Dagur - 20.02.1999, Blaðsíða 7

FÖSTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1999 - 7
RITSTJÓRNARSPJALL
Kúrdar eru forn þjóð með langa sögu sem sumir rekja allt að tvö þúsund ár aftur í tímann. Þeir tala eigin tungumál, þótt málýskurnar séu nokkuð ólíkar, og hafa þróað með sér sérstæða
menningu í landi sem er afar fjöllótt og hrjóstugt.
Svikmþjóð 1 vanda
ELIAS
SNÆLAND
JONSSON
ritstjóri
skrifar
Síðustu daga hefur umheimurinn
rækilega verið minntur á að
Kúrdar eru enn til. Eftir að leið-
toga skæruliðasamtaka í þeim
hluta Kúrdistans, sem liggur inn-
an landamæra Tyrklands, var
rænt í Kenýa - að sumra áliti með
stuðningi ísraelsku og bandarísku
leyniþjónustanna - hafa Kúrdar
víða um Evrópu látið reiði sína og
örvæntingu í Ijósi með mótmæla-
fundum, umsátri um sendiráð
Grikkja og Israelsmanna og jafn-
vel með tilraunum til að brenna
sjálfa sig á báli.
Aður en skæruliðaforingjanum
var rænt í Nairóbí höfðu fáir kært
sig neitt um vandræði Kúrda. Það
yrði vafalaust spennandi keppni
ef meta ætti hver bæri með réttu
titilinn „mest svikna þjóð sögunn-
ar.“ Færa má sterk rök að því að
Kúrdar séu þar efst á blaði. Þeir
hafa verið sviknir og blekktir af
stórveldum jafnt sem nágrönnum
sínum, hvað eftir annað.
Þess vegna eru Kúrdar enn 25
milljón manna þjóð án eigin
lands. Þeir hafa mátt búa við kúg-
un, ofsóknir og skipulagðar til-
raunir Tyrkja, Iraka, Irana og
fleiri herraþjóða til að þurrka út
tungumál þeirra og menningu.
Ofsóknirnar hafa sjaldan verið
meiri en á undanförnum árum.
Þannig er talið að á síðasta áratug
eða ríflega það hafi um tvö hund-
ruð þúsund Kúrdar verið drepnir
vegna þjóðernis síns.
Stolt þjóð
Kúrdar eru forn þjóð með Ianga
sögu sem sumir rekja allt að tvö
þúsund ár aftur í tímann. Þeir
tala eigið tungumál, þótt
mállýskurnar séu harla ólíkar, og
hafa þróað með sér sérstæða
menningu í landi sem er afar
fjöllótt og hrjóstugt. Þeir eru
múslimar, en fara sínar eigin
leiðir í því sem öðru; konur njóta
til dæmis miklu meira sjálfstæðis
en meðal trúbræðra þeirra víða
annars staðar.
Þetta er stolt þjóð sem á erfitt
með að standa saman og þolir
afar illa að Iúta vilja annarra.
Gegn því hlutskipti hafa Kúrdar
þó mátt berjast áratugum og öld-
um saman, því miður án nokkurs
árangurs. Landi þeirra, sem er á
stærð við Frakkland, er enn skipt
á milli margra ríkja; einkum
Tyrklands, íraks, Irans og Sýr-
lands. Og þeir eru illilega
sundraðir innbyrðis.
Enn er verið að kúga Kúrda til
að afneita tungu sinni og menn-
ingu og taka upp mál og hætti
meirihlutans, hvort sem hann er
tyrkneskur, íraskur eða íranskur.
Margir hafa fallið í valinn. Enn
fleiri hafa flúið til annarra landa,
svo sem Þýskalands þar sem
Kúrdar eru nú fjölmennir. En
flestir hafast þó enn við í heima-
byggðum sínum og reyna að lifa
af þær hörmungar af mannavöld-
um sem yfir þá dynja.
Svlk og fjöldamorð
Sjálfstæðisbarátta Kúrda fékk byr
undir báða vængi snemma á
þessari öld. Tyrkneska heims-
veldið varð undir í fyrri heims-
styijöldinni og í friðarsamning-
unum lýsti Woodrow Wiison for-
seti Bandaríkjanna því yfir að
Kúrdar ættu að fá sjálfstæði.
Þegar til kom var þetta loforð
svikið.
Tyrkir voru fyrstir til að ganga á
milli bols og höfuðs á þeim hluta
Kúrda sem voru innan
landamæra Tyrklands. Aður létu
þeir reyndar vel að Kúrdum og
fengu þá til að fremja með sér
hræðileg hryðjuverk á Armenum.
A þessum árum mótuðu Tyrkir
þá útrýmingarstefnu gagnvart
kúrdískri menningu og þjóðerni
sem enn er í fullu gildi.
Bretar komu í kjölfarið. Þeir
höfðu engan áhuga á að olíuauð-
ug svæði lentu innan landamæra
sjálfstæðs ríkis Kúrda og neyddu
þá snemma á þriðja áratug aldar-
innar til að sætta sig við yfirráð
hins nýja ríkis - Iraks. Bretar
tóku jafnvel sjálfir þátt í því að
gera loftárásir á byggðir Kúrda
innan landamæra fraks.
Breytt afstaða stórveldanna gaf
tyrknesku stjórninni frjálsar
hendur gagnvart Kúrdum. Þeim
var bannað að nota kúrdísku á
opinberum vettvangi. Arið 1934
voru sett lög um að flytja Kúrda
nauðuga um allt ríkið; á hveijum
stað mættu þeir ekki vera fleiri
en fimm prósent íbúanna. Hern-
um var falið að sjá um þessa
nauðungarflutninga. Þegar þeir
höfðu ekki borið tilætlaðan ár-
angur nokkrum árum síðar hóf
herinn stríð gegn Kúrdum og
beitti m.a. Ioftárásum og eit-
urgasi. Dæmigert fyrir hrylling-
inn voru fjöldamorðin í Dersim
árið 1938; þar drápu tyrkneskir
hermenn um fjörutíu þúsund
Kúrda.
Tvöfeldni
Afstaða tyrkneskra stjórnvalda
gagnvart Kúrdum er enn í dag sú
sama. Þeim er bannað að nota
tungumál sitt opinberlega, bann-
að að berjast fyrir málstað þjóðar
sinnar; það eitt að berjast gegn
stefnu stjórnvalda í málefnum
Kúrda er glæpur í þessu svokall-
aða lýðræðisríki. Mikill hluti
þeirra þrjátíu þúsund manna sem
tyrknesk stjórnvöld segja að hafi
farist í stríðinu við Kúrda síðasta
einn og hálfa áratuginn lét að
sjálfsögðu lífið vegna hernaðar-
aðgerða Tyrkja.
Hvað eftir annað hafa Tyrkir
gert harkalegar árásir úr lofti og á
landi á byggðir Kúrda, ekki að-
eins í Tyrklandi heldur líka í írak.
Þetta hefur verið gert undir
verndarvæng Bandaríkjanna sem
hafa sýnt Kúrdum dýrkeypta tvö-
feldni.
Eitt dæmi um það var fram-
ferði Henry Kissingers, utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna. Hann
tók þátt í því með einræðisherr-
anum í Iran að hvetja Kúrda í
Ijallahéruðum íraks til að rísa
upp gegn valdhöfunum í Bagdad
snemma á áttunda áratugnum.
Bandaríkjamenn og íranir sáu
um að smygla til þeirra vopnum
og eggjuðu þá til aðgerða.
Þremur árum síðar - 1975 -
sveik keisarinn í íran Kúrda með
Ieynilegu samkomulagi við
stjórnina í Bagdad, sem gat þá
hafið viðamikla herferð gegn
Kúrdum. Þúsundir létu lífið, tug-
þúsundir misstu heimili sín og
aleigu. Kissinger lét sem hann
heyrði ekki kvalarvein Kúrda sem
hann hafði fórnað í ómerkilegu
valdatafli; hann kom jafnvel í veg
fyrir að þeir fengju lyf og mat-
væli. Svikin við Kúrda eru einn af
mörgum ljótum blettum á ferli
þess manns.
Álirif sjónvarpsins
Svikin 1975 voru aðeins for-
smekkur svikanna í Persaflóa-
stríðinu. Þá hvöttu Bandaríkja-
menn Kúrda til að rfsa upp gegn
ógnarstjórn Saddam Ilusseins,
sem hafði árum saman reynt að
útrýma kúrdísku þjóðinni. Eftir
að Kúrdar gripu til vopna sneru
bandarísk stjórnvöld hins vegar
við blaðinu og gáfu Saddam
Hussein í reynd frjálsrar hendur
til að hefna sín grimmilega. Sem
hann og gerði með hryllilegum
afleiðingum.
Fréttamenn sem til þekkja
segja að eini munurinn á því sem
gerðist 1975 og 1991 hafi verið
sá, að í síðara skiptið gátu alþjóð-
legir sjónvarpsmiðlar sýnt heim-
inum hvað var að gerast. Við-
brögð almennings og fjölmiðla
við þeim hryllingi sem sást á
sjónvarpskjám vesturlandabúa
neyddu stórveldin til að stöðva
hernað Saddams og koma á
svokölluðu verndarsvæði Kúrda í
norðurhluta íraks.
Þótt Tyrkir fari illa með Kúrda
þá er þó framferði Iraka enn við-
bjóðslegra. Saddam Hussein hef-
ur háð langvarandi stríð við
kúrdísku þjóðina og beitt við þau
fjöldamorð öllum tiltækum vopn-
um; þar á meðal eitri sem hann
hefur notað til að drepa konur og
börn í kúrdískum þorpum.
Munurinn á stjórnvöldum í
írak og Tyrklandi er hins vegar sá
að allir vita að slátrarinn í
Bagdad er sálsjúkur villimaður,
en tyrknesk stjórnvöld gera sífellt
tilkall til þess að vera talin með
lýðræðisríkjum og vilja fá fulla
aðild að samstarfi evrópskra
þjóða. Til Tyrkja verður því að
gera mun ríkari kröfur um virð-
ingu fyrir mannréttindum ein-
staklinga og þjóða en raunhæft
er að gera til pólitískra glæpa-
manna.
Tyrkir líka fyrir rétti
Umheimurinn mun fylgjast
grannt með framferði Tyrkja
gagnvart Kúrdum á næstunni.
Þótt Tyrkland telji sig til lýðræð-
isríkja vita allir að herinn ræður
því sem hann vill ráða þar í Iandi.
Einnig að tyrknesk stjórnmál eru
gjörspillt og að tyrkneskt réttar-
far á fátt nema nafnið sameigin-
legt með vestrænu dómskerfi.
Þetta mun allt hafa áhrif á hvaða
meðferð skæruliðaleiðtogi Kúrda
fær hjá tyrkneskum stjórnvöld-
um. Hitt er augljóst að Tyrkir
verða ekki síður fyrir rétti en
skæruliðaforinginn þegar mál
hans kemur fyrir einhvers konar
dómstól.
Annars gaf handtakan Tyrkjum
gullið tækifæri til að sýna um-
heiminum breytta afstöðu gagn-
vart Kúrdum og bæta réttarstöðu
þeirra. Fyrstu viðbrögð þeirra
benda hins vegar ekki til að þeir
muni grípa þetta tækifæri. Þvert
á móti fylgdu þeir ráninu á
skæruliðaforingjanum eftir með
nýjum hernaðarárásum. Þessa
dgana er tyrkneski herinn því
enn á ný að herja á byggðir þess-
arar langþjáðu þjóðar, sem um-
heimurinn hefur svo lengi þvegið
hendur sínar af.