Vísir - 23.10.1965, Blaðsíða 9

1
VÍSIR . Laugardagur 23. október 1965.

1
t
}
Drúin á Jökulsá á Sólheima-
sandi, sem ófreskjunni jök-
ulfljótlnu úfna tókst nú loksins
aö kasta af sér, á sér mikla og
langa sögu. Hún hafði nú stað-
ið af sér áhlaup fljótsins f
nærri 45 ár, var byggð á árun-
um 1920—21.
Þá var Jökulsárbrúin talin eitt
af furðuverkum tækninnar hér
á landi. Forsaga hennar, barátt-
an fyrir byggingu hennar, hafði
verið löng bæði heima í héraði
og á Alþingi. Menn fengust alls
ekki til að trúa þvi að hægt væri
að brúa þetta foræðisfljót. Þeir
sem höfðu kynnzt Jökulsá í
versta ham gátu ekki ímyndað
sér annað en að hún væri óvið-
ráðanlegt náttúruafl, sem myndi
standa að eilífu. Hún hafði um
aldaraðir verið versta torfæran
á Suðurlandi og tekið líf margra
þeirra ferðamanna sem höfðu
gerzt svo djarfir að sundriða
hana.
STÓRGRÝTTUR
FARVEGUR.
Jökulsá á Sólheimasandi er
aðeins 4 km löng frá jökli til
hafs. Hún fellur fremur bratt og
er mjög straumhörð og veldur
það því að botn henna rog um-
hverfi er miklu stórgrýttara en
að jafnaði gerist í jökulfljótum.
Skriðjökullinn sem hún myndast
af er einnig mjög brattur og er
afleiðingin sú, að þarna hafa
ferðamenn að jafnaði ekki getað
farið vfir jökulinn eins og
Skaftfellingar hafa gert til að
komast fram hjá sumum af jök-
ulfljótum sínum. Það var því
ekki um annað að ræða en að
fara yfir sjálft fljótið. Eins og
gengur með jökulfljót gat hún
verið fremur vatnslítil að vetrar
lagi í frostum, en einmitt á
sumrin, þegar hitnaði í veðri
og þegar mest var um sam-
göngur var hún illvígust. Þá
streymdi vatnið undan jöklinum
og ennfremur var það all algengt
að hlaup kæmu í hana, svo hún
breiddi úr sér yfir sandinn.
Hlaup þessi virtust stafa af því,
að vatnslón mynduðust bak við
jökulrana og brytust síðan út í
hlaupum.
VERÐUR ALDREI BRÚUÐ
SÖGÐU MENN.
Gunnar Ólafsson kaupmaður
í Eyjum bróðir þeirra Jóns
Ólafssonar bankastjóra og Boga
enskukennara o. fl. átti mikinn
þátt í því að hrinda af stað brú-
argerð yfir Jökulsá. Þegar Gunn-
ar fluttist austur í Vík í Mýrdal
sem verzlunarstjóri haustið
1896 segist hann hafa látið all
drýgindalega yfir því við ýmsa
á Sólheimasandi. Efnið væri við
hendina bæði sandur og grjót
til þess að byggja úr því öfluga
stöpla undir brúna eins marga
og þörf væri á. Gunnar segir að
menn hafi ekki viljað trúa þessu.
Það var allra manna álit austur
þar. að .Tökulsá vrði seint eða
Brúin á Jökulsá á Sólheimasandi áður en fljótið ruddi henni af sér.
Það tókst slysalaust að
byggja brúarstólpana haustið
1920 og voru stólpamir hafðir
oddmjóir móti straumi til að
draga úr hættunni af grjótflug-
inu. Næsta ár var haldið áfram
lagningu bita og brúargólfs. Til
brúarinnar fóru 63 tonn af jámi
sem fékkst með sérstökum samn
ingum frá Bandarikjunum, 425
tunnur af sementi og um 4000
rúmfet af timbri. Alls voru
þetta 220 tonn af efni sem skip
að var á land á Skógasandi.
Loks var brúin hátíðlega vígð
3. september 1921 og var kostn-
aður við hana þá kominn upp i
270 þús. kr.. Verðhækkunin
stafaði þá öll af verðbólgunni
sem þá hafði riðið yfir.
Þrátt fvrir það, að brúarsmíð
in gengi vel í alla staði, var
fjarri því að fordómar manna
væru kveðnir niður. Menn voru
með hrakspár og gerðu ráð fyr
ir því sem sjálfsögðum hlut, að
ófreskjan mikla myndi ekki
verða lengi að því í næstu hlaup
um að varpa þessu oki af sér.
En árin liðu og menn fóru að
undrast það, síðan að telja það
ÁIN S[M MINN HÉLDU
AD ALDRB YRÐIBRÚUD
aldrei brúuð. Vegna stórgrýtis-
ins virtust hamfarir hennar Iíka
miklu meiri en flestra annarra
jökulfljóta og hafa menn séð
það, að hún hefur stundum kast-
að stórgrýti upp á bakka sína
eins og í sjávarbrimi.
Nú liðu árin og biðu og
kannski höfðu Skaftfellingar
einmitt um þetta skeið ekki svo
mikinn áhuga á brúarbygg-
ingu, þar sem kauptún þeirra í
Vík í Mýrdal var að vaxa og
blómgast og öllum flutningum
var stefnt þangað með skipum.
VERKFRÆÐINGAR
KOMA Á STAÐINN.
En sumarið 1910 átti Gunnar
sæti á Alþingi sem þingmaður
Vestur-Skaftfellinga. Þá segist
hann hafa hitt Björn Jónsson í
ísafold, sem þá var ráðherra og
mælzt til þess að verkfræðingur
væri sendur austur til að athuga
Jökulsá og velja brúarstæði á
hana. Verkfræðingur var svo
sendur austur og skilaði hann
áliti, en það var mjög nei-
kvætt. Að hans áliti var næst-
um eða alveg ógerlegt að brúa
fljótíð. Ef i það væri lagt myndi
það ekki kosta minna en 170-
180 þús. kr., sem sést af því
að Þjórsárbrúin hafði kostað
um 75 þús. kr. og hafði verð-
gildi peninga lítið breytzt á þeim
tima. En Gunnar segir að eftir
áliti verkfræðingsins væri ekk-
ert vit í að hugsa um að brúa
þetta vatnsfall,
Kveðst Gunnar hafa mótmælt
þessu áliti við ráðherrann, verk-
fræðingurinn hefði verið óþarf-
lega hræddur og tortrygginn.
því að fáar ár væri eins hægt að
brúa.
Var nú ákveðið að senda ann-
an verkfræðing austur. í end-
urminningum sínum segist Gunn
ar ekki muna, hver það hafi ver-
ið en það mun hafa verið Jón
Þorláksson. Eftir að hann hafði
farið austur og athugað þetta
allt nákvæmlega áleit hann að
sjálfsagt væri að byggja brú
yfir fljótið, járngrindabrú á
stéinsteyptum stöplum. Áleit
hann að brúin myndi kosta í
mesta lagi 78 þúsund krónur.
ÞEGAR „FÚLILÆKUR"
SIGRAÐI Á ALÞINGI.
Á næsta Alþingi 1911 bar
Gunnar fram frumvarp til laga
um brú á Jökulsá á Sólheima-
sandi og að til hennar mætti
verja allt að 78 þús. kr. úr
landssjóði. En vegna þess að
óhugsanlegt var að fé fengist til
brúarinnar á þessu þingi var
önnur grein frumvarpins á þessa
leið: „Lög þessi koma til fram-
kvæmda þegar veitt er fé í fjár-
lögum til brúargerðarinnar".
Frumvarpið sigldi hraðbvri
gegnum efri deild. En þegar til
neðri deildar kom hnýttu menn
þar aftan í fjórum eða fimm
vatnsföllum á Norðurlandi og
var Eyjafjarðará þar sú fyrsta
í röðinni. Með þessu var Jök-
ulsárbrú stefnt í voða. Mönnum
hraus hugur við að samþykkja
brúargerð á svona margar ár í
einu og fyrir þá sök var Jökuls-
árbrúin i hættu stödd. Flestir
þeirra sem stutt höfðu frumvarp
Gunnars, en það var meirihlut-
inn í þinginu, hótuðu nú að fella
frumvarpið þegar þessi fjanda-
fans væri kominn aftur í það.
En þá stakk Jón Þorkelsson upp
á þvi við aðra umræðu í deild-
inni að atkvseði yrðu greidd um
eina og sérhverja brú út af fyrir
sig. Forseti féllst á það og
deildin öll.
Jökulsá var fyrst eins og áður
getur. Hún var samþykkt i einu
hljóði. Næsta brú féll, það var
brúin á Eyjafjarðará. Hinar fóru
allar sömu leið í réttri röð
norður og niður. „Fúlilækur“
hafði sigrað. Og að lokum segir
Gunnar Ólafsson um þetta:
„Margir hlógu, aðrir bölvuðu
hátt og í hljóði og þeir urðu ó-
vinir árinnar alla ævi eftir
þetta“.
En þó frumvarpið væri komið
í gegn, liðu enn mörg ár þangað
til fjárveitingin fékkst. Og nú
hófust miklir erfiðleikatímar,
heimsstvrjöldin fyrri brauzt út
og hindraði efnisflutninga til
landsins og olli stórkostlegri
verðbólgu. Það var loks að styrj
öldinni lokinni sem Alþingi
veitti árið 1919 25 þús. kr. fjár-
framlag til að undirbúa brúar-
byggingu og síðan hófst verk-
ið haustið 1920 og stjórnaði Geir
Zoega vegamálastjóri því.
BRÚARSMÍÐIN GEKK VEL
Brúin var byggð á 10 stein-
steypustólpum sem voru grafnir
um 3 m niður í árbotninn. Bilið
á milli þeirra var 22 m og yfir
þau lagðir járngrindabitar. Á
þessa löngu bita var svo raðað
þverbitum úr járni og á þeim
komið fyrir trédekki.
sjálfsagt að brúin stæði á sin-
um styrku fótum, hvemig sem
fljótið beljaði og kastaði grjóti
í hana. Það liðu nú yfir 20 ár
þangað til Jökulsá gat unnið
nokkuð tjón á brúnni. Ef til vill
var þetta nokkurs konar kyrr-
stöðutímabil hjá fljótinu, hlaupin
ekki eins mögnuð og áður, jök-
ullinn að dragast saman vegna
hlýviðrisskeiðisins svo hann fékk
ekki myndað sömu uppistöðulón
in og áður.
SKEMMDIRNAR 1945
En svo var það árin 1944-45
sem óvanalega mikil ókyrrð var
í jöklinum og komu þá meiri
hlaup en áður höfðu komið um
alllangt skeið.
Fyrst brauzt áin í gegnum upp
fyllinguna vestan megin við
brúna en það tókst að gera við
fljötlega aftur og án teljandi
erfiðleika. En í september 1945
kom stórhlaup bæði f Jökulsá og
annað jökulfljót sem er, nokkru
austar í Mýrdalnum, Klifandi. í
þessum vatnavöxtum brutust
báðar ámar vfir veginn. Jökulsá
brauzt gegnum uppfyllinguna
austan við brúna og gróf sér
þar nýjan farveg. Var það bæði
erfitt og langt verk að fylla þar
upp í með grjóthleðslu og færa
ána aftur í sinn rétta farveg
undir brúna. Önnur skakkaföll
hefur brúin svo ekki hlotið fyrr
en núna en tjónið á henni nú
að þessu sinni er meira en
nokkm sinni, þar sem hún hefur
nú grafið undan brúarstöplum
og rifið þá burtu með flaumnum.
Eftir 44 ár gat kún loksins rutt brúnni afsér