Vísir - 24.08.1965, Blaðsíða 7

7
V I S í R . ÞriSjndngur 24. ágúst 1965.
P,

f
(?•
Fjallakeðja, Sellaic eh að nafni, svævi þakin í maíbyrjun. Þess má geta að í vor sem leið lá snjór Á þjóðvegi í Dólómítafjöllunum. Til hægri sér á kross með
óvenjulega lengi í fjalilendi Mið-Evrópu. (Myndimar tók Þorsteinn Jósepsson). Krists Iíkneski. Vegfarendur nema staðar fyrir framan það, krjúpa
á kné og gera bæn sína áður en lengra er haldið.
Ævintýri frá Dólomítafjöllum

Óðskáld Dólómitaf jalla
i þessum heim’i djöfla og manna
guða og vætta, fæddist og lifði
mikill skáldsnillingur á miðöld-
unum. Það var óðskáldið Ós-
valdur riddari frá Wolkenstein
fæddur 1375. Ljóð hans lifa enn
i dagw',.
Ósvalður frá Wolkenstein
lifði á mótum riddaraveldisins
og endurvakningartímabilsins
á þeim tíma sem menn tæmdu
bikar lífsins til botns, teyguðu
í sig dásemdir þess á meðan
hægt var, hver eftir stöðu sinni
og ríkidæmi. Það var líf fjöl-
breytilegra mynda .mikilla at-
burða og hinna stórfelldustu
andstæðna milli djúprar sorgar,
líkamlegra og andlegra þjáninga
og guðlegrar lífshamingju. Þetta
er e.f.v. ævintýraríkasta tímab'il
sem gengið hefur fyrr eða síð-
ar yfir mannheim.
í þessu ljósi ber að skoða líf
og athafnir Ósvalds frá Wolken
stein, riddarans og eins síðasta
óðskálds miðaldanna. Samt skar
hann sig 1 mörgu úr frá samtíð
sinni. Hann hlýddi hvorki guði
né mönnum, uppreisnargjam í
eðli sínu, taumlaus í lífi sínu
og hlýddi aðeins eigin hugboð-
um og innri raust. I skáldskap
sínum dásamaði hann fegurð
hverfileikans. Lífið og fegurðin
var í augum hans forgengileg
— lífið var ekkert annað en
endalaus söknuður eftir horf-
inni fegurð — fegurð, sem al-
drei birtist manni framar. í aðra
röndina var Ósvaldur nútíma-
maður í hugsun og tjáningu í
eirðarleysi, þunglyndi og hrifni
sinni yfir fegurð lífsins. Doló-
mítafjöliin höfðu mikil áhrif á
líf hans og skáldskap. Þau mót-
uðu tilfinningar hans og anda-
gift. í ljóðum hans heyrist þyt-
ur I skógum rokhrinur um
gneypa tinda, lækjarniður og
fuglakliður.
Seiður álfamærinnar
Það er í rauninni ekki neitt
undarlegt þótt hvers konar
sagnir og þjóðsögur hafi spunn
izt um jafn sérstætt skáld og
jafn undarlegan persónuleika og
Ósvaldur riddari var, þjóðsagan
hermir að þegar Ósvaldur fædd-
ist hafi móður hans verið spáð
ógæfu syninum til handa ef
hann gæfi sig að söng eða hljóð
færaslætti. Móðirin óttaðist
þessa hrakspá og kom honum
fyrir hátt uppi í fjöllum, þar
sem sízt var að vænta hljóðfæra
sláttar eða sönglistar. Hún lét
nornir töfra hendur hans, þann-
ig að hann yrði manna hæfastur
til að bera' vopn Ög aðra; þunga
og grófa . hluti.^/Vllir fíngerðir
hlutir skyldu hins vegar brotna
í höndunum á honum og hörpu
strengir slitna. Af þessu hlaut
hann viðurnefnið „járnhönd."
Svo var það dag nokkurn um
vor, að Ósvaldur var á gangi
hátt uppi í fjöllum. Sá hann þá
hvar álfamær sat á blómagrund
lék á hörpu og söng. Ósvaldur
varð frá sér numinn og gat ekki
slitið sig frá þessari óumræði-
legu fegurð. Hann sat allan lið-
langan daginn og hlustaði og
fór ekki heim til sín fyrr en
álfamærin hvarf með hörpu
sína. Þessi sýn, söngur og hörpu
sláttur endurtók sig daginn eft
ir og síðan alla næstu daga.
Loks gaf Ósvaldur sig á tal við
álfamærina, sagði henni að sig
langaði sjálfan til að læra á
hörpu og syngja, en gæti það
ekki vegna þess að hann bryti
öll hljóðfæri og sliti alla hörpu-
strengi, sem hann snerti. Mærin
sagði að það lægju á honum ör-
lög og þau yrðu ekki brotin
nema með ógæfu og djúpum
sársauka.
Heitar ástir tókust með álfa-
mærinni og Ósvaldi. Hún sagði
samt, að þau gætu því aðeins
notizt að hann forv'itnaðist al-
drei um nafn sitt og nefndi sig
aldrei réttu nafni. Ef hann
gerði það hyrfi hún honum að
eilífu.
Nokkru seinna bar svo við
að hann var á leið frá henni og
heim til sín. Þá heyrði hann á
tal álfa og heyrði þá segja:
„Antomórya". Daginn eftir þeg
ar Ósvaldur hitti ástvinu sína
sagði hann í hugsunarleysi Anto
mórya. „Það er nafnið mitt,“
hrópaði hún skelfingu lostin og
Onnur grein
brast I grát. Hún greip til hörp-
unnar og lék í hinzta skipti lag
ið, sem heillaði Ósvald fyrsta
kvöldið. Hún sagði það vera
h’inztu kveðju sína til hans því
þau sæjust ekki framar. Að því
búnu rétti hún honum hörpuna
og hvarf.
Ósvaldur tregaði ástmey sína
alla ævi og fann aldrei frið,
aldrei eirð í beinum sínum eft-
ir það. En þegar hann greip til
hörpunnar, sem álfamærin hafði
skilið eftir, brá svo við að hann
lék á hana betur en nokkur ann-
ar hafði leikið á hörpu til þess
tíma og sá hæfileiki hvarf hon-
um aldrei.
Þannig hljóðar þjóðsagan um
Ósvald riddara í meginatriðum,
en raunverulegt líf hans varð
allt annað. Nlu ára gamall varð
hann fyrir þvi óhappi að annað
augað var skotið úr honum, en
ári síðar flýði hann úr foreldra-
húsum og fór á flakk. Það var
eirðarleysið og útþráin sem
greip hann þvílíkum tökum að
hann fékk ekki rönd við reist.
í fjórtán löng ár ferðaðist
hann víðsvegar um heiminn, inn
an álfunnar og utan henar.
1 einu ljóða sinna lýsir Ós-
valdur frá Wolkenstein þessum
árum, ferðum sínum og erfið-
leikunum, sem hann átti við að
stríða. Hann var með öllu fé-
vana, fór án skotsilfurs að heim
an. Stundum vann hann fyrir
sér með mismunandi stritvinnu
eða hann betlaði til að eignast
skó eða flík til að fara í, þak
yfir höfuðið eða brauðbita til að
borða. Þegar allt annað þraut
stal hann. Oft svaf hann undir
beru lofti eða þá í aumustu
fletum, hann umgekkst hvers
konar óaldarlýð, ribbalda, ræn-
ingja og heiðingja. Iðulega átti
hann í útistöðum við þennan lýð
og varð að verja líf sitt með
vopnum. Stundum lá hann hel-
særður í valnum og bjóst við
dauða sínum á hverri stundu. en
skreið ævinlega saman aftur og
hélt þá fótgangandi áfram út í
óvissuna — í leit að æ meiri
fegurð. Oft lá honum við ör-
vinglan og var að því kominn
að gefast upp ,en eirðarleysið
keyrði hann nauðugan áfram.
Beið alla ævi sína ósigra
— fyrir konu.
Þegar Ósvaldur kom heim til
sfn úr þessari ævintýraríku ferð
var hann orðinn voldugur og rík
ur. Faðir hans var látinn og
sonurinn erfði eigur hans og
ríki. Nokkru seinna festi hann
hug til ungrar stúlku, fagurrar
og ríkrar aðalsmeyjar — jafn-
oka hans f hvívetna. En stúlkan
lék hann grátt. Hún kvaðst að
vísu skyldi giftast honum, ef
hann tækist á hendur krossferð
til landsins helga. Ósvaldur
vildi allt til vinna, en þegar
hann kom aftur að þrem árum
liðnum var unnustau gefin öðr-
um. Seinna þegar hún var orðin
ekkja fór hann enn á ný á stúf-
ana. Hún gaf honum undir fót-
inn og þegar Ósvaldur hélt að
hann hefði loksins öðlazt ham
ingjuna giftist konan svarnasta
fjandmanni hans. En hún lét
ekki þar við sitja. Það var eins
og hún hefði einstaka nautn af
bví að hæða hann, særa og
kvelja. Hún lokkaði hann í
hverja gildruna á fætur annarri
Iét taka hann fastan og varpa
honum f fangelsi, þar sem hún
gat smánað hann og hætt að
vild. Út af þessu spannst óend-
anlegt hatur, en það var sama
hversu sigursæll Ósvaldur var
venjulega í orusfum og sigur-
sæll í viðureign við konur —
fyrir þessari einu konu beið
hann allt sitt líf ósigur. Það
voru örlög hans.
Lífið var brotasilfur
Ósvaldur frá Wolkenstein ferð
aðist oft til annarra landa, hann
sótti heim keisara og konunga
og flutti þeim drápur. Honum
var hvarvetna fagnað, ekki sízt
hjá kvenþjóðinni og jafnvel
drottningar féllu til fóta honum
af einlægri hrifningu þegar hann
hafði Iesið þeim kvæði sín og
leikið undir á hörpuna. Hann
var auðugur af veraldlegum
auði, gjöfum, metorðum, aðdá
un og hylli. Hann var öðrum
fremri hvað líkamlega hreysti
snerti og manna vopnfimastur
í bardögum. Samt var hann ham
ingjusnauður allt sitt líf, því
hann naut aldrei þeirrar fegurð
ar, sem hann leitaði að. Lff hans
var eins og brotasilfur, sem glitr
aði þá sjaldan að hamingjusólin
skein, en var venjulega for-
myrkvað í djúpri sorg og bitur
leika. Þannig voru örlög skálds
ins frá Wolkenstein.
Eldglóð í bergi.
Önnur saga og miklu eldri
heldur en þjóðsagan um riddar
ann frá Wolkenstein, er sagan
um Lárin og Rósagarðinn. Rósa-
garðurinn er ekki neinn skrúð
garður með fögrum rósum og
suðrænum aldinum, heldur einn
hrikalegasti og tindóttasti fjall
garður í öllum Dólomitafjöllum.
Hann gnæfir f óumræðilegri
tign með egghvössum tindum
og turnum hið efra, en neðar
slútandi hamraþil, órahátt yfir
dökkgræna skóga austan við
stærstu borgina í Suður-Tíról,
Bozlu. Þetta er ljósbleikur trölla
og töfraheimur á meðan sólin
er hátt á lofti, en tekur á sig
purpurarauðan blæ þegar dreg
ur að sólsetri. Fjöllin birtast
manni þá sem annarlegur ævin
týraheimur, sem á engan sinn
líka. Það er eldglóð í bergi, og
hún deyr ekki út fyrr en sólin
er gengin til viðar.
í aldir og - árþúsundir hafa
mentn starað furðu lostnir á
þessa sjón, lotningafullir og
óttablandnir, og án þess að
vita, eða gera sér Ijóst, hvaðan
hin furðulegu litbrigði fjalljöf-
ursins voru sprottin. Þau voru
dularfull og óskýranleg og þess
vegna óttuðust menn fjallið og
báru lotningu fyrir því samtím-
is. Það hóf sig upp í æðra veldi,
guða og vætta í tröllslegum
hrikale’ik sfnum og reisn. Það lá
á því álagahamur — meira vissu
menn ekki. Og Rósagarður
skyldi fjallið heita hvað sem
tautaði. Á sinn máta var það
lfka nafn með réttu, því á kvöld
in logaði það í purpurarauðum
lit — lit rósanna.