Alþýðublaðið - 02.10.1966, Qupperneq 2

2
2. október 1986 - Sunnudags ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Alþjóðabankinn árið 1955 að
styðja fj'árhagslega framkvæmd
ir við mikla stíflu við Assuan,
•en 19. júlí 1956 tilkynnti John
Foster Dulles, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, að Bandaríkin
myndu ekki veita Egyptum lán
til stíflunnar og fóru Bretar
innan skamms að því dæmi.
Nasser svaraði viku síðar með
því að þjóðnýta Suez-skurðinn.
Forsætisráðherra Bretlands
var þá Sir Anthony Eden, sem
hafði tekið við stjórnartaumunum
rúmu ári áður úr hendi Chur
chills. Eden var 59 ára gamall og
ekki heilsugóður. Thomas segir
í grein sinni, að sjúkdómurinn
liafi gert hann uppstökkan og
óþolinmóðan, og hafi það að við
’bættri þrákelkni og einþykkni
verið helztu veikleikar hans; kost
ir hans hafi hins vegar verið hug
rekki, hreinskilni og samninga
lipurð.
Þjóðnýting Suez-skurðarins
'kom eins og reiðarslag yfir
Breta. í þinginu virtust bæði
stjórnarsinnar og istjórnarand-
stæðingar sammála um, að þess
um aðgerðum yrði að svara með
liörku, og blöðin byrjuðu þegar
að líkja Nasser við Hitler, og
vöruðu sterklega við því, að sýna
undanlátssemi, eins og gert hafði
verið gagnvart nazistum á árun
um fyrir heimsstyrjöldina. Thom
1 as telur að það hafi miklu ráð
ið um þá stefnu, er Eden tók í
málinu, að hann vildi fyrir allan
mun forðast endurtekningu á
! undanlátsstefnu Chamberlains,
«em hann hafði á sínum tíma
1 verið mjög andvígur sjálfur.
' Strax 27. júlí, daginn eftir að
'þjóðnýtingin var tilkynnt, kom
' brezka ríkisstjórnin saman til
’ fundar og samþykkti þar að beita
valdi, ef með þyrfti, og herfor
1 Ingjaráðinu var um leið falið að
' Sera áætlanir um hernaðarað-
1 gerðir,.
í Frakklandi sat að völdum
sam^teypustjórn undir forsæti
1 Guy Mollets. Frakkar áttu í stríði
1 í Alsír og, þeir töldu að Nasser
1 væri styrkasta stoð þióðernis-
■ iSinna þar. Þeir fögnuðu þess
' veena að fá átyllu tii að koma
Nasser á kné, og franska stjórn
1 in varð þar af leiðandi þess
' ínjög hvetjandi, að hervaldi yrði
' beitt gegn Egyptum. Frakkar
thófu þegar í stað undirbúning að
f fiugsanlegum hernaðaraðgerðum
og stjórnir Frakklands og Bret
lands tóku strax upp nána sam-
vinnu sín á milli um væntanleg
ar mótaðgerðir.
Báðar ríkisstjórniim'ar gerðu
sér í fyrstu vonir um, að Banda
ríkjastjóm snerist 'á sveif með
þeim. Sú von brást þó. Kosning
ar áttu að fara fram í Bandaríkj
unum um haustið oig Eisenhower
leitaði eftir endurkjöri sem for-
seti. Bandaríkin höfðu einnig gef
ið Nasser átyllu til þjóðnýtingar
innar, og þar að auki voru þau
alls ekki eins háð öruggum sam
göngum um Suez-skurðinn og
Bretar. Viðbrögð Bandaríkja-
stjómar voru því þau að hvetja
Breta og Frakka til að fara var
lega og umfram allt að forðast
að láta koma til vopnaðra átaka.
1. ágúst kom Dulles til Lond
on til þess að reyna að koma í
veg fyrir, að Bretar gripu til
vopna. Frakkar lögðust hins veg
ar fast á þá sveiflna, að hervaldi
yrði beitt. Brezka stjómin reyndi
að fara bil beggja, en það voru
herforingjarnir sem tóku af skar
ið. Herforingjaráðið tjáði ríkis
stjórninni að án aðstoðar Banda-
ríkjanna gætu Bretar og Frakkar
í sameiningu ekki isent 'her til
Egyptalands fyrr en eftir sex
vikur ef gera ætti sér vonir um
árangur. Þessar upolýsingar
fengu Eden til að fallast á að
reyna samningaleiðina. og Mollet
samþykkti þá niðurstöðu einnig,
að vísu með semingi.
2. ágúst tók brezka ríkisstjórn
in formlega ákvörðun um að
leita eftir samningum um Suez
en beita valdi, ef samningar tækj
ust ekki á sanngjörnum tíma.
Viðræðum þríveldanna, Bret-
lands, Fraklands og Bandaríkj
anna lauk sama dag, og var sam
þykkt að boða til ráðstefnu 24
siglingaþjóða, og skyldi ráðstefn
an hefjast í London 16. ágúst.
Dulles ihélt aftlur vestur um
haf, sannfærður um að hann
hefði fengið 'bandamenn sína o£
an af þeirri fyrirætlun að fara
með ■ her gegn Nasser. Bretar
og Frakkar voru hins vegar alls
ekki hættir við þær fyrirætlanir
þótt þeir féllust á að verja tím
anum til viðræðna, meðan þeir
væru að undirbúa herferðina.
8. ágúst hófu herstjórnir Breta
og Frakka að undirbúa hernað
araðgerðir. Bretar áttu að leggja
Sir Charles Keightley hershöfð
ingi, en undirforingi hans var
franskur, Barjot aðmíráll og var
hann um leið yfirforingi frönsku
hersveitanna. í hernaðaráætlun
inni, sem samin var, var gert ráð
fyrir, að Egyptum yrðu settir úr
slitakostir, er þeir hlytu að hafna
Þá skyldi floti þegar vera lát
inn úr höfn á Möltu og í Alsír
og meðan skipin væru á leiðinni
skyldu vera gerðar loftárásir á
flugvelli í Egyptalandi í hálfan
annan sólarhring. Þegar innrásar
flotinn kæmi að landi skyldu fall
hlífarhersveitir frá Kýpur látnar
taka Alexandríu og halda þaðan
til Kaíró.
Þessi áætlun var tilbúin 14.
'ágúst, og samþykkt skömmu síð
ar af Eden og Mollet. Innrásin
skyldi gerð 15. eða 16. septem
ber. En Bandaríkjamenn, sem
höfðu komizt á snoðir um þessar
fyrirætlanir, lögðust hart gegn
þeim. Stöðug bréfaskipti fóru
fram um málið milli Edens og
Eisenhowers, og beitti Eisen-
hower þar öllum ráðum til að
telja Eden ofan af fyi’irætlunum
'sínum.
Lundúnaráðstefnan fór fram á
tilskildum tíma. Þar sambvkktu
18 þeirra 22 þjóða, sem boðið var
á ráðstefnuna tillögu um að
stjórn skurðsins yrði látin í
hendur nefndar, er þau ríki ætta
aðild að. er notuðu skurðinn, og
Egyptaland að auki; Menzies for
til yfirforingja liðsins, sem var
sætisráðherra Ástralíu var falið
að fara til Egyptalands og leggja
þessa tillögu fyrir Nasser. Eins
og við var búizt hafnaði hann
henni, og bar sendiför Menzies
engan árangur, enda var hann
ekki búinn út með neitt umboð
til að semja um málið.
Eftir að Nasser hafði leitað til
lögum ráðstefnunnar hugðust
Bretar og Frakkar leggja málið
fyrir Öryggisráð Sameinuðu þjóð
anna. Ríkisstjómir beggja land
anna voru þess fullvissar, að Sov
étrkin mundu beita neitunar
valdi til að hindra, að harðorð
ályktun gegn framferði Egypta
yrði samþykkt, og töldu að þar
með væri fengin viss réttlæting
fyrir að beita hervaldi; ekki væri
hægt að segja annað en Bretar
og Frakkar hefðu þrautreynt all
ar aðrar leiðir áður en til ör
þrifaráðanna væri gripið.- En
Bandaríkjamenn slógu botninn
úr þessum ráðagerðum með því
að, tilkynna bandamönnum sín
um, að þeir myndu ekki styðja
slíka ályktun.
Þegar þama var komið sögu,
varð að fara að taka ákvarðan
ir um, hvort gera skyldi innrás
ina á ákveðnum tíma eða ekki.
Mollet var þess ákaft fylgjandi
að svo yrði gert. En Eden var
orðinn beggja blands. Ýmsir
Stuðningsmenn hans knúðu á að
beitt yrði hörku, en aðrir vildu
fara gætilega, þar ó meðal Sel
wyn Lloyd utanr’'kisráðherra og
sénfræ.Kingar utanrílíisráBuneyt
isins. 10. september komu þeir
Mollet og Pineau utanríkisráð-
herra Frakka til London til við
ræðna við brezka ráðamenn. Á
þeim fundi var ákveðið, að árásin
skyldi beinast að Port Said, en
ekki Alexandríu, ef af henni
yrði, En úrslitaákvörðunin um
það efni, hafði enn ekki verið
tekin, þegar Dulles kom fram
með ýtarlegar tillögur um lausn
málsins. Hann lagði til að stofn
uð yrðu samtök notenda skurð
arins, er hefðu skip við báða
enda hans og sæju um að um
ferð um skurðinn gengi misfellu
laust. 11. og 12. september rædd
ust þeir Eden og Dulles marg
sinnis við í síma um þetta mál,
og Eden virðist hafa komizt á þá
skoðun, að Bandaríkin fengjust
með í að hertaka skurðinn, ef
Nasser hafnaði tillögunni um not
endasamtökin, en telja má víst
að hann hafi lagt talsvert meira
í tillöguna en Dulles ætlaðist
til. „Þetta er óraunsæ hugmynd,
en ef hún kemur Bandarikjun
um í málið, iget ég fallizt á hana“,
var persónuleg skoðun Edens
11. september barst Eden einnig
í hendur bréf frá Búlganin for
sætisráðherra Sovétríkjanna þar
sem hann kvað Soyétríkin vita
um Iiðssafnað Breta cng Frakka
á Kýpur, og tilkynnti, að Sovét
ríkin gætu ekki setið hjá, ef
Egyptaland yrði fyrir árás. Þar
með var ljóst að hætta var á,
að ófriðurinn breiddist út, ef til
innrásar kæmi.