Alþýðublaðið - 30.12.1966, Blaðsíða 15

um eldri kynslóðar, frú Renfrew | ieik, en verður aldrei verulega inni
og Hatton bryta. Kórinn kemur ) leg; hún auðkennist fyrst og síð.
fram í heilu líki í upphafskafla sög ! ast af sömu tempruðu hæðni, gagn
Mary McCarthy:
KLÍKAN
Skáldsaga. Arnheiður Sigurðar
dóttir og Ragnar Jóhannesson
þýddu.
isafoldarprentsmiðja, Reykja
vík 1966. 416 bls.
Átta ungar stúlkur útskrifast frá
Vassar, nafnkunnum bandarískum
kvennaskóla, vorið 1933. Þetta er
mitt í kreppunni og Roosevelt við
stjórn í Bandaríkjunum, „new
deal“, Hitler að komast til valda í
Þýzkalandi; hvað tekur nú við af
öðru í Evrópu, Spánarstíðið,
Moskvuréttarhöldin, úpphaf heims
styrjaldar. Sagan hefst með brúð
Polly Andrews. Vitaskuld ekki.
Örlög stúlknamía átta eru ekki til
takanlega merkileg eða frásagnar
verð út af fyrir sig. En saga þeirra
in af því. Lýsing þeirra er gagn-
rýnin í réttum skilningi þess orðs:
gegnum hana sér miklu víðar en
til stúlknanna sjólfra. Hún setur
speglar hugarheim og lífsvenjur fram og prófar ýmsar viðteknar
heillar kynslóðar — þeirrar sem hugmyndir um borgaralegt frelsi
kaupi og henni lýkur með jarð
arför átta árum síðar. Þá er ki'epp
unni lokið, öll ljós slokknuð í Evr
ópu þar sem nazisminn drottnar,
Bandaríkin að því komin að sker
ast í leikinn; og þær klíkusystur
orðnar fullorðnar konur, æskan að
'báki. Þetta er í styztu máli sögu
'svið Klíkunnar, umgerðin sem sög
unni er sett.
Stúlkurnar í Vassar-klíkunni
heyra allar til menntaðri yfirstétt,
frjálsar og fulvalda nútímastúlk
ur í þjóðfélagi þar sem fornir for
dómar, hefð og vani eru, eða virð
ast vera að leysast upp og hverfa.
Þetta er tími frjálslyndis og rót>
tækni, í einkamálum ekki siður
en pólitík, og Klíkan er frelsis
saga klíkusystranna átta, segir af
leið þeirra frá sínu borgaralega
foreldri inn í nýjan borgaraskap.
Það er raunar eftirtektarvert að
'þær tvær stúlknanna sem eru raun
verulega auðugar, Lakey og Pokey,
^koma minnst við söguna, virðast
hafnar yfir vandamál hennar. Hin
nú er komin yfir miðjan aldur og
hefur skilað af sér sínum arfi til
nýrra kynslóða. Hún gerist á ná
kvæmiega tilteknum stað og tíma
og mikið er lagt upp úr raunhæf
um staðarblæ í sögunni; en sú
bandaríska borgarastétt sem hún
lýsir er enganveginn eínangruð
heldur hluti vestrænnar borgara
stéttar í heild; og gildi sögunnar
ekki sízt fólgið í þeirri sjálfsmynd
sem allir er heyra þeim heimi til
geta séð þar. Sagan er afbragðs
skemmtileg aflestrar; lesandi er
ósvikinn í þeirri afþreying sem sag
an veitir. Og háðsk og meinleg frá
sögnin speglar samfélagshætti og
hugsunarvenjur sem við búum við
enn í dag, órofa hluta þess sem við
erum, stundum á broslegan hátt
stundum bituriega, en alla tíð með
alveg óvenjulegri leikni, greind og
skarpskyggni.
Frelsi þeirra klíkusystra reynist
þeim misjafniega dýrkeypt og gef
ur þeim mismikið í aðra hönd.
Dottie þorir ekki þegar til kemur
að lifa því lífi sem frelsiskrafan
býður. Priss fær aldrei notið þess
vegna þess að skynsemin bannar
það, hún fórnar frjálslyndi sínu
frelsinu «iSlfu. Helena sér í gegn
um sjáifsblekkingár þeirra stail
systra og siálfrar sín: það er henn
ar frehi T ibby er tóm tildursrófa.
Poily ein kann að hreppa hamingju
úr lífi sínu, sínu ófrjálsa vali.
Kay sem hættir mestu kostar það
lífið — hvort sem hún framdi
sjálfsmorð eða fórst af slysi. En
frelsishugmyndin sjálf er grund-
vallaratriði í sögunni og lýsingu
allra stúlknanna, liugmyndir þeirra
sjálfra, og okkar sem lesum, um
mannleet frjálsræði. Frelsið er
Iiið nýja siðaboð: frjálsar ástir
í stað mevlegs skírlífis, frjálslund
uð pólitík gegn fasisma Hitlers.
En frelsið má ekki kosta brot á
opinberu velsæmi: fregnin um
handtöku Haralds á hótelinu fer
eins og váboði um hug klíkusystra
hverrar af annarri .Sú þeirra sem
farsæld, framfarir, og sjá, þær
eru vegnar og léttvægár fundnar.
En sagan veitir enga einræða lausn
þeúra vandamála sem hún lýsir.
Er Lakey raunverulega „frjáls“,
áttu ; stúlkurnar yfirleitt annarra
kosta völ en þær hrepptu? Svarið
verður varla nema neitandi; einn
ig að því leyti er sagan heiðarlegt
verk.
Klíkan er mikið hagleiksverk að
lyggingu til. Helzt er að líkja
lénni við kórverk þar sem klíkan
jálf er ,,kórinn“ en stúlkurnar
rra hver af annarri með „sóló
unnar, við brúðkaup Kay, og loka
kaflanum, við jarðarför hennar, en
hann er allstaðar nálægur endra
nær í frásögninni, stúlkurnar hver
fyrir sig ævinlega vitandi um
viðbrögð stallsystra sinna við
hverju sem fyjrir ber. Sagan ger
ist í vitund þeirra hverrar af ann
arri, og þetta samspil „þeirra
sjálfra“ og „kórsins" stuðlar ekki
sízt að hæðnislegum stílblæ frá
sagnarinnar. Kjarni Klíkunnar og
burðarás efnisatvikanna er hjú
skaparsaga Kay: saga um beinan
ófarnað. En á undan henni kemur
einskonar forleikur, þáttur Dottiar
ástmeyjarinnar í hópnum; og þátt
ur móðurinnar, Priss, lýkur henni.
Bein þátttaka höfundai’ins sjálfs
í verki sínu einskorðast við niður
skipan sögunnar og sögufólks,
hlutverkaskipun kórsins. Hún tal
ar hvergi frá eigin brjósti, lýsir
engri afstöðu beinlínis. En návist
hennar er alla tíð auðmerkjan
leg af ,,tóni“ sögunnar, hinu sér
kennilega samspili samúðar og and
úðar, skilnings og ádeilu sem sag
an ber öll vitni. Sumstaðar snýst
ilutverk“ ásamt tveimur fulltrú- hún upp í hreinan og beinan skop
ar sex eru allar af efnuðum for | virðist' lifa við fullkomnast frelsi
eldrum sem kreppan hefur komið
misjafnlega mikið við, sumir orðið
hart uti, aðrir ekki fundið til
liennar. En stúlkurnar verða allar
að sjá sér farborða sjálfar, að
mestu að minnsta kosti; þær
freista þess að standa á eigin fót
um. Og niðurstaðan? Að þær bjarg
ast ekki á eigin spýtur; að frels
ið er þeim ekki nema áfangi á leið
inni til hjónabands; frjálslyndið
einungis undirbúningur nýrrar
vanamyndunar, nýrrar reglufestu.
Það kemst enginn undan upphafi
sínu og ekki þær Vassar-systur
heldur; þetta gildir þær allar fafnt
hvórt heldur þær sem liöfundur
lífur beinlínis hornauga, eins og
Libby MacAusland, eða hinar sem
hún hefur meiri mætur á, eins og
Lakey sem hagar lífi sínu að eig
in vild, kemur kynvillingur heim
frá Evrónu Þetta verður stúlkun
um reiðarslag sem þær að vísu
venjast smámsaman. En þótt þær
komist upp á lag með að taka bar
ónessuna, lagskonu Lakeyar, sem
,mann“ hennar í líkingu við sína
eigin eiginmenn, varir með þeim
óþægileg vitund þess „að þeim var
einungis levft að sjá hið ytra og
bak við það, innan þess, fór eitt
hvað það fram sem þær gátu ekki
fallizt á.“ Þar liggja takmörk frels
isins: það verður að vera unnt að |
„fallast á“ það. (Enskan er betri:
„approve of“) Stúlkurnar í Klík
unni eru allar skýrle gar og lifandi
einstaklingar; en fyrst og síðast eru
þær félagsverur og saga þeirra ráð
rýni sem fimlegt byggingarlag sögj
unnar og útfarin frásögutækni:
stuðla að því að fullkomna.
Það er sjaldgæft í þessu reyfara
landi að fá jafnmerka erl. skáld
sögu útgefna jafnfljótl og Klíkuna;
bókin er ekki nema fárra ára göm
ul. Framtak ísafoldar er loflegt
og virðingarvert og vonandi góðs
viti; það er sem sé nær því eins-
dæmi til þessa. Þýðing sögunnar
virðist hafa tekizt mjög sæmilega;
þótt óska mætti eftir meiri stíl
festu og stílnæmi víðsvegar í þýð
ingunni er hún áreiðanlega mjög
frambærileg miðað við það sáiri
hér er að venjast. Sumt er þó með
óþörfum flaustursbrag. Kostúleg
asta dæmið er á bls. 136 þar sem
taldar eru upp nokkrar bækur í
hillu. Þar hefur þýðaridi ekki átt
að sig á að ýmist eru táldar bækur
eða höfundar með þeirri undar
legu afleiðingu að „ Ten Days That
Sliook the World“ er talin eftir
Oswald Spengler en „Axel‘s
Castle" eftir Edmund Wilson eign
uð Lincoln Steffens. Einnig virðist
prófarkalestur hafa verið næsta
flaustufslegur. — Ó.J.
-,tóri fiskurinn á myndinni glápir sig rangeygðan í, litla fiskinn yfir höfði sínu. H.ann hefur þó
ekki í hyggju að éta hann því litli fiskurinn er vinur stóra fisksins. Þessi litli fiskur lifir í kóral-
skógum heitu hafnanna og er nokkurs konar rak ri stóru ránfiskanna. Hann tínir alls konar
snýkjudýr og jurtir sem safnast á roð þeirra. O 't koma stóru fiskarnir á „rakarastofuna“ til að
láta lireinsa af sér snýkjudýriri og sé „rakarinn“ .pptekinn við að hreinsa af öðrum fiski er ekld
annað að gera en híða þar til röðin kemur að beim næsta. Dýrasálfræðingar hafa mikinn áhnga
tvrir þessum litla bláa fiski og viðsldptum hans '«r rannsaka háttarlag þeirra í sjódýrasöfnum.
30. desember 1966 - ALÞÝÐUBLADIÐ |,5