
frá þeim vanda sem okkur er á
herðar lagður. Við eigum enn að
biðja þess sama og Einar prestur
i Garði gerði fyrir sonarsyni sín-
um, Skúla, er sfðar varð landsfó-
geti og mestur maður á íslandi á
18. öld:
„Ég bið þess að þú megir læra
að þekkja heiminn, en að Guð varð
veiti þig frá heiminum".
Haldgóð undirstöðunmnntun
auðveldar hverjum og einvfin að
neyta þeirra krafta og hæfileika,
sem með honum búa. Framtak og
dugur einstaklingsins er forsenda
gæfu þjóðar-heildarinnar. Vegna
ólfks upplags verður algjörum
jöfnuði seint á komið, en bættur
efnahagur hefur þegar tryggt og á
eftir að tryggja enn betur, að eng-
inn þurfi að þola neyð. Metin
jafnast og furðu fljótt á Islandi.
öll eigum við sameiginlega for-
feður skammt aftur f öldum og
munum eiga same'iginlega afkom
endur áður en margar aldir líða.
Aukin þekking á lögmálum
efnahagslffsins gerir nú mögulegt
að ráða við ýmsan vanda, sem
áður reyndist óviðráðanlegur.
Menn verða einungis að vilja
leita þekkingar og beita henni f
þeim efnum eins og öðrum.
Mörg af hinum gömlu deilu-
efnum hjaðna, þegar ljósi þekk-
'ingarinnar er varpað á þau. Auð-
vitað skapast ætfð ný úrlausnar-
efni, sem mönnum sýnist sitt
hverjum um.
En þó að við kýtum um dægur
mál, þá skulum við minnast þess,
að,
„Þeir gjalda bezt sinn gamla arf,
sem glaðir vinna þrotlaust starf
til vaxtar vorri þjóð.“
Markmið okkar allra er hið
sama:
Heill og heiður Islands.
r\ll viljum við leggja okkur
fram um, að til lýðveldis
á Islandi verði aldrei hugsað sem
tilraunar, er hafi mistekizt, heldur
um alla framtíð sem lifandi veru-
Ie'ika, þar sem íslenzka þjóðin hafi
fundið gæfu sfna.
☆