Vísir - 12.04.1966, Blaðsíða 8

VÍSIR . Þriðjudagur 12. apríl 1966.

VISIR
Utgefandl: Blaðaútgáfan VISIR
Framkvæmdastjóri: Agnar ólafssw
Ritstjórl: Gunnar G. Sctaram
ASstoðarrltstjóri: Axel Thorsteinson
Fréttastjóran Jónas Kristjánsson
Þorsteinn ó. Thorarensea
Auglýsingastj.: Halldór Jónsson
Ritstjórn: Laugavegi 178. Siml 11660 (5 línur)
Auglýsingar og afgreiðsla Túngötu 7
Askriftargjald: kr. 90,00 á mánuði innanlands
i lausasölu kr. 7,00 eintakið
Prentsmiðja Vlsis — Edda h.f.
(Viðreisn að verki
Ársskýrsla Seðlabankans sýnir, að rekstur þjóðar- )
búsins hefur verið mjög hagstæður á liðnu ári og um )
markverða þróun að ræða í helztu greinum efnahags- \
málanna. Þannig jókst verðmæti útflutningsihs um v
16%. Viðskiptajöfnuðurinn varð því hagstæður um /
100—150 millj. króna á árinu, en var óhagstæður um )
340 millj. króna árið 1964. Er það mikilvæg breyt- )
ing til batnaðar frá því sem áður var. Jafnframt var \
grynnt á skuldum þjóðarinnar erlendis, en opinberar \
skuldir lækkuðu um 50 millj. króna. Er það gleðileg- (
ur vottur um að þjóðin lifir ekki um efni fram og á /
annarra kostnað. Hið sama sýnir gjaldeyrisstaða )
bankanna. Gjaldeyriseignin 1961, á öðru ári ríkis- )
stjórnarinnar, var aðeins 148 millj. krónur. Nú eru \
gjaldeyrissjóðirnir meir en tífaldaðir, komnir upp í \
tæpa tvo milljarða, eða 1912 milljónir króna. Greiðslu- (
halli ríkissjóðs minnkaði verulega á árinu og þróun //
ríkisfjármálanna hefur snúizt n betra horf, að dómi )
Seðlabankans. Spariféð í lánastofnunum landsins „J
hefur aldrei aukizt meira en á árinu, eða um 1.2 \
milljarða króna. Allar þessar staðreyndir efnahags- (
mála síðasta árs ber vott um að stjómarstefnan, stefn- (
an í fjármálum og efnahagsmálum, hefur náð tilgangi /
sínum og verið rétt. Sífellt er stefnt upp á við, til )
gildari gjaldeyrissjóða, minni erlendra skulda, hag- )
stæðs greiðslujafnaðar og meira sparifjár. Þjóðin get- \
ur fagnað þessari þróun. Hún hefur ekki unnizt þrauta (
laust, en hún ber vott um þá ótvíræðu staðreynd, að (
viðreisn þjóðarbúsins hefur tekizt. /
Rússneski gerðardómurinn
gtjórnarandstaðan hefur kveðið það einsdæmi að )
gerðardómsákvæði væri; samningum íslands við hið )
svissneska álfélag. Ekkert er fjær sanni. Áratugur j
er síðan við íslendingar gerðum ólíukaupasamning \
við Sovétríkin. Hafði sá samningur m. a. inni að halda (
ákvæði um að deilur eða misklíð vegna framkvæmdar /
hans skuli „útkljáð af Gerðardómnum um utanríkis- )
viðskipti í Verzlunarráði Sovétríkjanna í Moskvu“, )
eins og orðrétt stendur í 9. grein samningsins. Gerði \
vinstri stjórnin þrisvar sinnum viðskiptasamning við \
Sovétríkin á grundvelli þessa ákvæðis. Slíkir gerðar-
dómssamningar eru einnig algengir í öðrum löndum, )
þegar um er að ræða milliríkjaviðskipti og fjárfest- \
ingu erlends einkaaðila. Rakti dómsmálaráðherra, \
Jóhann Hafstein, mörg dæmi þess á síðasta degi þings- (
ins fyrir páska. Sýna þessar upplýsingar hve fjarri /
öllum sannleika og rökum ásakanir stjórnarandstöð- /
unnar eru um það að gerðardómur í álmálinu sé van- )
traust á íslenzku réttarfari og dómstólum. Gífuryrði \
Þjóðviljans verða brosleg, þegar það er haft í huga, \
hve oft ísland hefur gert slíka gerðardómssamninga ((
við Sovétríkin, ((
Samkeppnin innan hag-
kerfisins of lítil
Sparifjáraukningin aldrei meiri
Daginn fyrir skírdag fór fram
ársfundur Seölabankans. For-
maöur bankaráös, dr. Jóhannes
Nordal, flutti við það tækifæri
ræðu um starf bankans, ástand
og borfur í efnahagsmálum, þar
sem vikið var að þróun mála á
síðasta ári. Fara hér á eftir kafl
ar úr ræðu hans.
'E'itt meginvandamáliö í stjóm
efnahagsmála á árinu 1965
var eins og undanfarin ár mikil
þensla 1 eftirspum innanlands
og verðhækkunarþróun sú, sem
henni var samfara. Veigamesta
orsök eftirspumaraukningarinn-
ar var mikil tekjuaukning i út-
flutningsatvinnuvegunum og sú
aukning endurkaupa og inn-
streymi fjár frá útlöndum, sem
henni fylgdi. Peningalega heföi
þetta þó ekki þurft að hafa í
för með sér vemlega þenslu, ef
ekki hefðu einnig komið til á-
hrif frá greiösluhalla ríkissjóðs
og aukningu endurkaupa land
búnaðarafurða.
Greiðsluhallinn hjá ríkissjóöi
varð mestur fyrri hluta ársins
og átti hann mikinn þátt í þeirri
aukningu peningamagns, sem
þá átti sér stað. Síðari helming
ársins fór afkoma rikissjóðs ört
batnandi, en hreyfingar á stöðu
ríkissjóðs við Seðlabankann og
aðrar lánsstofnanir benda þó til
þess, að um 100 millj. kr.
greiðsluhalli hafi orðið á árinu.
Þegar staða ríkissjóðs fór að
batna með haustinu, kom til
skjalanna mikill aukning endur-
kaupa vegna landbúnaðarafurða
sem hafði 1 för með sér nýtt út-
streymi fjár úr Seðlabankanum.
Þessi aukning landbúnaðarend-
urkaupa stafaði að langmestu
leyti af tvennu, en það var
hækkun á haustverðlagningu
landbúnaðarafurða annars veg-
ar, en hins vegar mikil aukning
smjörbirgða í landinu, sem enn
hefur enginn markaður fundizt
fyrir. Slík útlánaaukning á sér
lítið mótvægi í aukningu raun-
verulegrar framleiðslu, og eru
verðbólguáhrif þeirra því sér-
staklega varasöm. Sérstakt
vandamál fyrir þá viðskipta-
banka, sem veita lán út á Iand-
búnaðarafurðir, svo og Seðla-
bankann, sem endurkaupir þau
er umframframleiðsla og birgða
söfnun mjólkurafurða, sérstak-
lega smjörs. Jafnframt bendir
reynslan af hækkun endurkaup-
anna 1 heild sl. haust enn á ný
á það, hverjar hættur geti verið
fólgnar i sjálfkrafa endurkaup-
um, sem geta á skömmum tíma
valdið útlánaþenslu, sem Seðla
bankinn fær lftt við ráðiö.
Mikil útlánaaukning
Fyrir áhrif þeirra afla>,sem
nú hefur verið lýst, var lausa-
fjárstaða bankakerfisins yfir-
leitt góð á árinu, og mikil þensla
átti sér stað bæði í peninga-
magni og útlánum. Útlán banka
og sparisjóða jukust um 1452
millj. kr. eð 22%, en þá hefur
verið tekið tillit til bókhalds-
breytinga á útlánum Stofnlána
deildarinnar. Þetta er um tvö-
föld útlánaaukning frá þvi árið
áður, þegar hún nam 713 millj.
kr. eða 12%. Þótt spariinnlán
ykjust um 1222 millj. kr. á árinu
sem er 462 millj. kr. meiri aukn
ing en árið áður, varð hlutfallið
á milli útlánaaukningar banka-
kerfisins annars vegar og aukn
ingar spariinnlána hins vegar
mun óhagstæöara en á árinu
1964. Varö útlánaaukningin nú
230 millj. kr. meiri en aukning
spariinnlána, en hafði veriö
heldur minni árið áður.
Hagkerfið er of lokað
Reynsla undanfarinna ára
bendir hins vegar eindregið til
þess, að ráðstafanir í peninga-
málum og fjármálum ríkisins
séu ekki einhlítar til lausnar
Dr. Jóhannes Nordal
verðbólguvandamálum af því
tagi, sem við hefur verið aö etja
hér á landi. Þessar ráðstafanir
hafa undanfarin ár reynzt miklu
árangursríkari í því aö draga úr
aukningu innflutnings og varö-
veita greiðslustöðu þjóöarbús-
ins út á við heldur en að koma
í veg fyrir innlendar verðhækk
anir. Ástæðumar fyrir þessu
liggja tvímælalaust að verulegu
leyti í því, hve lokaður mikill
hluti islenzka hagkerfisins er
fyrir utanaðkomandi samkeppni
svo aö ört vaxandi eftirspurn
hefur fljótlega áhrif til veru-
legra verðhækkana. Aðstæöum-
ar í byggingariðnaðinum em
gott dæmi um þetta. Eins og á
öllum velmegunartímum, hefur
tekjuaukningin undanfarin ár
leitt til ört vaxandi eftirspumar
eftir húsnæði, jafnframt því sem
aörar byggingarframkvæmdir
hafa aukizt mjög. Afkastageta
byggingariðnaðarins og tækni-
legar aðstæður Ieyfa hins vegar
ekki nægilega skjóta aukningu
framboðs á nýju húsnæði, til
þess að hinni nýju eftirspurn
verði mætt meö viðunandi hætti
Afleiðingin kemur fram í hækk
andi verði á húsnæði, sem síð
an veldur enn meiri aukningu
eftirspumar, og svo koll af kolli
unz fasteignaverðlag hefur
hækkað langt umfram það,
sem eðlilegt getur talizt. Aðeins
aukið framboð getur leyst úr
slíku vandamáli, svo að vel sé.
Frá þessu sjónarmiði er mikil
væg sú ráðstöfun, sem nú er
í undirbúningi, að lækkaðir verði
tollar af tilbúnum húsum og
húshlutum í því skyni aö auka
framboð á húsnæði.
Nýjar lánareglur
nauðsynlegar
Eigi samræmdar aðgerðir í þá
átt að lækka tolla að ná tilgangi
sínum, er mikilvægt að samtím
is séu gerðar ráðstafanir í lána-
málum, er miði að því að auð-
velda fyrirtækjum aðlögun að
breyttum aðstæðum. Hefur
Seðlabankinn talið eðlilegt, að
þetta sjónarmið ráði mestu um
það, hvernig háttaö verði end-
urkaupum iönaðarvöruvíxla, en
bankastjómin hefur nýlega sam
þykkt og sent viðskiptabönkun-
um, reglur þar að lútandi, þar
sem slík endurkaup em bundin
við lítt tollverndaðan iðnaö og
útflutningsiðnað. Þetta mál er
enn á frumstigi, og er þegar
ljóst, að á því em ýmsir fram-
kvæmdaerfiðleikar. Á hinu
liggur einnig vafi, en það er,
hvort sjálfkrafa endurkaup eins
og þau nú tíökast, eru raunveru
lega heppilegasta formiö á hugs
anlegri lánafyrirgreiðslu Seöla-
bankans. Sveigjanlegri stefna,
sem miði frekar að því að beina
lánsfé, þangað sem þess er
mest þörf hverju sinni, gæti orð
ið iðnaðinum til mun meiri hjálp
ar. Jafnframt er hætt við að enn
auknar sjálfkrafa lánveitingar
bindi hendur Seðlabankans um
of og verði m.a. til þess, að ö-
hófleg birgðasöfnun haldi áfram
miklu lengur ert ella, eins og
átti sér stað að því er varðar
smjör og aðrar mjólkurafurðir
undanfarið ár.
Ég tel. óhætt að fullyrða, að
aukið aðhald og fastari stefna
í peningamálum hafi átt sinn
þátt í hagstæöari þróun efna-
hagsmála hér á landi undanfar-
in fimm ár, og þá ekki sízt
í bættri stööu þjóöarbúsins út
á við. Veikleiki peningalegra að-
geröa hér á Iandi, eins og reynd
ar fleiri þátta í stjóm efnahags-
mála, hefur ekki sízt legið í
skorti á sveigjanleika, sem er
sérstaklega nauðsynlegur í hag-
kerfi, sem háð er miklum og
oft skyndilegum sveiflum.
Reynslan frá árinu 1965 er gott
dæmi um það, hve ört eftir-
spurnaaukning, sem t.d. á upp-
tök sin í óvenjulegum aflabrögð
um, breiðist út um hagkerfið
I stað þess aö jafna slíkar sveifl
ur og áhrif þeirra á fjárfestingu
og neyzlu, virðist bankakerfið
hafa tilhneigingu til að efla
styrk þeirra með því að auka út
lán mjög ört I kjölfar bættrar
lausafjárstöðu. Afleiðingin verð
ur þá oft óhófleg þensla í fjár-
festingu og viðskiptum, sem
ekki er eins auðvelt að stöðva
þegar ytri aöstæður breytast.
Brýna nauðsyn ber þvi til, að
athugaðar séu leiðir til þess að
tryggja jafnari þróun banka-
útlána en viö höfum átt að
venjast. í ýmsum löndum hefur
verið reynt að ná þessu marki
með sérstökum samningum við
viðskiptabanka og sparisjóði um
að útlán aukist ekki nema um
ákveðna hámarkshundraðstölu
á ári. Slíkt samkomulag hefði
getað komið í veg fyrir, að út-
lánin árið 1965 ykjust helmingi
meira en árið áður. Önnur leiö,
sem til greina kemur, er að
gera útlánastefnu Saðlabankans
sjálfs sveigjanlegri svo að hún
hafi áhrif i þá átt að vega á
móti sveiflunum, sem eiga sér
stað í útlánum bankanna, en þvi
mætti t.d. ná með því að breyta
Framhald á bls. 4.