Dagur - 12.03.1999, Blaðsíða 4

20-FÖSTUDAGUK 12. MARS 1999
LÍFIÐ í LANDINU
Djjjgur-
„Því hvaða skilaboðum
kemur þessi auglýsing á
framfæri? í fyrsta lagi
segir hún við tíma-
bundna pabba, sem láta
strákana sína sitja á hak-
anum og sinna þeim ekki
eins og þeir ættu að
gera - hún hvíslar í eyrun
á þeim og lætur það
hijóma sem þeirra eigin
rödd: Æ, þetta er nú
kannski allt í lagi, þó ég
hafi ekki mikinn tíma, þó
ég nenni ekki sífellt að
vera að gera eitthvað
með strákgreyinu, og
hann sé alltaf einhvers
staðar einn í reiðileysi -
ég erþó að minnsta
kosti á flottum bíl;; það
erþað sem hann vill í
raun og veru, það er það
sem skiptir mestu máli, “
segir lllugi m.a. í pistli
sínum.
Kviknar
bros í bú.,
Ef einhver hefði sagt mér
- fyrir þrjátíu árum síðan,
þegar ég var lítill strákur
og átti pabba, að núna,
ári fyrir aldamótin, þá
yrði allt vaðandi dögum
saman í auglýsingaher-
ferð í sjónvarpinu, þar
sem samskipti lítils stráks
og pabba hans yrðu færð
niður á það plan að
pabbinn væri með öllu
ómögulegur þangað til
hann eignaðist nýjan bíl -
þá mundi ég hafa hiegið. Eða réttara
sagt, sennilega hefði ég orðið reiður, þvf
þá þegar var ég orðinn hundleiður á
þeirri hugmyndafræði að samskipti stráka
og pabba þeirra ættu helst að fara fram á
akbrautum eða á þvottaplani þar sem þeir
bónuðu saman bílinn, því stærri, því
betra. Burtséð frá mínum eigin strákskap
og mínum eigin pabba, þá vildi ég meiri
dýpt í hugmyndafræðina sem ævinlega
hlaut að búa að baki samskiptum þessara
stóru og litlu karlmanna - klisjurnar voru
þá þegar orðnar þreyttar. Það er nefnilega
mikill missldlningur að börn hafi ekki
áhuga á hugmyndafræði; ég vildi fá nýja
hugmyndafræði og taldi hana reyndar
nokkru síðar vera að heíja innreið sína,
þótt það gerðist of seint fyrir mig sem lít-
inn strák. Því meira undrandi hefði ég
sem sagt orðið fyrir þrjátíu árum ef mér
hefði verið sagt að núna væri enn í þrot-
lausri auglýsingaherferð fylgt þeirri sömu
steingeldu hugmyndafræði og ég taldi þá
að væri orðin úrelt. An þess ég ætli að
fara að efla enn þá auglýsingaherferð sem
hér um ræðir verð ég líklega að rekja
stuttlega þráð þeirrar auglýsingar sem hér
um ræðir. Strákur er úti að veiða með
pabba sínum, þeir veiða ekki neitt og
strákurinn er fúll og Ieiður. Síðan eru
strákurinn og pabbinn úti að reyna að
koma á loft flugdreka, en það tekst ekki;
pabbinn flækir flugdrekann í tré og er
greinilega bölvaður klaufi - strákurinn er
fúll og leiður. Loks er strákurinn að bíða
eftir því að pabbinn sæki hann í skólann;
pabbinn lætur greinilega bíða eftir sér og
strákurinn er fúll og Ieiður. En loks birtist
pabbinn á nýjum bíl af einhverri nýrri
tegund - Trabant minnir mig - og þá
kviknar loks bros á fúllyndu andliti þessa
leiða stráks og pabbinn er loks til ein-
hvers nýtur og strákurinn klappar þessum
glæsilega Trabant og sest inn í bílinn og
þeir feðgarnir brosa loks hvor við annars
og aka burt glaðir í bragði.
Hugmyndafræðilegt drasl
Einhvern veginn svona er þetta. Og hvað
á svo þessi litla saga að segja okkur? -
annað en það að auglýsingamennirnir
sem gerðu þetta, bílaframleiðendurnir
sem samþykktu þetta, og íslensku inn-
flytjendurnir sem tóku auglýsingu upp á
sína arma, þeir allir eru pikkfastir í ömur-
Iega úreltri hugmyndafræði um samskipti
stráka og pabba. Svo pikkfastir að það er
sorglegt að verða vitni að því þegar eitt ár
er til aldamóta. Sorglegt að verða vitni að
því að svona skuli túlkuð samskipti sem
þurfa svo sárlega á að halda öðru en jafn
úreltu hugmyndafræðilegu drasli. Nú
verður maður að vísu auðvitað að vara sig
svolítið á pólitískri rétthugsun sem kölluð
er. Það er engin ástæða til þess að sér-
hvert atriði, sérhver þáttur í þjóðlífinu
hafi uppbyggilegt uppeldisgildi og hvergi
megi sjást neitt sem ekki er hugmynda-
fræðilega „rétt“. Pólitísk rétthugsun er
orðin að þungbæru og leiðinlegu vanda-
máli í sumum þjóðfélögum Vesturlanda
og sú hætta er raunverulega fyrir hendi
að ritskoðun rétthugsunarinnar geri lífið
bæði fátæklegra og einsleitara - og Ieiðin-
legra. Það er því ekkert í sjálfu sér rangt
við að bregða upp mynd af sámskiptum
stráka og pabba sem snúast fyrst og
fremst um hvernig bíl pabbinn á - slíkt er
ugglaust til ennþá, þó þau samskipti séu
náttúrlega ekki öllu dýpri en sem nemur
lakki á nýjum bíl, og muni ekki duga
neinum til Iengdar.
Húmor?
En fýrr má nú vera. Það skal tekið fram,
áður en ég verð ásakaður um húmorsleysi
og einstrengingshátt, að í þeirri auglýs-
ingu sem hér um ræðir - um þennan
Trabant-bíl, eða hvað það nú var - þá er
enginn húmor. Ef það væri húmor í
henni væri þetta allt f lagi. Eg tala nú
ekki um póst-módernísk tvíræðni. Fyrir
aldarljórðungi gerði Spilverk þjóðanna
auglýsingu fyrir bflasölu sem var uppfull
af hvorutveggja - „Frúin hlær í betri bíl /
frá Bílasölu Guðfinns“ - en þessi kemur
beint af beljunni, húmorslaus og alvarleg,
að ég segi ekki fúllynd og leiðinleg, og
hún meinar svo augljóslega það sem hún
segir. Pabbinn í auglýsingunni er vinaleg-
ur pabbi, örugglega góður pabbi, sem
reynir að gera allt mögulegt til að
skemmta stráknum sínum og hreinlega
bara vera með stráknum sínum, en allt er
misheppnað og allt er ömurlegt - þangað
til hann kaupir sér nýjan bíl. Þetta er svo
rangt hugmyndafræðilega að það er ekki
hægt að afsaka þetta með því að þetta sé
nú allt í gamni gert - enda eins og ég
segi, enginn húmor fyrir hendi í þessari
auglýsingu, og við eigum í raun og veru
að gleðjast með drengnum yfir því að
þessi góðlegi en misheppnaði „mjúki“
pabbi sé loksins orðinn alvöru karlmaður
og kominn á flottan bíl. Og það er heldur
ekki hægt að afsaka þetta með þvf að
þetta sé nú bara auglýsing, og hvað sé ég
að gera mér rellu út af einni smellinni
auglýsingu - sem þar að auki hafi greini-
lega náð þeim tilgangi sínum að vekja at-
hyglí.
Ekki ætlast tH neins
Því hvaða skilaboðum kemur þessi aug-
lýsing á framfæri? I fyrsta lagi segir hún
við tímabundna pabba, sem láta strákana
sína sitja á hakanum og sinna þeim ekki
eins og þeir ættu að gera - hún hvíslar í
eyrun á þeim og lætur það hljóma sem
þeirra eigin rödd: Æ, þetta er nú kannski
allt í lagi, þó ég hafi ekki mikinn tíma, þó
ég nenni ekki sífellt að vera að gera eitt-
hvað með strákgreyinu, og hann sé alltaf
einhvers staðar einn í reiðileysi - ég er þó
að minnsta kosti á flottum bíl; það er það
sem hann vill í raun og veru, það er það
sem skiptir mestu máli. Og hugmynda-
fræði auglýsingarinnar hvíslar líka að litl-
um strákum: Það þýðir ekkert að ætlast
til neins af pabba sínum, og ef hann færi
nú með að veiða eða fljúga flugdreka, þá
myndi það örugglega misheppnast og
vera hundleiðinlegt, en bara ef hann birt-
ist einhvern tíma á flottum bíl, þá verður
allt í lagi, og hann verður besti pabbi í
heimi.
Lélegir pabbar
Þessi skilaboð munu finna sér leið inní
höfuð jafnt stráka sem pabba og endur-
ómur þeirra mun lifa þar löngu eftir að
allir verða búnir að gleyma þessari til-
teknu tegund af Trabant sem verið er að
auglýsa. Auðvitað mun enginn trúa þess-
um fáránlegu skilaboðum út í æsar, en lé-
legir pabbar munu samt nota þau sér til
afsökunar, og strákar munu nota þau sér
til vesældarlegrar huggunar - þegar pabb-
arnir hafa ekki upp á neitt að bjóða nema
nýja og nýja bíla. Það er beinlínis
stórfurðulegt að enginn j' öllu því risa-
vaxna batteríi, sem kemur við sögu þegar
ein auglýsing er búin til og sýnd, skuli
hafa áttað sig á því hvað þessi margum-
talaða bílaauglýsing er til marks um
hörmulegan staðnaðan hugsunarhátt og
ömurlega hugmyndafræði. Það er líka
furðulegt að við hér á íslandi - þar sem
auglýsingamenn hafa að undanförnu vilj-
að telja okkur trú um að þeir séu annað
og meira en yfirborðslegir hugmynda-
fræðilegir fauskar - skulum taka þessa
auglýsingu upp á okkar arma. Sjálfsagt
getur Trabant-umboðið fært það sér til
afsökunar að auglýsingin sé útlensk og
partur af alþjóðlegri auglýsingaherferð,
en það neyðir okkur væntanlega enginn
til að sýna hvaða drasl sem er. Síst af öllu
drasl sem bæði pabbar og strákar þurfa
jafn lítið á að halda og þessu - f landinu
þar sem við ætlum að ala upp börnin
okkar.
Pistill Illuga var fluttur í morgunútvarpi
Rásar 2 í gær.
UMBUÐA-
LflUST