Dagur - 01.10.1998, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1998 - 7
Xfc^MT
ÞJÓÐMÁL
Þegar lokið er
launaviimuimi
„Mikill meirihluti þeirra, sem komast á áttræðisaldurinn er vel á sig kominn andlega og líkamlega og hefur alla
burði til að njóta lífsins á fleiri vegu en möguleikar voru til á meðan öll orka og tími fór í brauðstrit og barnaupp-
eldi, “ segir Þorsteinn m.a. í grein sinni.
, ÞORSTEINN
li JONATANS-
SON
FYRRVERANDI STARFS-
MAÐUR EININGAR A
AKUREYRI SKRIFAR
» /
- Skráð að tilhlutan Verkalýðsfé-
lagisns Einingar við upphaf Ars
aldraðra sem hefst í dag 1. októ-
ber.
Fyrstu verkalýðsfélögin á Is-
landi voru stofnuð á síðasta tug
fyrri aidar eða fyrir svo sem eitt
hundrað árum. A þeim tíma
mátti reikna með því, að nýfædd-
ir karlar næðu að meðaltali 44
ára aldri, en konur 50 árum.
Sambærilegar tölur frá árinu
1995 eru 77,4 ár fyrir karla og
80,9 ár fyrir konur. Nú eru meira
en 8 prósent þjóðarinnar 70 ára
eða eídri, en fyrir hundrað árum
voru það undantekningar að fólk
næði slíkum aldri og gjarna fært
í annála sem önnur merkistíð-
indi. Breytingin er svo mikil á
aðeins eitt hundrað árum, að
með ólíkindum er. Ekki skal hér
reynt að rekja til neinnar hlítar
hvað veidur, en margt af því ligg-
ur þó í augum uppi: Betra hús-
næði, betri fatnaður, styttri
vinnutími, minni þrældómur,
nægilegt úrval fjölbreyttrar fæðu
í stað matarskorts áður oft á tíð-
um og mjög einhæfrar fæðu,
læknaþjónusta fyrir almenning
og aukin menntun þjóðarinnar.
Þannig mætti lengi telja það sem
orðið hefur til framfara og stuðl-
að að langlífi.
Félagsmálavakning
En breytingar og framfarir verða
ekki af sjálfu sér. Það þarf alltaf
einhvern eða einhverja aflvaka.
Ohætt er að fuliyrða, að aflvak-
inn í þessu tilviki er fyrst og
fremst sú mikla félagsmálavakn-
ing, sem varð hér á landi á síð-
ustu áratugum fyrri aldar og
fyrstu áratugum þessarar og sú
samhjálp, sem fylgdi í kjölfarið.
Vitaskuld verður að viðurkenna,
að kveikjan að þessum félags-
málahreyfingum og samtökum
kom oftar en ekki erlendis frá og
þangað var leitað fyrirmynda, en
framhaldið var ekki verra fyrir
það. Af þeim félagasamtökum,
sem urðu til á þessum tíma, hafa
engin náð eins mikilli og al-
mennri útbreiðslu og verkalýðs-
félögin og, að öllum öðrum
ólöstuðum, hafa heldur engin
samtök látið jafn mikið gott af
sér leiða. Þau eiga stóran hlut af
þeim framförum, sem orðið hafa
með þjóð okkar, og fyrir þeirra
gjörðir ná nú margir að verða
langlífir í Iandinu.
Tilgangur þeirra var í upphafi
sá, að bæta kjör þeirra sem lifðu
á að selja öðrum vinnu sína, og
svo er enn. Tilgangurinn hefur
ekkert breyst. I lögum Verkalýðs-
félagsins Einingar stendur: „Fé-
Iagið kappkostar að standa vörð
um hagsmunamál allra þeirra
sem búsettir eru á félagssvæðinu
og hafa sér til lífsframfæris
vinnu í eftirtöldum starfsgrein-
um.“ Svipuð ákvæði munu vera
í lögum flestra verkalýðsfélaga.
Ekkert er minnst á hagsmuna-
mál þeirra, sem ekki hafa vinnu
sér til lífsframfæris. En innan
verkalýðsfélaganna eru nú nokk-
ur þúsund manns, sem eru kom-
in „út af vinnumarkaði11 fyrir ald-
urs sakir. Lengd vinnutíma,
tímakaup eða öryggi á vinnustað
skiptir ekki lengur máli fjrir
þetta fólk, en það á sér þó sín
hagsmunamál. Og verkalýðsfé-
lögin eiga skyldum að gegna
gagnvart þessum félagsmönnum
sínum eigi síður en öðrum. Þau
mega ekki gleyma félagsmönn-
um sínum þó að þeir verði 67
eða 70 ára. Þeir sem yngri eru
mega ekki gleyma því að þetta er
fólkið, sem á undanförnum ára-
tugum hefur byggt upp félögin,
gert þau sterk og áhrifamikil.
Breyttix tíinar
A fyrri hluta þessarar aldar þurfti
lítt að hugsa um þarfir þeirra,
sem komnir voru yfir sjötugt.
Þeir voru fáir og þeir sem enn
höfðu heilsu héldu áfram að
vinna meðan þeir höfðu nokkurn
þrótt til, en þeir sem glatað
höfðu heilsunni héldu gjarnan
kyrru fyrir í bóli sínu og nefndust
karlægir
Nú eru breyttir tímar. Nú er
það fremur aðalregla en undan-
tekning að fólk nái sjötugsaldri,
og stór hluti þeirra, sem nær
þeim aldri, á þá eftir að lifa í 10
til 20 ár og jafnvel lengur. Og
lleira hefur breyst. Nú hætta
nær allir að sinna launavinnu
þegar þeir verða sjötugir og
margir fyrr. Loks er heilsufarið
allt annað en áður var. Mikill
meirihluti þeirra, sem komast á
áttræðisaldurinn er vel á sig
kominn andlega og líkamlega og
hefur alla burði til að njóta lífs-
ins á fleiri vegu en möguleikar
voru til á meðan öll orka og tími
fór í brauðstrit og barnauppeldi.
Þetta fólk hefur lokið sínu
dagsverki í óeiginlegri merkingu
þess orðs. Það hefur skilað sínu
framlagi til þjóðarbúsins og
þeirra félagasamtaka, sem það
hefur verið þátttakendur í. Nú er
komið að því að njóta afraksturs-
ins, njóta efri áranna, njóta þess
að vera ekki lengur skyldugt til
að mæta á ákveðnum stað og
stundu hvern morgun til að
vinna fyrir lifibrauði sínu og
sinna.
Starfslokin
Sumir eru lengi búnir að bíða
starfsloka og hlakka til þess að
þurfa ekki að sinna kalli vinnu-
skyldunnar. Það er það fólk, sem
á sér áhugamál, sem það fagnar
yfir að geta nú farið að sinna í
meira mæli en það gat áður gert.
Fyrir þessu fólki eru starfslok
þess sem launþega hamingju-
stund. Kannski styttist lítið sá
tími dags, sem andlegum eða lík-
amlegum störfum er sinnt, en
það skiptir ekki máli. Nú eru það
áhugamálin sem allt snýst um og
tíminn er fljótur að Iíða. Sem
betur fer á þetta við um marga.
En svo eru aðrir, sem ekki hafa
tileinkað sér sérstök áhugamál.
Stundum hefur launavinnan ver-
ið eina áhugamálið, og þeim sem
þannig er ástatt um, finnst þeir
jafnvel hafa verið sviknir í
tryggðum, þegar uppsagnarbréf-
ið kemur skömmu fyrir sjötugs-
afmælið. Þetta fólk lokar sig
inni, hefur lítið samneyti við
aðra, situr í stól og bíður þess að
tíminn líði. Klukkan þess gengur
seint, dagarnir eru lengi að líða,
lífsleiðinn vex, allt sýnist til-
gangslaust.
Þetta fólk þarf á aðstoð að
halda strax eftir starfslok og
helst fyrr. Það þarf að vekja
áhuga þess, skapa því áhugamál,
beina hugsun þess á jákvæðar
brautir, láta það finna að fleiri
störf geta verið áhugaverð en
þau sem færa krónur í Iauna-
umslag og að margrar skemmt-
unar má njóta á efri árum og það
jafnvel þó að Elli kerling sé eitt-
hvað aðeins farin að banka á
dyrnar.
Hlutur verkalýðsfélagauna
Að þessu verkefni þurfa margir
að koma. Til þessa hafa samtök
aldraðra sjálfra gert það með
mestum sóma allvíða á landinu
og nokkur sveitarfélög hafa einn-
ig sýnt að þeir, sem stóðu fyrir
uppbyggingunni á undanförnum
áratugum hafa ekki með öllu
gleymst og rétt er, að þeir yngri
sýni þakklæti sitt í verki en bíði
ekki þess að gera það með fögr-
um orðum, þegar að útförinni
kemur.
En eftir liggur að mestu leyti
hlutur þeirra, sem síst skyldi.
Það er að segja verkalýðssamtak-
anna. Það er með öllu ótækt að
þau gleymi félagsmönnum sín-
um, þegar þeir verða 67 eða 70
ára gamlir. Það á einmitt að vera
hlutverk félaganna að kynna fyr-
ir þeim hvað lífið hefur upp á að
bjóða eftir hefðbundin starfslok,
sýna þeim frarn á að eftir þessi
tímamót er ekki síður en áður
hægt að njóta þess að lifa. Þeim,
sem eiga sín áhugamál, þarf ekki
að segja þetta oft, hinum þarf að
segja það oft og hvetja þá til að
loka sig ekki inni með leiðinda-
skapi. Jafnframt þarf að benda
þeim á, hvað hægt er að taka sér
fyrir hendur í starfi og skemmt-
an, og séu ekki nægir möguleik-
ar fyrir hendi, á það að vera hlut-
verk verkalýðsfélaganna að skapa
þá, veita öldruðum félögum sín-
um aðstöðu til starfa og skemmt-
unar.
Ekki tfmi athafnaleysis
Lífið eftir að löngum og oft erfið-
um vinnudögum lýkur á ekki að
þurfa að vera tími leiðinda og at-
hafnaleysis, heldur á það að vera
tími, sem fólk getur horft til með
nokkurri eftirvæntingu, þegar
starfslok í launavinnunni nálg-
ast. Möguleikamir liggja víða og
eru margvíslegir, ef að er gáð og
þau félagasamtök, sem málið er
skyldast, bregðast ekki. En allir
skyldu gera sér ljóst, að það
versta sem nokkur einstaklingur
getur gert sjálfum sér eftir starfs-
lokadag er að setjast niður í stól
og fylgjast þaðan með tifi klukk-
unnar. Sá, sem það gerir, mun
hvorki njóta hamingju né langlíf-
is.
Auðvitað er nauðsynleg for-
senda þess að aldraðir geti til
fulls notið lífsins í ellinni, að
áhyggjur af peningamálum þjaki
þá ekki. Því miður skortir enn
nokkuð á að svo sé með alla, en
stendur til bóta. Hjá mörgum,
einkum þeim sem verið hafa
fastráðnir starfsmenn ríkis eða
sveitarfélaga, eru greiðslur lífeyr-
issjóða orðnar þokkalegar og líf-
eyrissjóðir almenns verkafólks
eru nú að ná þeim aldri að
greiðslur þeirra verði verulegur
hluti þurfatekna. Um leið léttist
greiðslubyrði ríkisins vegna
tekjutryggingar og þó ekki væri
nema af þeim sökum ætti að vera
hægt að sjá til þess, að þeir, sem
lítil eða engin réttindi eiga hjá
lífeyrissjóðum fái einnig nægjan-
legar greiðslur sér til sómasam-
legs framfæris. Þó þarf að vera
vel á verði til að ekki sé gengið á
rétt ellilaunafólks og þar þurfa
verkalýðsfélögin að koma til og
standa vörð um réttindi þess
ekki síður en almennra laun-
þega.
Velferðarþj óðfélagið
I velferðarþjóðfélagi sem okkar,
þar sem þjóðartekjur eru með því
sem best gerist, eiga aldraðir
sem aðrir að geta haft nóg að
bíta og brenna og lifað tiltölu-
lega áhyggjulitlu lífi allt þar til
þeir verða að láta undan síga fyr-
ir sjúkdómum eða ellihrörnun.
Annars er eitthvað bogið við vel-
ferðina.
Sá tími er kominn í sögu þjóð-
arinnar, að allflestir geta með
réttu gert sér vonir um nokkur
góð æviár eftir að þeir hverfa frá
vinnu, sem goldin er með tíma-
eða mánaðarkaupi. Og þar við
liggur sómi allra, sem hlut eiga
að máli, að tryggt sé að svo geti
orðið.