Vísir - 30.10.1965, Blaðsíða 7

V1SIR . Laugardagur 30. október 1965.
T síðustu grein um Vínlands-
kortið var það rakið, hvem-
ig sönnun fyrir gildi og aldri
Vínlandskortsins var fengin.
Aðalsönnunin var fólgin í
vatnsmerki í pappímum, sem
bendir til þess, að pappírinn
hafi verið gerður í pappírsgerð
einni í borginni Basel fyrir árið
1440. En pappírsgerð þessi starf-
aBl beinlfnls að þvf að gera
pappír fyrir hið mikla og lang-
varandi kirkjuþing sem haldið
var þessi ár í Basel.
Nú skulum við vikja í þessari
grein að ályktunarorðum R. A.
Skeltons við Yale-háskóla varð-
andi samband Vínlandsuppdrátt
arins við iandaleit farmanna frá
Bristol, þar á meðal sæfarans
kölluðu Brasilíu-eyjar og það er
einnig víst, að einhverntíma
fyrir 1494, þá höfðu þeir fund-
ið meginland í þessari stefnu,
sem þeir kölluðu Brasilíu. Þessir
óþekktu menn voru þeir sem
fundu sjóleiðina til Norður
Ameríku og það verður að viður
kena þennan landafund þeirra
óháð því, þótt Kolumbus hafi
orðið á undan þeim að finna
Mið Amerfku.
Rétt er að taka fram í þessu
sambandi, að heitið Brasilía var
hér notað yfir alit önnur lands-
svæði en síðar hlutu þetta sama
heiti 1 Suður Ameríku. Heitið
Brasilía hafði frá fornu fari ver-
ið notað yfir ímyndaðar þjóð-
sagnaeyjar eins konar sæluríki
sem menn ímynduðu sér í ævin-
týrum að væru í úthafinu mikla.
Ensku sjómennirnir frá Brasil
ímynduðu sér að þeir væru
komnir fyrst til þessara Brasil-
íueyja og síðan til Brasilíu
meginlandsins, er þar með hug-
myndinni um Brasilíu lyft upp
af sviði ævintýra, þær voru orðn
ar að raunveruIeika.Og það verð
ur að teljast víst, að sjómenn-
imir frá Bristol hafi raunveru-
lega komið að eyjum og landi
fyrir vestan Irland. En hvar
gátu þær eyjar og meginland
verið? Hvergi nema í Ameríku.
Gömul mynd af sæfaranum og Iandkönnuðinum Cabot.
geymdar í minni fólksins það
er í munnmælum og | hinum
skráðu bókmenntum, íslendinga
sögunum og annálum. Auk þess
telur Skelton að það sé óhætt
að fullyrða það, að varðveitzt
hafi á íslandi landabréf eitt
eða fleiri, sem liafi sýnt Vínland
og hafi verið undirstaða hiws
nýfundna Vínlandskorts.
Að vísu er það mjög óWkiegt
að kaupmennirnir og fiskimenn
imir frá Bristol hafi haft nokk
urn aðgang að hinum íslenzfeu
handritum og skjölum, en sagn
imar af löndunum í vestri og
suðri ihljóta að hafa verið lifandi
á vörum og í munnmælum fólks
ins á íslandsströndum, jafnvel
þó það hafi hvorki verið lesandi
né skrifandi. En við þetta fólk
höfðu Englendingarnir mikil og
margvísleg skipti.
VTið vitum ekki hvort sjó-
mennirnir og kaupmennirn
ir frá Bristol höfðu skipti við
menntaða menn á íslandi, þá
sem þekktu hinar skráðu heim-
ildir, en það verður að telja það
mjög líklegt, að þeir hafi heyrt
frásagnir af Marklandi og Vín-
landi, og ef til vill einnig lýsing
ar Isiendinga á því að þar væri
að finna auðug fiskimið. Islend
ingar gátu sjálfir ekki notfært
sér þau fiskimið, en það var
Barst þekking íslendinga á Vínlandi til
Brístol og
Joha Cabots og sfðan landaleit
Kolumbusar vestur um haf.
Skelton segir, að ef Iitið sé á
Vínlandskortið, þá ópnist þar
möguleikar til tveggja siglinga-
Ieiða vestur um haf. Önnur
þeirra er sú siglingaleið, sem
norrænir menn fylgdu, fyrst frá
Noregi til íslands og síðan frá
íslandi áfram vestur á bóginn
til eyjanna tveggja, Grænlands
og Vínlands.
J7n hin siglingaleiðin sem virð-
ist einnig opnast við að sjá
þetta kort er leiðin frá Eng-
landi til Vínlands. Sjómaður á
seglskipum þeirra tíma, sem
hefði horft á þetta kort, hefði
mjög fljótt komið auga á það,
að hann gat gotað hina sterku
norðaustan staðvinda til að
komast beina leið frá Englandi
til þess Vínlands ,sem merkt er
inn á kortið.
Hér er auðvitað ekki hægt að
finna neinar sannanir, en þetta
hlýtur að vekja upp hugleiðing-
ar um það, hvort enskir sæfar-
ar hafi vitað af einhverju slíku
korti. Svo mikið er víst, að
þetta er teiknað upp kringum
árið 1440 eða 50 árum fyrir
ferð Kolumbusar en það er líka
vitað, að kringum árið 1480 eða
12 árum áður en Kolumbus fann
Ameríku fóru kaupmenn í borg-
inni Bristol í Englandi að senda
reglulega út á hafið skip til að
leitað að löndum, einmitt í þéirri
stefnu, sem Vínland er teiknað
inn á þetta kort.
jjví miður hafa litlar heimild-
ir varðveitzt af sérstökum
ástæðum um þessar landaleita-
ferðir og sjómennirnir sem tóku
þátt í þeim eru óþekktir. En s'vo
mikið er vitað, að þessir sjó-
menn fundu í hafinu fyrir vest-
an írland, fyrst eyjar, sem þeir
l"Tg nú kemur landkönnuður-
inn John Cabot fram á svið
ið. Þá er að vísu Kolumbus bú-
inn að finna Ameríku, en Cabot
heldur samt fyrst og fremst á-
fram starfi sjómannanna í Brist-
ol. Þó að Kolumbus hafi fundið
land suður undir miðjarðarbaug,
þá var ekki þar með sagt að á-
Ivkta mætti af því að land væri
einnig í vestri á hinum norð-
lægari breiddargráðum Cabot er
ítalskur sjómaður en hann út-
býr leiðangur sinn einmitt í
Bristol, þaðan er aðstaðan til
siglinga til hins nýja lands tal-
in heppilegust og þar hefur
nýútkomnu VMandsbók.
„Siglingaleiðin sem þessir
landaleitarmenn fóru til landa- \
funda sinna og er staðfest í
skráðum heimildum, er þess
vegna í samræmi við þá land
fræðimynd sem kemur í ljós á
Vínlandskortinu. Það er vfsu
fjarri því að þetta sé nokkur
sönnun þess, að þetta kort hafi
verið þekkt af þessum landa-
leitamönnum, þeim sem beittu
sér fyrir leiðöngrunum eða
stjórnuðu þeim. Það eru einn-
ig varðveitt skrifleg gögn um
siglingar nokkurra portugalskra
sæfara í leit að löndum vestur í
stöð viðskipta við Portúgal og
Madeira. Það má jafnvel halda
þvf fram í rökræðum að þessar
sögusagnir og skoðanaskipti um
ímyndaðar eyjar og þar með
einnig ferðir Portugala út á haf
ið hafi átt sinn þátt í að kveikja
áhuga Bristol-manna á leit
að fjarlægum eyjum. En þessi
áhugi er orðinn mjög greinileg-
ur í Bristol upp úr 1480.
En það er einnig líklegt að
sögusagnirnar og upplýsingarn-
ar hafi flutzt fram og til baka í
báðar áttir. Og það gerir að
verkum að við getum eins hugs
að okkur, að landfræðileg þekk
Fylgdi Cabof landkönnuður íslenzkum upp-
lýsingum er hann fann Labrador?
hann einmit hina vönu sjómenn
sem áður höfðu siglt til þessara
nýju landa.
Tjað er í maí 1497 sem Cabot
leggur skipi sínu úr höfn
í Bristol. Hann og hinir vönu
sæfarar hans sigldu fyrir sunn
að írland, síðan norður í nokkra
daga (augsýnil. að þeir gera það
til þess að fá sem þægilegasta
vindstefnu á landið, þeir vita
fyrirfram hvar það er). Síðan
sigla þeir 35 daga í vestur með
ANA vindi þangað til þeir koma
að landi. Og um landið sem þeir
finna er það skráð „að þeir
töldu víst, að þetta væri sama
landið og sjómenn frá Bristöl
höfðu fundið nokrum árum áð-
ur“.
Um þetta segir R. A. Skelton
í ritgerð sinni í hinni miklu
Atlantshafi, að þessu er vikið
bæði laust og fast í ýmsum skjöl
um. En það er engin gögn hægt
að finna fyrir því að þeir hafi
leitað eða fundið nein önnur
lönd en eyjarnar sem eru þarna
í Atlantshafinu og svo er þar
að finna frásagnir af ýmsum
ímynduðum eyjum, sem þegar
voru sagnir um svo sem Antillia,
Sjöborgaeyjan, St. Brendan sem
koma fram á ýmsum heimsupp-
dráttum og eru til skjöl þar sem
konungar gefa landaleitarmönn-
um þessar eyjar, ef þeir finni
þær.
J^olumbus safnaði þessum
sögusögnum saman til þess
að styðja sitt mál, er hann var
að undirbúa sjóferð sína og vafa
Iaust bárust þessar sagnir til
Bristol, en hún var þá aðalbæki
ing sem var til á íslandi og
kemur m. a. greinilega fram í
Vínlandskortinu hafi borizt eft
ir þessum sömu leiðum að
minnsta kosti til Portugal ef
ekki lengra til ánnarra landa í
Suður Evrópu.
það yill hér líka svo einkenni-.
lega til, að kaupmenn og
sjómenn í Bristol höfðu ekki að
eins mikil skipti við Portugal,
heldur líka við ísland. Viðskipti
Bristol-manna við ísland hefjast
kringum árið 1424 og um miðja
öldina voru þessi viðskipti orð-
in mjög mikil og regluleg og
fiskimenn frá Bristol stunduðu
fastar veiðar á íslandsmiðum.
Og nú var ísland geymslubúr
þekkingarinnar um Grænland
og löndin þar fyrir vestan. Upp
lýsingarnar um þetta voru bæði
annað að segja um Bristd-
menn.
En þetta gæti einmitt skýrt
hinn mikla áhuga Bristol-manna
á landinu sem þeir fundu vestur
í höfum og kölluðu Brasilíu.
Þeir sögðu þar vera bækistöð til
mikilla fiskveiða og þar er einn
ig ástæða fyrir því að þeir hafa
reynt að halda landafundinum
leyndum, þeir vildu sjálfir sitja
að fiskimiðunum og því er sára
litlar upplýsingar að finna nú í
skráðum heimildum um þessi
nýju lönd.
Þrátt fyrir þetta leynimakk er
ekki útilokað að upplýsingarnar
kunni að hafa „lekið“ út og bor
izt alla leið til Portugal eða
Spánar.
Ckelton telur það hins vegar
mjög ólíklegt að slíkur
„leki“ á upplýsingum hafi getað
verið meira en munnmælasaga
og telur hann útilookað að
skjöl eða kort f líkingu við Vín
landsuppdráttinn hafi borizt
þessa leið eftir slíkum munn-
mælaburði.
En hins vegar getur verið að
Vínlandsuppdrátturinn hafi bor-
izt eftir öðrum leiðum og ef
þetta væri lagt saman, munn-
mælasögurnar um auðug fiski-
mið annars vegar og svo upp
drátturinn sem einhver uppgötv
ar eftir öðrum leiðum, þá er
það sýnil. að íhuga verður betur
á hvaða grundvelli og hugmynd
um þeir Columbus og Cabot
undirbjuggu landkönnunarferðir
sínar. Eða með öðrum orðum,
hafði annar hvor þessara hug-
myndaríku og framtakssömu
manna orðið vísari upplýsinga
þeirra sem koma fram á Vín-
landskortinu. Og þá kemur fram
spurningin, hvernig hefðu þeir
notijært sér slíkar upplýsingar
f skipulagi og undirbúningi ferð
ar sinnar.