Dagur - 06.12.1997, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 6.DESEMBER 1997 - 7
RITS TJÓRNARSPJALL
ELÍAS
SNÆLAND
JÓNSSON
RITSTJÓRI
SKRIFAR
Síðustu vikurnar hafa nýjar bæk-
ur komið á markað í stríðum
straumi. Titlarnir skipta hund-
ruðum, enda erum við í jóla-
bókaflóðinu miðju þótt sjálf
bókasalan sé víst rétt að byrja.
Samkvæmt reynslu bóksala og
bókaútgefenda hefst hin eigin-
Iega jólabókasala nefnilega ekki
að neinu ráði fyrr en nýtt korta-
tímabil hefur tekið gildi - en það
mun vera næstkomandi fimmtu-
dag. Meirihluti þeirra tugþús-
unda eintaka af bókum sem
landsmenn kaupa á hvetju ári
lenda þannig í innkaupakörfun-
um á tíu dögum eða svo. Það er
íslenski stíllinn á greiðslukorta-
öld.
Þótt sumir beri eðlilega ugg í
bijósti yfir minnkandi lestri á
tímum alþjóðlegrar sjónvarps-
væðingar er ekki að sjá nein
sjúkdómsmerki á bókaútgáfunni
í ár - að minnsta kosti ekki ef lit-
ið er á fjölda útgefinna bóka.
Þótt enginn hafi nákvæma tölu
nú yfir hversu margar bækur
koma út á þessu ári er ljóst að
þær eru ekki færri en undanfarin
ár.
Á fjórða tug skáldsagna
Félag íslenskra bókaútgefenda
gefur út sérstök Bókatíðindi á
hverju ári. Þótt þar séu alls ekki
allar þær nýju bækur sem koma
út íyrir þessi jól er þó sagt frá
langflestum þeirra. Bókatíðindi
ársins sýna að það er mikill kraft-
ur í útgáfunni.
Þegar gluggað er í Bókatíðindi
síðustu þriggja ára kemur líka
fljótlega í ljós að útgáfa á ís-
lenskum skáldskap er nokkurri í
sókn - að magni til að minnsta
kosti.
Lítum fyrst á skáldsögurnar.
Tilgreindar eru 32 nýjar íslensk-
ar skáldsögur í Bókatíðindum
þessa árs, en þær voru 25 fyrir
tveimur árum og 33 í fyrra. Auk
þess er alltaf nokkuð um endur-
útgáfur í þessum flokki bóka.
Þótt sumir þekktustu skáld-
sagnahöfundar landsins haldi sig
til hlés í ár - voru enda með bók
í fyrra eða árið 1995 - eru nokkr-
ir þeirra með í ár. Þar ber sér-
staklega að nefna Guðberg
Bergsson, sem sendir frá sér
„skáldævisögu“ eins og það er
kallað, Einar Má Guðmundsson,
sem hefur skrifað fyrstu skáld-
sögu sína eftir að hafa hlotið
bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs, Gyrði Elíasson, sem
tengir saman margar smásögur í
eina samfellu, Pétur Gunnars-
son og Steinunni Sigurðardóttur.
Þótt gagnrýnendur hafi farið
misjöfnum höndum um þessi
nýju verk hinna reyndu höfunda,
er að sjálfsögðu fengur af þeim
öllum - aðeins mismikill eins og
gengur.
Skáldsögiun kvenna fjölgar
Þá er ekki síður mikilvægt að
nýir höfundar, og aðrir þeir sem
eru að feta sig upp fyrstu tröpp-
ur skáldskaparstigans, fái verk
sín útgefin. I bókum nýliðanna

Það er ekki að sjá nein sjúkdómsmerki á bókaútgáfunni I ár - að minnsta kosti ekki ef litið er á fjölda útgefinna bóka. Hér er
Hlín Garðarsdóttir í Bókvali á Akureyri með stafla af nýjum bókum. Mynd: GS
felst nauðsynleg endurnýjun og
nýsköpun í skáldskap hvers tíma.
Oft er um það talað að sífellt
sé erfiðara fyrir nýja skáldsagna-
höfunda að komast á bókamark-
að. Samt telst mér til að í það
minnsta sjö höfundar séu með
sína fyrstu skáldsögu fyrir þessi
jól. Það er ekki svo lítið hlutfall
af heildarfjölda nýrra íslenskra
skáldsagna.
Verk þessara nýju höfunda
virðast vera jafn ólík og höfund-
arnir sjálfir. Gagnrýnendur hafa
hrósað sumum, en fundið öðrum
flest til foráttu - án þess þó að
vera sammála nema í undan-
tekningartilvikum.
Enda er mikilvægt fyrir lesend-
ur og höfunda að minnast þess
að gagnrýnendur skrifa fyrst og
fremst út frá persónulegum
smekk sínum. Sögulega séð er
langt í frá að þeir hafi alltaf náð
að höndla sannleikann um
skáldskap sinnar samtfðar. Það
eru óteljandi dæmi um skáldverk
sem Iifa höfunda sína - og gagn-
rýnendur - vegna verðleika sinna
þótt þau hafi fengið hrottaleg
meðferð í Ijölmiðlum þegar þau
komu fyrst út. Og ekki eru færri
dæmin um skáldskap sem hafinn
var til skýjanna af gagnrýnend-
um síns tíma en er nú öllum
löngu gleymdur.
Það er nefnilega hin hæga
mylla tímans sem ræður gengi
bókmennta til Iengri tíma litið.
Hún skilur smám saman kjarn-
ann frá hisminu og ræður því
hvað skáldverk Iifa og deyja í
þjóðarvitundinni. Tíminn einn
mun þvf leiða í ljós hver þeirra
byrjendaverka sem út koma á
hverju ári reynast upphaf að
öðru meira.
Rúmur þriðjungur skáldsagna-
höfunda ársins eru konur. Þær
senda frá sér ellefu skáldsögur
og smásagnasöfn að þessu sinni.
Það er veruleg fjölgun milli ára. I
Bókatíðindum síðasta árs voru
aðeins fimm konur í þeim hópi
og árið 1995 voru aðeins sex nýj-
ar íslenskar skáldsögur eftir kon-
ur.
Nýjar ljóðabækur eru sömu-
leiðis fleiri nú en áður. Ef Iitið er
fram hjá safnritum og endurút-
gáfum teljast nýjar ljóðabækur
vera 27 í ár, en voru 21 í fyrra og
22 árið 1995. Þá er bæði átt við
frumort íslensk ljóð og nýjar þýð-
ingar. Reyndar eru útgefnar
ljóðabækur vafalaust nokkru
fleiri en fram kemur í Bókatíð-
indum, þx'í ýmsir gefa út slíkar
bækur sjálfir án þess að kaupa
undir þær tilkynningu í því riti.
Vandaöar ævisðgui
I Bókatíðindum ársins eru til-
greindar 34 nýjar ævisögur. Þær
voru 35 í fyrra en aðeins 28 árið
1995.
Að venju kennir margra grasa í
ævisagnaflokknum, en hefð er
fyrir því að þar á meðal séu
nokkrar helstu metsölubækur
ársins. Það virðist ekki ætla að
breytast núna; fyrstu sölulistarn-
ir benda til þess að endurminn-
ingar kunnra manna verði vin-
sælar. Þar má nefna Hákon Aðal-
steinsson og Kristinn Hallsson.
Umdeildasta bókin í þessum
flokki er hins vegar ævisaga Esra
S. Péturssonar, af alkunnum
ástæðum.
Að þessu sinni eru líka komn-
ar út ævisögur sém hafa kostað
höfunda sína nokkurra ára puð.
Þar bera hæst ítarlegar frásagnir
af tveimur andans mönnum sem
voru upp á sitt besta á svipuðum
tíma: Stefaníu Guðmundsdóttur
ieikkonu og Einari Benediktssyni
skáldi. Mikill fengur er af þeim
báðum; þær eiga skilið að ganga
vel á markaðstorginu.
Ævintýri fyrir böm og ung-
linga
Nýjar íslenskar barna- og ung-
lingabækur eru svipaðar að fjöl-
da til núna og í fyrra: 43 fyrir
þessi jól en 46 árið 1996. Árið á
undan voru þær mun færri eða
aðeins 33.
Það er hins vegar enn meiri
kraftur í útgáfu þýddra bóka fyr-
ir börn og unglinga. Samkvæmt
Bókatíðindum koma hátt í hund-
rað slíkar bækur út að þessu
sinni - mun fleiri en síðustu tvö
árin.
Ymsir kunnustu barnabóka-
höfundar landsins senda frá sér
nýjar sögur á þessu ári. Forvitni-
Iegt er átta sig á þeirri breytingu
sem orðið hefur á efnisvali mar-
gra þessara höfunda. Þeir leita
nú óhikað á vit ævintýranna, eft-
ir að hafa haldið sig að verulegu
leyti við raunsæisbókmenntir
mörg undanfarin ár. Sumir búa
til sérstakan ævintýraheim, aðrir
Iáta sögupersónur sínar stíga aft-
ur í tímann, nú eða þá kynnast
álfum, nornum og englum.
Þótt mikilvægt sé að unga fólk-
ið geti lesið um eigin veruleika í
skáldsögum um börn og ung-
linga, má ekki gleyma mikilvægi
ævintýrisins fyrir þroska og
ímyndunarafl ungra lesenda.
Það er því skemmtileg og jákvæð
tilviljun að svo margir höfundar
skuii óhræddir færa lesendur
sína inn í heim ævintýranna fyr-
ir þessi jól.