Dagur - 08.01.2000, Blaðsíða 7

T^gMT'
LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 2000 - 7
RIT STJ ÓRN ARSPJ ALL
Markaðslögmál
fátæktariimar
Fyrri hluta desembermánaðar
hlekktist olíuskipinu Erica á við
vesturströnd Frakklands. Mikið
magn af olíu fór í sjóinn og enn
vellur óþverrinn úr tönkum skips-
ins og rekur út á áður fengsæl
fiskimið og mikið magn skolast
upp á strendur Frakklands og
veldur þar ómældu tjóni. I fyrstu
fréttum af óhappinu þótti einsýnt
að tjónið og hreinsun olíunnar
mundi lenda á franska ríkissjóðn-
um og þeim sveitarfélögum sem
verða fyrir mestum skaða vegna
olíunnar sem rekur á land og svo
þeim fiskimönnum sem stunda
sjóinn á þeim miðum, sem olían
eyðileggur á lengri eða skemmri
tíma. Olíufélagið sem átti farm-
inn og útgerðin sem átti skipið fá
sitt á hreinu hjá tryggingafélög-
um.
Síðar mun hafa verið ákveðið
að sækja olíufélagið til saka og
freista þess að láta það borga
kostnað af þeim miklu skemmd-
um sem olíulekinn veldur. Al-
menningur í Frakldandi og víðar
sættir sig ekki lengur við að olíu-
farmar sem nema hundruðum
þúsund lesta lendi í sjó eða á fjör-
um vegna kæruleysis og græðgi
útgerðarfélaga og olíufélaga.
Olíuskipið sem fórst sigldi und-
ir hentifána og þannig komst út-
gerðin hjá því að fara eftir ströng-
um reglum um viðhald og sjó-
hæfni. Það er ljóst að mikið vant-
aði að skipið gæti talist í sæmi-
legu lagi og skipasmíðastöðin sem
síðast fór yfir skipið hefur vottað
að margt hafi verið ógert þegar
þegar útgerðin ákvað að skipið
væri sjóhæft og fyrirskipaði að
ldössun væri lokið. Ekki er vitað
til að viðkomandi tryggingafélög
hafi skipt sér af málinu.
Annað bættist á sem ætla má að
hafi átt einhvern þátt í hvernig
fór. Skipshöfnin var samtíningur
manna úr ýmsum heimshornum.
Skipstjórinn var rússneskur og er
dregið í efa að hann hafi mikla
reynslu á siglingum á þeim leið-
um sem olíuskipið fór um. Aðrir í
skipshöfninni voru menn sem
ekki þurfti að greiða hátt kaup.
En kunnátta þeirra til að sigla nú-
tíma skipi er takmörkuð og ekki
bætir úr skák að vegna takmark-
aðrar málakunnáttu áttu menn-
irnir erfitt með að skilja hvorir
aðra eða vera vissir um hvað fyrir
skipanir yfirmanna þýddu.
Það fylgir fréttum um það
mikla tjón sem olíumengunin
veldur, að olíufélagið og útgerð
Erica hafi sparað sér nokkur þús-
und dollara með því að nota lélegt
og úr sér gengið skip til flutninga
á hundruðum þúsunda tonna af
olíu á einni fjölförnustu skipaleið
heims. Þar ofan í kaupið er spar-
að að ráða hæfa og samhenta
skipshöfn vegna þess að hægt er
að fá menn úr öðrum og þriðja
heiminum til starfa um borð í
flutningaskipum fyrir mun lægra
kaup en boðlegt þykir að greiða
hæfum sjómönnum, eða þeir geta
sætt sig við.
Það eina sem vakir fyrir olíufé-
lagi og útgert er að ná sem mest-
um afköstum með sem minnstum
tilkostnaði. Stjórnir slíkra félaga
hlusta ekki á samtök sjómanna og
enn síður þá sem Iáta sér annt um
umhverfi og fyrirbyggandi aðgerð-
ir til að spilla því sem minnst. Hið
eina sem hugasað er um, er að
hluthafar njóti hámarkságóða.
Uppgjör handa hlutabréfaeigend-
um er allt sem máli skiptir.
Arðrán og afætur
Svo skiptir eðlilega miklu máli að
stjórnarmenn og forstjórar fyrir-
tækjanna fái sín ríflegu laun, sem
fara hlutfallslega hækkandi víðast
hvar í veröldinni. Eitt stykki for-
stjóri skipafélags fær gjarnan
kaup á við heila skipshöfn og
kannski að kaup hans sé á við
laun margra þriðja heims áhafna
þar sem afætunum tekst best upp
við arðránið.
Ef einhver heldur að arðrán og
afætur séu úrelt fvrirbæri, er það
höfuðlvgi sem ímyndanafræðing-
ar nýkapítalismans halda að okk-
ur með dyggum stuðningi verð-
bréfabraskara og Ijölmiðla, sem
eru eins og ómótaður leir í hönd-
um postula frjálshyggjunnar, sem
fer sigurför um bæði hinn ríka og
fátæka heim.
Islenskum farskipum fækkar
jafnt og þétt. Hentifánaskip eru
að koma í stað skipa sem áður
sigldu undir íslenskum fána og
lutu íslenskum lögum. Islenskum
farmönnum fækkar að sama skapi
og fá samtök sjómanna ekkert að
gert. Utgerðarmennirnir segjast
ekki vera samkeppnisfærir á sigl-
ingaleiðum heimshafanna ef þeir
eiga að greiða laun samkvæmt ís-
lenskum kjarasamningum. En
hluthöfum og sérstaklega sjálfum
sér geta þeir greitt ríflegar fúlgur
og hæla sér af góðum rekstri
skipafélaganna.
Sjómannaskólinn er að tæmast
því ekki þykir fýsilegt að keppa við
þriðja heims liðið um skipsrúm á
hentifánaskipum, sem ekki þurfa
að standa við neina kjarasamn-
inga og varla við reglugerðir um
sjóhæfni skipa heldur. Oprúttnir
útgerðarmenn raka sama fé af
fullkomnu ábyrgðarleysi og kæra
sig kollótta um siðlega kjarasamn-
inga við sjómenn eða hvers konar
tjóni skip þeirra valda á meðan
þeir þurfa ekki að borga það sjálf-
ir.
Þrælakistur þriðja heimsins
Það er víðar pottur brotinn í sam-
skiptum ríku iðnaðarþjóðanna og
ódýrs vinnuafls í þriðja heimin-
um. Gróft dæmi eru fótboltanir,
sem mikið selst af um allan heim.
en eru saumaðir að miklu leyti af
börnum fátæka heimsins. Barna-
þrælkun viðgengst í margfallt
meiri mæli en viðskiptajöfrar
heimsins viðurkenna eða neyt-
endur ríku þjóðanna kæra sig um
að hugsa til.
Börnum, konum og öðrum fá-
tæklingum eru borgurð smánar-
laun fyrir að þræla mun lengri
vinnudag en þekkist meðal efn-
aðri þjóða. Fatnaður og íþrótta-
vörur ýmis konar og margt fleira
er unnið í þrælakistum þriðja
heimsins. Allt miðast við að spara
vinnulaunin og þar með fram-
leiðslukostnað. Með því móti er
hægt að ná fram hámarksgróða og
jafnframt að halda vöru á sam-
keppnishæfu verði.
Framleiðendur sem nýta sér
vinnuafl þrælaþjóðanna segja eins
og útgerðarmennirnir, ef við nýt-
um okkur ekki nevð annarra til að
greiða lágmarkslaun erum við
ekki samkcppnisfærir.
Fátækragildrur
Fyrirtækin sem notfæra sér bjarg-
arleysi og eymd þriðja heimsins til
að maka krókinn í skjóli þess að
kjarasamningar og vinnulöggjöf er
ekki til, friða samviskuna með því
að halda fram, að börnin og fá-
tæku konumar hefðu ekkert að
starfa og engar tekjur ef þeint
væru ckki send verkefni úr ríka
heiminum. Því er líka haldið fram
að með þessu móti öðlist fólk
verkhæfni sem það færi annars á
mis við.
En sannleikurinn er sá að
þrælakisturnar eru lítið annað en
fátækragildrur. Innfæddir „at-
vinnurekendur“ njóta þess litla
hagnaðar sem vera kann af starf-
seminni en fátæklingarnir sem fá
vinnu hjá þeim eru við mjög ein-
hæf störf og Iaunin hrökkva ekki
til annars en að halda líftórunni í
sér og sín um nánustu.
Þrælkun fólks í þriðja heimin-
um hefur verið lítill gaumur gef-
inn til þessa. Hjáróma raddir
kveða stundum upp úr um barna-
þrælkun hér eða þar, en svo
gleymist vandlætinginn og við
hrósurn happi yfir að fá ýmsa vöru
á hagstæðu verði án þess að
hugsa nokkru sinni út í hvar hún
er framleidd og af hverjum.
Neyslusamfélagið heimtar sí-
fellt meira fyrir minna. Reynt er
að koma á móts við kröfurnar
með því að lækka framleiðslu-
kostnað og ein leiðin er að sneiða
hjá þeim löndum og fyrirtækjum
þar sem mannsæmandi kjarasam-
ingar gilda og farið er að lögum.
Atvinnuleysi er ein af helstu
meinsemdum iðnríkjanna sem
ómögulegt virðist vera að kljást
við. Ein af orsökunum er hve
mörg störf eru flutt til láglauna-
svæða þar sem réttindasnauð
börn og konur vinna verkin fyrir
smánarlaun, ef laun skyldi kalla.
Utan allra samnmga
Að sama leyti streymir ódýrt
vinnuafl til iðnríkjanna. I Banda-
ríkjunum til að mynda eru engar
tölur til um ólöglega innflytjend-
ur, sem eru meira og minna rétt-
indalausir og taka að sér störf fyr-
ir mun lægri laun en hægt er að fá
heimamenn til að starfa fyrir.
Innan Evrópusambandsins veit
enginn hve mikið er af svokallaðri
„svartri vinnu“, sem unnin er í
trássi við alla kjarasamninga og
utan við lög og reglur samfélags-
ins.
A íslenskum vinnumarkaði eru
það einkum hentifánaskip og
skipshafnir sem samanstanda af
ódýru vinnuafli frá þriðja heimin-
um sem sem bola íslenskum sjó-
mönnum frá borði og er far-
mannastéttin hverfandi.
En það skiptir engu máli ef að-
eins hluthafar og forstjórar fá sitt.
En svo eru Islendingar orðnir
aumir í öllu sínu ríkidæmi að við
höfum ekki efni á að halda úti ís-
lenskum farskipum fremur en
þegar þjóðveldið leið undir lok og
við tóku myrkar, kaldar og fátæk-
ar aldir.