Vísir - 07.10.1968, Blaðsíða 8

8
V1SIR . Mánudagur 7. október 1968.
VÍSIR
Otgefandi: Reykjaprent b.t
Framkvæmdastjóri Sveinn R. Eyjólfsson
Sitstjóri: Jónas Kristjánsson
AOstoðarritstjóri: Axel Thorsteinson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Augiysingastjóri: Bergþór Olfarsson
Auglýsingar: 4ðalstræti 8. Simar 15610 11660 og 15099
• Afgreiðsla: Aðalstræti 8. Simi 11660
Ritstjórn: Laugavegi 178. Simi 11660 (5 Unur)
Áskriftargjald kr. 125.00 á mánuði innanlands
1 lausasölu kr. 10.00 eintakið
Prentsmiðja Visis — Edda h.f.
Hugvitsmenn á hverju strái
jpVæg er sagan um róðrarkarla Gunnlaugs Magnús-
sonar, sem gengu fyrir vindi og knúðu áfram bát hans.
Gunnlaugur var uppi um aldamótin 1800. Allar götur
síðan hafa íslendingar átt hugvitsmenn, sem hafa
ótrauðir unnið að hugðarefnum sínum, þótt samtíðin
hafi hvorki veitt þeim viðurkenningu né stuðning.
Nú síðast hefur í fréttum verið sagt frá uppfinn-
ingum tveggja manna. Jón Þórðarson á Reykjalundi
hefur fundið upp aðferð til að kæla plastfilmur. Hún
hefur vakið mikla athygli erlendis og er að fara sigur-
för um heiminn. Einar Einarsson hefur fundið upp
hjólbarða, sem hægt er að breyta í snjógaddadekk á
svipstundu, og er hann nú að endurbæta þessa upp-
finningu.
íslenzkir hugvitsmenn hafa náð mestum árangri
í uppfinningum fyrir sjávarútveginn, því að við stönd-
um þar svo framarlega, að innfluttar tækninýjungar
nægja ekki, og þess vegna er markaður fyrir innlend-
ar nýjungar.
Sigmund Jóhannsson í Eyjum hefur fundið upp
garnaúrtökuvél fyrir humar, steinbítsflökunarvél,
humarflokkunarvél og nýja gerð snurpuhringja. Sig-
urður Kristinsson á Hólmavík hefur fundið unp kola-
skurðarvél og rækjuflokkunarvél, Jón Þórðarson
handfæravindu, Haraldur Haraldsson og Ásgeir Long
síldarflokkunarvél. Marga fleiri mætti nefna, svo sem
Andrés Gunnarsson, sem fyrstur fékk hugmyndina
að skuttogurum.
Um þessar mundir eru raunar tugir manna um allt
land að dútla við að smíða nýjar vélar og tæki af ýmsu
tagi- Þjóðina skortir ekki hugvitsmenn. En þeir eiga
erfitt með að njóta sín, einkum á þeim sviðum þar
sem hér á landi er lítill markaður fyrir nýjungar þeirra.
Þessu þarf að breyta.
í álitsgerð iðnþróunarráðstefnu sjálfstæðismanna
segir: „Stofnaður verði sérstakur... tækninýjunga-
sjóður, sem veiti lán og styrki til hugvitsmanna og
til framleiðslu nýrra vörutegunda.“ Og svipaðar hug-
myndir voru á lofti á aukaþingi Sambands ungra sjálf-
stæðismanna. Þar var einnig rætt um, að útvega þyrfti
hugvitsmönnum sérfræðilega aðstoð við öflun og
varðveizlu einkaleyfaréttinda erlendis og við samn-
ingagerðir þeirra við erlenda framleiðendur.
Hér er rétt stefna á ferðinni. Oft þarf ekki mikla
aðstoð til að gera hugvitsmönnum kleift að fram-
kvæma hugmyndir sínar og afla sér einkaleyfa erlend-
is. Jafnframt þurfa íslendingar að stefna að því að
koma sjálfir þessum hugmyndum í verð, með því að
byggja upp útflutningsiðnað, er hagnýti þessar upp-
finningar og auki jafnframt atvinnuna í landinu.
Margar smáþjóðir, t. d. Danir, hafa geysilegar tekjur
af slíkum „hugvitsiðnaði“. Og ekki er okkur vandara
um, sem eigum hugvitsmenn á hverju strái.
Listir-Bækur-Menningarmál ----
Þráinn Bertelsson skrifar bókmenntagagnrýni:
„ÞVÍ MEIRA, SEM
HLUTIRNIR BREYTAST...
Halldór Laxness: Kristnihald
undir Jökli. Útgefandi: Helga-
fell. 334 bls., 45 kaflar. Vikings-
prent, Reykjavík, 1968. Verö
490 kr. án söluskatts.
T átta ár hafa menn beðið eftir
A nýrri skáldsögu frá Halldóri
Laxness, og nú er hún komin:
Kristnihald undir Jökli. í átta
ár hafa menn velt þvi fyrir sér,
hvort fleiri skáldsögur yfirleitt
kæmu frá skáldinu og margir
hafa látið í ljósi þá skoðun, að
við leikrit. í sé skáldið ekki í
essinu sínu — skáldsagan sé
hans vettvangur, og raunar séu
nógir aðrir til þess hér á landi
að skrifa skítsæmileg leikrit.
Og nóbelsskáldið hefur séð
sér leik á borði, hann gefur út
skáldsögu, sem jafnframt ber
sterkan keim af leikritum hans,
bæði að efni til og stíl. Bókin
er frábærlega gerö að allri upp-
hýggingu, sem hlýtur að vera
útspekúleruð, þar sem Halldóri
Laxness getur vart verið sýnt
um að nota sér framar hið
hefðbundna skáldsagnaform,
eftir hin frægu ummæli hans
um það fyrirbæri.
Frásögnin kemur ýmist í
fyrstu persónu ellegar þriðju, og
stundum, eöa öllu heldur mjög
oft, eru samræðurnar settar upp
eins og í leikriti. Það er að
segja: Nafn, tvípunktur, ræðan.
Stundum er frásögnin hæg, út-
flúruð og yfirveguð, stundum
leifturhröð og gagnorð — jafn-
vei hrá.
Hinn ytri söguþráður er í
stuttu máli þessi: Biskupinn yf-
ir íslandi sendir ungan guðfræð
ing til að athuga, hvort eitthvað
sé bogið við kristnihaldið undir
Jökli. Biskupi býður í grun, aö
ekki sé allt normalt í sambandi
við starfsháttu sóknarprestsins
þar, en sá heitir Jón Primus.
Athuga þarf, hvers vegna maður
inn gerir ekki við kirkjuna, af
hverju messar hann ekki, af
hverju skírir hann ekki bömin,
afhverju jarðar hann ekki fólk-
ið, af hverju hefur hann ekki
sótt prestslaunin sín i tíu ár.
Ofan í kaupið eru svo einhverj-
ar tröllasögur uppi um, að hann
hafi Ieyft að vista lík í Snæ-
fellsjökli (ef svo er, á sendi-
maður að drösla lfkinu til
byggða og hola því niður í vigð-
an reit). Þar að auk á Jón Prím-
us að skilja við konuna sína,
en þau hafa verið gift í 30 ár
án þess að byggja eina cæng.
Sendimaður bregður undir sig
betri fætinum og heldur á Snæ-
fellsnes.
T sögunni gengur sendimaður-
inn undir nafninu Umbi,
sem er samdráttur úr orðunum
umboðsmaður biskups. I sókn-
inni hittir hann strax fyrir frök-
en Halldóru, sem heldur hús fyr-
ir prestinn.
Hann hittir einnig safnaðar-
formanninn, Tuma Jónsen, og
hans fólk. Tumi gefur loðin svör
í sambandi við kristnihald, en
er þeim mun jámbentari i Eyr-
byggju og þjóðlegum fróðleik.
Að lokum hittast þeir síra Jón
Prímus og Umbi, og er hann
einnig kynntur fyrir einni for-
kostulegri persónu, Helga odd-
vita á Torfhvalastöðum, sem síð
ar kemur töluvert við sögu sem
ákafasti og raunar eini verulegi
fylgismaður próf. dr. Godmans
Sýngmans, sem er stórhuga mað
ur f málum trúar og heimspeki,
þótt kenningar hans beri mikinn
keim af fræðasetningum Nýal-
sinna.
Fjöldinn allur af persónum er
kynntur til sögu: Jódínus Alf-
berg, tólftonnamaður og skáld,
þrír beitarhúsamenn erlendir,
sem eru f ferð með dr. Sýng-
mann, og að lokum Guðrún
Sæmundsdóttir frá Neðratraö-
koti, sem eitt sinn nefndist syst-
ir Elena og eitt sinn Úa, en
þar er komin kona Jóns Prím-
uss, sem hefur um áratugi
flækzt víða um lönd f slagtogi
með dr, Sýngmann, sem foröum
tók hana frá bezta vini sfnum.
í bókarlok, hverfa þau Umbi og
Úa saman á burt, en áður en
varir hefur þessi kona smogið
úr greipum, og hann stendur
einn eftir fyrir utan alfaraleið
og vonast til að finna þjóö-
brautina aftur.
Halldór Laxness.
Halldór Laxness hefur einstak
lega gaman að leika sér að þver-
stæðum, honum er eiginlegt að
útskýra hluti með því að tala um
•eitthvað, sem f fyrstu virðist
ekki koma málinu nokkurn skap
aðan hlut við. Stundum gengum
þetta fulllangt, einkum í seinni
hluta bókarinnar, sem er mun
erfiðari aflestrar og talsvert
lausari í reipunum. Ef til vill
er hann þeirrar skoðunar, að
orð séu svo ófullkomin tæki til
tjáningar, að með þeim sé ekki
hægt að skilgreina. klárt og af-
markað, heldur verði þau að-
eins notuð til að fá fólk til að
skynja, það sem ekki verður
með orðum lýst. Til dæmis seg-
ir Jón Prímus við Umba: „Þaö
er leiðinlegt að við skulum ekki
blístra hvor á annan einsog
fuglarnir. Orö eru villandi. Ég
er einlægt að bera mig að
gleyma orðum. Þessvegna skoða
ég akursins liljugrös en þó eink-
um og sérílagi jökulinn. Ef horft
er á jökulinn nógu leingi hætta
orð að merkja nokkra guðs
grein."
TTm sjálfan sig segir Jón Prím-
us: „Einusinni átti ég hund
sem var svo lengi á flækíngi
að hann var búinn að gleyma
hvað hann héL Hann gegndi
ekki þegar ég kallaði á hann.
Þegar ég gelti kom hann að
vísu til mfn, en hann þekkti
mig ekki. Ég er dálftið eins og
þessi hundur."
1 þessari bók varpar Laxness
fram nokkrum grundvallarspum
ingum. Sumum svarar hann sam
kvæmt sinni sannfæringu, aðr-.
ar aðeins glingrar hann við. Bók
in er langt frá því að vera
tæmandi lausn á einhverju
aökallandi vandamáli. Halldór
Laxness fjallar þarna enn einu
sinni um brot af sinni lífs-
fílósffu, sem Iesendur hafa
kynnzt áður. Að vísu er hún
núna borin fram á nýjum bakka,
en krásimar em þær sömu —
ekki lengur spennandi nýnæmi,
heldur gamalkunnir réttir, mat-
reiddir með svolítið öðru kryddi,
af snillingi f sinni grein. Því
meira, sem hlutimir breytast,
þeim mun frekar eru þeir hinir
sömu.
Sömu mótívin skjóta sífellt
upp kollinum í bókum Laxness.
Hann stendur höggdofa frammi
fyrir kraftbirtingarhljómi guð-
dómsins. Spumingar eins og
„hvað er ekta og hvað er ó-
ekta“ em áleitnar. Sumar per-
sónur hans eru fremur dýrl-
ingar eða hrópendur í eyðimörk
fremur en mennskir menn, og.
ýmsar fánýtar athafnir þeirra
öðlast einhverja djúpa merkingu
eða merkingarleysi. Þessar per-
sónur er hafnar yfir alla fánýta'
löngun, þær þurfa ekki að sækja
verðmæti út fyrir sig. Óafvit-
andi ef til vill feta þær hinn
áttfalda meðalveg t. d. í setn-
ingunn: „Vitiborinn maöur er
eins og nýborinn kálfur.“
Pressarinn f Dúfnaveislunni
er um margt skyldur Guðrúnu
Sæmundsdóttur, sem komin er
frá öömm löndum og situr við
að prjóna til að geta sent þetta
frá hundraö eða upp f hundrað
og fimmtíu pör af sjóvettlingum
til Líma á hverju ári.
Það er merkilegt hvílíkan
ýmugust H„lldór Laxness virð-
ist hafa á þýzkri heimspeKi.
Að vísu hefur hann einhvern
tíma sagt, að sér heföi aldrei
»-*■ 13. sfða.