Dagur - 31.12.1998, Side 4

20 - FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 19 9 8
rD^tr
ÁRAMÓTAÁVARP
MARGRET
'MANNS-
DÓTTIR
skrifar
Það ár sem nú er að líða verður
um margt minnisstætt í íslenskri
stjórnmálasögu. Islendingar hafa
um nokkurra ára skeið búið við
svo kallað „góðæri“, sem hefur
skipað okkur á bekk með þeim
þjóðum í heiminum sem búa við
mesta hagsæld. Þjóðartekjur
hafa vaxið, kaupmáttur launa
aukist, hagur fyrirtækja vænkast
og svigrúm til framkvæmda er
meira bæði á vegum hins opin-
bera og einkaaðila.
Þetta kemur m.a. fram í tíðum
undirritunum samninga um
væntanlegar framkvæmdir, vfgsl-
um, borðaklippingum og
skóflustungum sem fulltrúar rík-
isstjórnarinnar hafa staðið fyrir
að undanförnu. Eins gott að veð-
urguðirnir hafa verið ríkisstjórn-
inni hliðhollir á meðan á þessum
gjörningum hefur staðið. Það er
vonandi ráðherranna vegna að
veðurblíðan standi fram á vor
svo þeir og fylgdarlið þeirra geti
lokið þessum verkum öllum fyrir
kosningar, úr þvf að ekki vannst
tími til þeirra fyrr á kjörtímabil-
inu.
Að eiga sinn hlut
Stór hluti þjóðarinnar keppist
við að eignast „sinn hlut“ í ríkis-
bönkunum sem áður voru sam-
eign okkar allra. Tilfinningin fyr-
ir eigninni er líklega önnur þeg-
ar menn hafa hana staðfesta
með bréfi á eigin nafni, eða
kvittun fyrir því að kennitala
manns hafi keypt hlutabréf í
samstarfi við aðra. Jafnvel þó
kennitalan sé aðeins nokkurra
daga eða mánaða gömul veitir
það öryggistilfinningu að eiga
bréf upp á eignarhlut í því sem
áður var sameign okkar allra.
Fréttir herma að kaupmenn
hafi aldrei selt eins mikið og fyr-
ir þessi jól. Þetta sýnir að það
eru miklir peningar í umferð og
atvinnuleysi er minna en þegar
kreppti að í þjóðfélaginu. Það er
vissulega ástæða til að gleðjast
þegar vel gengur og fagna því að
ísland skuli fá þá einkunn að
vera meðal ríkustu og best settu
þjóða heims. En á sama tíma
vaxa skuldir heimilanna hröðum
skrefum. Mitt í öllum fögnuðin-
um koma fréttir sem ættu að fá
okkur til að staldra við og spyrja
hvort við séum á réttri leið.
Hvort við höfum nýtt góðærið á
réttan hátt og gengið veginn til
góðs. Fyrir örfáum vikum mátti
heyra og sjá í öllum Qölmiðlum
landsins greint frá þeirri stað-
reynd að u.þ.b. tíundi hver ís-
lendingur búi við fátækt. Þessar
upplýsingar komu fram á ráð-
stefnu á vegum Félagsmála-
stofnunar Reykjavíkurborgar, fé-
lagsvísindadeildar Háskólans og
Rauða krossins. A ráðstefnunni
voru kynntar óyggjandi niður-
stöður rannsókna sem sýna að
fátækt er raunveruiegt vandamál
á Islandi.
Þagað um fátæktina
Þessar niðurstöður hljóta að
koma á óvart og vekja athygli
mitt í öllum gleðilátunum yfir
hagsældinni, góðærinu og ríki-
dæminu. Engu að síður minnist
ég þess ekki að forsætisráðherra
hafi rætt þessa staðreynd þegar
hann flutti þingi og þjóð stefnu-
ræðu ríkisstjórnar sinnar. Ef til
vill vissi ráðherrann ekkert um
málið þegar hann flutti stefnu-
ræðuna.
En það var heldur ekki tekið á
þessari staðreynd við afgreiðslu
fjárlaga nú skömmu fyrir jól. Á
þeim tíma lá málið Ijóst fyrir og
hvaða hópar það eru sem helst
búa við fátækt í Iandinu, þ.e. ör-
yrkjar, aldraðir, langveikir, at-
vinnulausir og einstæðir foreldr-
ar. I öllum tilvikum er um að
ræða fólk sem hefur takmarkaða
möguleika til að stunda vinnu og
þarf því að treysta á almanna-
tryggingakerfið. Tryggingakerfi
sem ætti á tímum velsældar í
landinu að tryggja þeim sem á
þurfa að halda mannsæmandi
kjör.
Við afgreiðslu Ijárlaga gafst
stjórnarliðinu tækifæri til að
bæta þessa stöðu og rétta hlut
þeirra sem eiga undir högg að
sækja. Það tækifæri var hins veg-
ar ekki notað frekar en önnur
tækifæri sem gefist hafa á kjör-
tímabilinu. Þess í stað er slengt
fram meðaltölum sem sýna að
framlög til samtryggingarkerfis-
ins hafi aukist og allt sé á leið til
betri vegar. Fátækt sé afstæð og
tölur segi ekki alla söguna. Með-
altölin eru vafalaust rétt reikn-
uð. En getur nokkur maður
dregið í efa að einstaklingur sem
hefur minna en 50 þúsund krón-
ur á mánuði til að lifa af, búi við
fátækt? Eða hjón með barn á
framfæri með tekjur töluvert
undir 100 þúsundum?
Það segir sig sjálft að sá hópur
fólks, u.þ.b. tíundi hver íslend-
ingur, sem býr við þessi kjör eða
verri, hefur í engu notið þess
góðæris sem ráðamenn þjóðar-
innar hreykja sér af. Það er ekki
og hefur ekki verið ofarlega á
forgangslista ríkisstjórnarinnar
að bæta kjör þessa fólks. En um
það snúast stjórnmál öðru frem-
ur, þ.e. að forgangsraða verkefn-
Aukin neysla vúnuefna
Þau eru fleiri vandamálin sem
ekki hefur verið tekið á en þarfn-
ast skjótra úrlausna. Á síðustu
árum hefur neysla hvers konar
vímuefna farið vaxandi í þjóðfé-
laginu, ekki síst meðal ungs fólks
og jafnvel barna. Þetta er að
verða eitt alvarlegasta félagslega
vandamálið sem við stöndum
frammi fyrir.
Sænskur blaðamaður sem var
staddur hér síðastliðinn vetur
furðaði sig á umfangi þessa
vandamáls hjá okkur. Hann taldi
að Islendingar ættu góða mögu-
leika á að taka á málinu vegna
þess að \ið erum vel menntuð
þjóð sem býr á eyju og ætti fjár-
muni til að setja í forvarnir, eftir-
lit, fræðslu og meðferðarúrræði.
Glöggt er gests augað en þó
ekki gleggra en þeirra fjölmörgu
sem hafa um árabil bent á nauð-
’jigf n
„Við afgreiðslu fjárlaga gafst stjórnarliðinu tækifæri til að bæta þessa stöðu og rétta hlut þeirra sem eiga undir
högg að sækja. Það tækifæri var hins vegar ekki notað frekar en önnur tækifæri sem gefist hafa á kjörtímabilinu
syn þess að taka á vandanum.
Stjórnvöld hafa hins vegar dreg-
ið lappirnar. I dag bíða fjörmörg
ungmenni og foreldrar eftir að-
stoð. Vandinn er augljós og úr-
ræðin eru þekkt. En það þarf að
beita þeim að fullu ef árangur á
að nást. Enn og aftur komum við
að spurningunni um forgangs-
röðun verkefna.
Skarpari skil
A síðustu árum hafa skilin hvað
þetta varðar milli stjórnmála-
flokkanna orðið skarpari. Ríkis-
stjórnarflokkarnir hafa sótt til
hægri að stefnu sérhyggju og
sérhagsmuna sem í vaxandi mæli
hafa einkennt öll hennar störf.
Hún hefur ekki hikað við að
brjóta eigin boðorð um óhefta
samkeppni á öllum sviðum þegar
hampa þarf sérhagsmununum.
En hugtökin samhjálp ogjöfnuð-
ur eru varla til í orðaforða stuðn-
ingsmanna ríkisstjórnarinnar.
Stefna Sjálfstæðisflokksins
ræður rfkjum innan ríkisstjórn-
arinnar og Framsóknartlokkur-
inn hefur gert hana að sinni. Og
því miður virðist að í krafti aug-
lýsinga og áróðurs hafi stjórnar-
herrunum tekist að vinna þessari
stefnu mikils fylgis. Það er að
verða algengara að fólk láti Sig
afkomu annarra engu varða.
Hver er sjálfum sér næstur.
Þessari þróun verður að snúa
við. Það er ekki sæmandi einni
af ríkustu þjóðum heimsins að
10% þjóðarinnar búi við fátækt.
Vegið að þegnréttiniun
Nýlega féll dómur í Hæstarétti í
svo kölluðu kvótamáli. Niður-
staða dómsins er skýr. Núver-
andi fyrirkomulag á úthlutun
veiði- og aflaheimilda brýtur í
bága við jafnræðisreglu og at-
vinnufrelsisákvæði stjórnarskrár
lýðveldisins.
Lögin um stjórn fiskveiða hafa
verið umdeild frá upphafi, sér-
staklega sá hluti þeirra sem tek-
ið er á í dómi Hæstaréttar. Við-
brögð við niðurstöðu dómsins
hafa verið mjög sterk hvort sem
um er að ræða viðbrögð þeirra
sem eru að verja hagsmuni sína
og núverandi stjórnkerfi, eða þá
mörgu sem hafa um árabil gagn-
rýnt kerfið, og þá aðallega þau
ákvæði Iaganna sem lúta að út-
hlutun veiði- og aflaheimilda og
leitt hafa til stórfelldrar eignatil-
færslu.
Þessi viðbrögð eru eðlileg. Það
sama verður hins vegar ekki sagt
um viðbrögð fulltrúa ríkisstjórn-
arinnar, sem hafa farið offari í
yfirlýsingum og fordæmingu á
störfum og hæfni Hæstaréttar.
Það er orðið ljóst að ríkis-
stjórnin mun gera allt sem í
hennar valdi er til að viðhalda
óbreyttu ástandi og þar með því
óréttlæti sem í því felst burtséð
frá dómi Hæstaréttar. Ríkis-
stjórnin ætlar að berjast áfram
fyrir forréttindum fyrir fáa út-
valda þrátt fyrir að Hæstiréttur
hafi komist að þeirri niðurstöðu
að þessi forréttindi standist
hvorki jafnræðisreglu stjórnar-
skrárinnar né reglu hennar um
atvinnufrelsi. Afram skal haldið
á þeirri braut að færa eignir, fjár-
magn og réttindi á fárra manna
hendur og mismuna þegnum
eftir eigin geðþótta. I stað þess
að virða dóm Hæstaréttar og
leita leiða til úrbóta, leiða sem
sátt gæti náðst um, er reynt að
lítilækka réttinn með útúrsnún-
ingum og orðhengilshætti. Ráð-
herrum hefur jafnvel dottið í
hug að verja kerfið með þvf að
breyta stjórnarskránni. Skerða
þegnréttinn sem er ein af undir-
stöðum þess lýðræðis sem við
viljum húa við. Ef þessi ríkis-
stjórn með sinn stóra og leiði-
tama meirihluta á Alþingi fær
stuðning kjósenda í vor verða
ekki miklar breytingar á stjórn-
kerfi fiskveiða og kvótamál verða
áfram helsta bitbein þjóðarinnar.
Verði áfram ófriður um stjórn
fiskveiða mun það hafa alvarleg-
ar afleiðingar í för með sér fyrir
land og þjóð, ekki síst fyrir
landsbyggðina sem byggir af-
komu sína að mestu leyti á sjáv-
arútvegi.
Þeir 17 þingmenn stjórnar-
flokkanna sem skrifuðu undir yf-
irlýsingu þess efnis að kvótakerf-
ið í fiskveiðum væri undirstaða
byggðar í landinu ættu að hugsa
til þess að aldrei hefur fólksflótti
verið meiri úr sjávarbyggðum en
einmitt á þeim tíma sem kvóta-
kerfið hefur verið við lýði. Þing-
mennirnir 17 ættu einnig að
hugsa til þess að það er lítið
samræmi í að tala um nauðsyn
þess að styrkja byggð um landið
og ákveða á sama tíma að allar
meiri háttar framkvæmdir, t.d. á
sviði stóriðju, fari fram í ná-
grenni höfuðborgarinnar. Fái
þeirra byggðastefna og ríkis-
stjórnarinnar að ráða er ég ekki
bjartsýn á að unnt verði að snúa
byggðaþróuninni við á næstu
árum.
Umhverfis-, atvinnu- og
byggðamál munu vega þungt í
stefnu og samstarfi félagshyggju-
flokkanna á komandi árum.
Mikil vinna hefur verið lögð í
það á undanförnum mánuðum
að forgangsraða verkefnum í
þessum þremur málaflokkum.
Engu minni áhersla er lögð á að
bæta kjör þeirra sem í dag búa
við fátækt eða aðra erfiðleika
sem gera þeim ókleift að taka á
eðlilegan hátt þátt í samfélaginu.
Réttlæti og jöfnuður eru kjörorð-
in á komandi ári og árum.
Að lokum óska ég Iandsmönn-
um öllum gleðilegs árs með von
um að á nýja árinu taki við ríkis-
stjórn sem hefur jöfnuð og rétt-
læti að leiðarljósi.