Dagur - 23.12.1999, Page 7

FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1999- 23
- Hvernig finnst þér kirkjan
hafa snúið sig út úr erfiðleikum
sínum?
„Að mörgu leyti vel en sum
mál ræður hún illa við. Styrkur
hennar er meðal annars fólg-
inn í mikilli kjölfestu og
seiglu. En kirkjan er svifasein
og henni verður ekki kúvent á
einum degi. Hún á erfitt með
að taka á vissum málum, til
dæmis agabrotum. Kirkjan er í
grunninn mjög umburðarlynd
og sein til vandræða og sein til
að valda fólki vandræðum. Ef
þjónar hennar lenda í ógöngum
þá er hún sem betur fer ekki
eins og harðskeytt kapítalistískt
fyrirtæki sem er byggt upp sem
brattur pýramídi þar sem menn
eru miskunnarlaust skornir
niður við trog ef þeim verður
eitthvað á. En hana hefur skort
úrræði til að færa menn til sem
hafa lent í ógöngum. Hún virð-
ist ekki hafa uppgötvað gula
spjaldið, hvað þá það rauða.“
Gerum okkur að athlægi
- Svo við vtkjum að öðru. Þú
skrifaðir sögu sem vakti heldur
betur athygli. Hvað vakti fyrir
þér?
„Fólk hefur túlkað þessa
sögu á ýmsa vegu. Það sem
vakti fyrir mér var að standa
vörð um það sem er heilagt og
hefur tilfinningalegt og andlegt
gildi í vitund fólks. Eg er að
tala á móti því að það sé settur
verðmiði á allt. Esjan er óend-
anlega falleg og fegurðin skipt-
ir gríðarlegu máli. Hún er í
þessari sögu tákngervingur
margvíslegra verðmæta sem
þjóðin á sameiginlega. Sumt
fólk skildi söguna sem árás á
Islenska erfðagreiningu. Eg
hafði gaman af því að heyra
viðbrögð rithöfunda við sög-
unni að það kom þeim alger-
lega í opna skjöldu að IE væri
viðfang sögunnar. Þeir sáu í
henni skírskotun til hálendis-
ins,“ segir hann og kveðst
einmitt hafa verið að fjalla um
hálendið, en líka fiskimiðin og
kvótamálið og gagnagrunninn.
„Eg hef í sjálfu sér ekkert á
móti gágnagrunninum sem
slíkum ef staðið er að honum á
þann hátt að það sé verjandi
siðferðislega. Við gerum okkur
til dæmis að athlægi fyrir það
að hundsa upplýst samþykki.
Við höfum vakið undrun vís-
indamanna um víða veröld fyrir
það að snúa við þeirri reglu að
leita eftir upplýstu samþykki.
Þetta er regla sem sett var í
kjölfar sfðari heimsstyrjaldar og
allir siðvitrir vísindamenn telja
sér skylt að fara eftir. Þarna
eru höfð endaskipti á hlutun-
um, þjóðin er snurpuð eins og
síld í nót, á einu bretti og svo
mega einstaklingar skrá sig úr
gagnagrunninum ef þeir vilja.
Það er ótrúlegt að þjóðþingið
hafi látið leiða sig út í þetta,"
segir Orn Bárður og minnir á
að margir setji spurningamerki
við einkaleyfi Islenskrar erfða-
greiningar.
Vafasöm aðgerð
„Mér finnst að það hafi verið
rangt að þessu staðið. Það var
farið af stað með mjög góða
hugmynd en heilbrigðar leik-
reglur voru ekki virtar. Eg vil
taka það sérstaklega fram að ég
var mjög opinn fyrir hugmynd-
inni um gagnagrunninn f fyrstu,
mætti á fundi og hlustaði á
Kára, en svo fóru að renna á mig
tvær grímur. Frumvarpið var
keyrt í gegnum þingið með
flokksaga og marga grunar að
það hafi öðrum þræði verið gert
til þess að tryggja gott gengi fyr-
irtækisins og hátt gengi .hlutar
bréfa. Þetta var viðskiptaflétta
sem þingið lét leiða sig út í og
það finnst mér vafasöm aðgerð
af hálfu löggjafans. Að líta á
þjóðina eins og sauðsvartan al-
múga sem megi fara með að vild
er hættuleg afstaða. Ég held að
þarna hafi verið ægilegur mata-
dor í gangi. Mönnum sást ekki
fyrir og auðtrúin bar sigurorð af
siðvitinu."
Orn Bárður telur að gagna-
grunnurinn sé galopinn í allar
áttir og máli sínu til stuðnings
bendir hann á að nýjar upplýs-
ingar um tiltekna einstaklinga
sem bætt verður í grunninn rati
á réttan stað og tengist því sem
fyrir er þrátt fyrir alla dulkóðun.
„Grunnurinn er því eins og opin
tvístefnugata. Hann er opinn í
báða enda. Auðvitað er bara
kjánaskapur að telja fólki trú um
að það hvíli fullkomin leynd yfir
þessu. En ef staðið hefði verið
við kröfuna um upplýst sam-
þykki þá hefði þetta verið allt í
lagi.“
Ritskoðun?
- Kom þér á óvart hversu miklu
fjaðrafoki sagan um Esjuna
olli?
„Eg skrifaði þessa sögu á ný-
ársdag. Hún birtist fyrri hluta
aprílmánaðar. Ég hlustaði á
áramótaræðu forsætisráðherra
og forseta. Það var á nýársdag
að ég settist niður við tölvuna,
horfði á Esjuna og var með f
huga landið og fjöregg þjóðar-
innar. Þá varð þessi saga til. Ég
sendi Mogganum hana í byrjun
janúar. Hún lá þar í salti í þrjá
mánuði og svo birtist hún 10.
apríl. Margir telja að það hafi
verið myndin sem vakti svona
rækilega athygli á sögunni en
það var fyrst og fremst forsæt-
isráðherra sem vakti athygli á
henni. Myndina sá ég ekki fyrr
en ég fékk blaðið í gegnum lúg-
una,“ segir hann.
Morgunblaðið baðst afsökun-
ar á myndbirtingunni og Orn
Bárður veltir fyrir sér nú hvort
það hafi verið rétt hjá blaðinu.
„Var það ekki ákveðin ritskoð-
un? Er ekki tjáningarfrelsi í
landinu? Var einhver ástæða til
þess að biðjast afsökunar á
henni?,“ spyr hann og svarar:
„Ég held ekki.“
Hamingjuóskir
vegna sógunnar
- Hefur þetta haft frekari afleið-
ingarfyrir þig?
„Eirjs i og kunnugt er var
ákveðið að skipta um ritara hjá
kristnihátíðarnefnd en ég hafði
gegnt því starfi í nokkur ár. Það
þótti mér skrítin ráðstöfun og á
hæpnum forsendum. Hugur
minn hefur stefnt aftur í prest-
skap um nokkurt skeið. Ég hef
starfað í níu ár á Biskupsstofu.
Mér bauðst afleysing í níu mán-
„Ég kem úr viðskiptalíf-
inu og mér finnst ekkert
að því að fólk hagnist í
viðskiptum með dugn-
aði, útsjónarsemi og
aðhaldi í rekstri. Hér
áður fyrr gátu slíkir ein-
staklingar kannski
eignast á heilli ævi and-
virði nokkurra einbýlis-
húsa... í dag er ungt fólk
komið með verðmæti á
milli handa sem eru
sambærileg við allar
húseignir í heilum
kaupstöðum og borgar-
hverfum. Þetta er allt
orðið svo risastórt og
skakkt.“
„Þetta var viðskiptaflétta
sem þingið lét leiða sig
út í og það finnst mér
vafasöm aðgerð af hálfu
löggjafans. Að líta á
þjóðina eins og sauð-
svartan almúga sem
megi fara með að vild er
hættuleg afstaða."
uði £ Neskirkju og þáði það með
þökkum. Ég sé svo til hvað verð-
ur að því loknu. Ótrúlegur Ijöldi
fólks hefur brugðist við sögunni
í mín eyru með mjög jákvæðum
hætti en neikvæðum í garð ráð-
herrans. Sama má segja um
ákvörðunina um að víkja mér úr
kristnihátíðarnefnd. Blaðaskrif
voru mikil. Aðeins einn maður
tjáði. sig :í blaði ,og studdi i mál-
stað ráðherrans og einn hringdi
í mig sömu skoðunar. Allir aðrir
óskuðu mér til hamingju með
söguna og hneyksluðust jafn-
framt á framferði ráðherrans.
Margir tjáðu mér að þeir hefðu
ekki kosið Sjálfstæðisflokkinn
vegna þessa máls. Kannski
komu viðbrögð ráðherrans í veg
fyrir að flokkurinn næði hrein-
um meirihluta.“
- Er þetta ekki skrílin stjórn-
srýsla?
„Mér finnst það. Þessi reynsla
hefur sýnt mér að landinu er allt
öðruvísi stjórnað en margan
grunar. Svona reynsla opnar
augu manns fyrir því sem maður
hafði heyrt en vildi tæpast trúa.“
Harðari hagsmunagæsla
- Hvernig er landinu öðruvtsi
stjórnað?
„Það er harðari hagsmuna-
gæsla í gangi en maður hefur
áttað sig á. Ég nefndi áðan að
saga mín hefði öðrum þræði
fjallað um sjávarútvegsstefnuna
- og maður veltir fyrir sér hvern-
ig stjórnvöld komast upp með
það að hafa afhent fiskimiðin
örfáum einstaklingum. Ég kem
úr viðskiptalífinu og mér finnst
ekkert að því að fólk hagnist í
viðskiptum með dugnaði, út-
sjónarsemi og aðhaldi í rekstri.
Hér áður fyrr gátu slíkir einstakl-
ingar kannski eignast á heilli ævi
andvirði nokkurra einbýlishúsa.
Það var nú allt og sumt. I dag er
ungt fólk komið með verðmæti á
milli handa sem eru sambærileg
við allar húseignir í heilum
kaupstöðum og borgarhverfum.
Þetta er allt orðið svo risastórt
og skakkt. Ég held að þjóðin uni
ekki svona órétti," segir hann og
spyr hvort hægt sé að draga þá
til ábyrgðar sem áttu að sjá þetta
fyrir en létu það viðgangast.
„Mér finnst þetta glæpur gegn
þjóðinni og ekkert annað. Það
duga engin mótrök um hagræð-
ingu í sjávarútvegi og þess konar
froðusnakk. Eitt er að koma á
kvóta og stýra aðgengi að auð-
lindinni en að afhenda hann
sem seljanlega vöru er allt ann-
að og alvarlegra mál.“
Þora ekki gegn foiystunni
- Lítur þú á þig sem markaðs-
hyggjumann?
„Já ég geri það - en með
miklum fyrirvörum. Afi minn
og amma í föðurætt og margt
skyldmenna minna voru eitil-
harðir sjálfstæðismenn. Ég er
ekki viss um að þau myndu
fylgja Sjálfstæðisflokknum í
dag. Ég held að þau hafi fyrst
ogfremst viljað einstaklings-
frelsi til athafna og bjargræðis
en ekki gegndarlausa mismun-
un og óhefta frjálshyggju. Ég
held að mörgum finnist um-
ræddur flokkur hafa villst illi-
lega af leið. Andspænis slíku
endurskoðar maður lífsafstöðu
sfna og skoðanir í pólitík. I
mínum huga fylgir maður
sannfæringu sem byggist á lífs-
afstöðu. Sú sannfæring getur
speglast í öllum flokkum. Mér
hugnast til dæmis ekki að vera
flokksbundinn, að vera sagt
hvernig ég á að kjósa eða hvað
ég á að gera. Það er hryggilegt
að fylgjast með þingmönnum
þessa dagana sem margir hverj-
ir virðast selja sannfæringu
sína fyrir völd og áhrif í flokki
sínum. Þeir þora ekki að vera á
móti forystunni. Mér finnst
kristin trú, sem kennir manni
ákveðna lífsspeki og dýpt og
gefur manni ákveðna sýn á líf-
ið, vera besti leiðarvísirinn í
stjórnmálum."
Örn Bárður er maður sam-
ræðunnar. Hann hefur skrifað
greinar og Iátið til sín taka í
þjóðmálaumræðunni. „Það rísa
alltaf á mér hárin ef fólk ætlar
að kúga aðra til þess að vera
sama sinnis. Ég trúi á samræð-
una, að hún leiði okkur að nið-
urstöðu. 1 nákvæmlega sama
anda skrifaði ég söguna á sín-
um tíma og skrifa greinar í
blöð, ég er að taka þátt í sam-
ræðu. Mótrökin geta auðvitað
farið í taugarnar á mér og ég
get orðið pirraður en ég reyni
að virða þau. Það er réttur
fólks að vera ósammála. Mér
finnst ógeðfellt þegar reynt er
að þröngva skoðunum upp á
aðra. I alvöru samræðum hend-
um við boltanum á milli. Ef við
virðum skoðanir hvors annars
leiðir það vonandi til þess að
við komumst að sameiginlegri
niðurstöðu. Lýðræði þrífst ekki
nema menn geti sýni gagnrýna
samstöðu."
Gagnkvæm virðing
- Hvemig spáir þú fyrir um þró-
unina á næstu árum?
„Spámaður er ég ekki en þyk-
ist þó greina ákveðna þróun. Við
erum hluti af alþjóðasamfélagi
og tengjumst því með vaxandi
hætti. Við erum ekki eyland
lengur sem þjóð. Ég held að það
eigi eftir að breyta gífurlega
miklu. Vafalaust hefur það þau
áhrif á kirkjuna að hér skapast
eitthvert jafnvægi. Fríkirkjum og
öðrum trúfélögum vex fiskur um
hrygg. Auðvitað vil ég veg þjóð-
kirkjunnar sem mestan en ég
held að það sé ekki raunhæft að
gera ráð fyrir því að hún haldi
sínum hlut. Hún hefur haft yfir
90 prósent af þjóðinni innan
sinna vébanda. Nú er það komið
niður fyrir 90 prósent. Ég
ímynda mér að það fari niður í
70 prósent á næstu árum. Ég
held að það sé að mörgu leyti
hollt fyrir kirkjuna að fá sam-
keppni. Hún hefur gott af því að
þurfa að hafa lyrir hlutunum.
Hún þarf líka að aðgreina sig
enn frekar frá ríkinu."
- Heldurðu að það verði að-
skilnaður ríkis og kirkju?
„Ég held að svo verði enda
stefna bæði ríki og kirkja að
auknu sjálfstæði kirkjunnar.
Það getur verið samstaða um
að hér sé þjóðkirkja meðan
meirihluti fólksins tilheyrir
kirkjunni en ég held að tengsl
okkar við valdið sé varhugavert.
Við þurfum að lifa í góðu sam-
býli við valdið en það verður þá
að vera á sama grundvelli og í
hjónabandi, að það sé gagn-
kvæm virðing. Samband þar
sem annar kúgar hinn - þ^ð
gengur ekki.“
„Við þurfum að lifa ígóðu sambýli við valdið en það verður þð að vera á sama grundvelli og I hjónabandi, að það sé
gagnkvæm virðing. Samband þar sem annar kúgar hinn - það gengur ekki, “ segir séra Örn Bárður Jónsson.