Dagur - 11.04.2000, Qupperneq 6

6 - ÞRIÐJUD AGU R 11. APRÍL 2 0 00
ÞJÓÐMÁL
1Jamtr
Útgáfufélag: DAGSPRENT
Útgáfustjóri: eyjólfur sveinsson
Ritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Aðstoðarritstjóri: birgir guðmundsson
Framkvæmdastjóri: marteinn jónasson
Skrifstofur: strandgötu 3i, akureyri,
GARÐARSBRAUT 7, HÚSAVlK
OG ÞVERHOLTI 14, REYKJAVÍK
Símar: 460 6ioo OG 800 7080
Netfang ritstjórnar: ritstjori@dagur.is
Áskriftargjald m. vsk.: 1.900 KR. Á mánuði
Lausasöluverð: íso kr. OG 200 kr. helgarblað
Grænt númer: 800 7080
Netföng auglýsingadeildar: augi@dagur.is-gestur@ff.is
Símar auglýsingadeildar: CREYKJAVlK)563-i6i5 Ámundi Ámundason
(REYKJAVÍK)563-1 642 Gestur Páll Reyniss.
(AKUREYR 1)460-6192 Karen Grétarsdóttir.
Símbréf auglýsingadeildar: 460 6161
Símbréf ritstjórnar: 460 617KAKUREYRI) 551 6270 (REYKJAVÍK)
HLutverk Hæstaréttar
í fyrsta lagi
Þrískipting valdsins er ein af meginforsendum íslenska stjórn-
kerfisins. Það þýðir meðal annars að dómskerfið á að vera
sjálfstætt, þótt það sé reyndar fjármagnað af Alþingi, löggjaf-
arvaldinu, og dómararnir hljóti embætti sín frá ráðherra, fram-
kvæmdavaldinu. Oft hefur verið um það deilt hvort dómsvald-
ið, og þá sérstaklega Hæstiréttur, hafi sýnt nægilegt sjálfstæði
gagnvart kerfinu - það er hinu ofursterka framkvæmdavaldi. I
tímans rás hefur margt verið ritað í þá veru að Hæstiréttur hafi
ekki sýnt nægilegt sjálfstæði. Sú umræða hefur vaknað á ný í
kjölfar Vatneyrardómsins.
í öðru lagi
Almenningur lítur eðlilega til dómskerfisins sem síðustu
varnar sinnar gegn ofríki, þar á meðal gegn ofríki hins opin-
bera. Fjölmörg dæmi eru um það að opinbert stjórnvald hafi
gengið á rétt einstaklinga. Gegn slíkum yfirgangi á einstakling-
urinn engin önnur úrræði en að leit til dómstóla eða umboðs-
manns Alþingis í von um Ieiðréttingu sinna mála. Misjafnt er
hins vegar hvort það skilar árangri. Enda virðast niðurstöður
dómstóla stundum snúast um þrönga túlkun lagatexta sem í
vissum tilvikum kann að leiða til dóma sem eru lagalega rétt-
ur en misbjóða réttlætiskennd almennings.
í þriðjalagi
Það segir mikið um hvernig Hæstiréttur lítur á hlutverk sitt,
að merkar réttarbætur sem dómstólar hafa knúið fram al-
menningi til hagsbóta, eiga ekki rætur að rekja til Hæstaréttar
Islands heldur til erlendra dómstóla. Það var til dæmis ekki
Hæstiréttur sem taldi það óeðlilegt að sami maður væri að
rannsaka sakamál og dæma í því; þessu kerfi var einungis
breytt eftir erlendan dóm. Hæstiréttur taldi líka sjálfsagt að
dæma rithöfund sekan fyrir hvöss ummæli um Iögregluna; það
þurfti erlendan dómstól til að tryggja honum og þar með öðr-
um Islendingum tjáningarfrelsi um opinbera starfsmenn. Er
virkilega eðlilegt að slíkar réttarbætur þurfi alltaf að koma að
utan?
Elías Snæland Jónsson
Tóm leiðindi
Hegarviðtal Dags við Finn
lngólfsson vakti athygli Garra
fyrir ýmissa hluta sakir. Sér-
staklega þó fyrir það liversu
opinskár Finnur er um þá
miklu kvöl sem það er fyrir
stjórnmálamenn að vera í
stjórnmálum. Finnur varpar í
þessu viðtali óvæntu Ijósi á
þann kross leiðinda, sem
þekktir stjórnmálamenn hafa
orðið að bera og enginn vissi
að væri þeim jafn þungur og
raun ber vitni. I viðtalinu er
komið inn á ástæður þess að
Finnur hætti pólitískum af-
skiptum í vetur. Á sínum
tíma var talið að Finnur hafi
orðið fyrir miklu per-
sónulegu áreiti og
ónæði frá fólki sem
ekki kunni að gera
greinarmun á Finni
sem stjórnmálamanni
og Finni sem einka-
manni með fjölskyldu
og prívatlíf. Vissulega
virðist rétt að áreitið
var nokkuð, en það
segir Finnur hins vegar ekki
hafa verið aðalástæðu þess að
hann hætti. Hún var önnur.
Enn meiri
leiöindi?
Finnur segir m.a. um þetta:
„Eg hefði getað setið eitt kjör-
tímabil enn og svo hugsan-
lega orðið formaður Flokksins
í fjögur til fimm ár. (Sem
raunar bendir til að Halldór
ætli bara að vera eitt kjör-
tímabil enn! innskot Garri)
Þá væri ég orðinn hálf sextug-
ur og hvað tæki þá við? Senni-
lega enn meiri leiðindi og
jafnvel orðinn fangi eigin
ákvarðana. Þá hefði kannski
einhver komið og séð hversu
aumur ég var orðinn og
aumkað sig yfir mig og boðið
mér sendiherrastarf. Þreyttur
V.
og leiður sendiherra er starf
sem heillar mig ekki.“ í þess-
um orðum Finns felast merki-
Icg tíðindi. Fyrir utan að
Finnur upplýsir um það
hvenær Halldór Ásgrímsson
ætlar að hætta þá er að finna
í þessu óvenjulega innsýn inn
í það hvernig stjórnmálamenn
sjálfir sjá Ivrir sér utanríkis-
þjónustuna.
Þreyttir og leiöir
Utanríkisþjónustan er fyrir
þreytta og umfram allt leiða
stjórnmálamenn. Ekki er
hægt að skilja Finn öðruvísi
en að því fylgi mikil leiðindi
að vera í forustu fyrir
Framsóknarflokknum,
jafnvel þó það tækju
„sennilega enn meiri
leiðindi" við þegar því
forustutímabili væri
lokið. Garra hefur
raunar stundum grun-
að að þessu væri svona
farið þegar hann fylgist
með foringjum fram-
sóknar. Samkvæmt kenningu
Finns er það ekkert sérstak-
lega áhugavert fyrir pólitíkusa
að veðra sendiherrar þegar
þeir hætta. Þeir eru eðli
málsins samkvæmt „Ieiðir og
þreyttir sendiherrar" sem ein-
hver hefur aumkað sig yfir. I
því Ijósi ber því væntanlega að
skoða þá Jón Baldvin og Svav-
ar Gests, Þorstein Pálsson,
Kjartan Jóhanns, Eið Guðna,
og fleiri og fleiri. Allir þessir
menn hafa verið orðnir ótrú-
Iega Ieiðir og búa nú við jafn-
vel enn meiri leiðindi sem
sendiherrar! I þessum leið-
indum öllum er gott til þess
að vita að hinn skemmtilegi
Seðlabanki er til staðar, til að
bjarga a.m.k. einhverjum
pólitíkusum frá eilífum leið-
indum! GARRI
Finnur
Ingólfsson.
JÓHANNES
SIGURJÓNS-
SON
skrifar
í Degi á dögunum var verið að
fjalla um hugmyndir sem uppi
eru um að árangurstengja laun
kennara. Árangurstenging launa
er mikið tískufyrirbæri þessa
dagana eftir að FBA snáðar fóru
í taumlausri sjálfumgleði að
borga sér og sínum milljónatugi í
bónusa fyrir vel unnin störf og
stólpagróða. En árangurstenging
launa var ekki fundin upp í Fjár-
festingabankanum og fisk-
vinnslufólk til dæmis kannast vel
við afkastahvetjandi Iaunakerfi,
sem reyndar skilaði aldrei jafn
miklu í Iaunaumslög „slordón-
anna“ eins og snyrtipinnanna í
FBA.
Það er hinsvegar tiltölulega
auðvelt að mæla árangur í banka
og fiskvinnslu. Þar er einfald-
lega spurt annarsvegar um gróða
og hinsvegar um afköst. Það
verður aftur á móti mun erfiðara
að mæla gróða, afköst og raun-
verulegan árangur í skólum
landsins.
Er framtíðin afturvirk
árangurstenging?
Allir góðir
Enda eru viðbrögð talsmanna
kennara við þessum hugmynd-
um heldur neikvæð, meðal ann-
ars á þeim forsendum að erfitt sé
að meta starf kennara og ástæð-
ur fyrir slökum árangri nemenda
geti verið margvíslegar en ekki
aðeins kennslan. Formaður Fé-
lags grunnskólakenn-
ara segir einnig að
„það sé mat félagins
að allir kennarar séu
góðir kennarar og eigi
þvt að fá góð laun“.
Ef þetta er rétt þá
eru grunnskólakenn-
arar eina stétt lands-
ins þar sem ekki er
misjafn sauður í
mörgu fé. Hingað til hefur nefni-
Iega verið talið að það væru til lé-
legir iðnaðarmenn, foreldrar,
verkamenn, læknar, prestar, já
og jafnvel lélegir stjórnmála-
menn. En það eru sem sé ein-
göngu til góðir kennarar. Með
sama rétti og sannfæringarkrafti
gætu auðvitað fulltrúar íslenskra
grunnskólanemenda lýst því yfir
að allir nemendur væru góðir
nemendur og ættu því að fá góð-
ar einkunnir, en látum það liggja
á milli hluta.
Hýrudráttur við dauðsfalll?
Umræðan um árang-
urstengingu launa á
fleiri sviðum en í
bönkum, fiskvinnslu
og skólum á eftir að
aukast. Eru þing-
menn til dæmis til-
búnir til að gangast
undir slíkt launa-
kerfi? Og hvernig og
hverjir eiga að meta
árangur þeirra? Á að leggja skoð-
anakannanir um vinsæidir til
grundvallar? Eða árangur í kosn-
ingum? Ræðutíma á Alþingi?
Og hvað um lækna? Þurl’a
sjúklingar að gefa læknum ein-
kunn fyrir frammistöðuna? Eða
á að hýrudraga þá íyrir alla sjúk-
linga sem forfallast endanlega í
höndunum á þeim? Og blaða-
menn, hvernig á að meta árang-
ur þeirra? Á að meta störf þeirra
út frá fréttagildi og stíl eða fjölda
greiðandi áskrifenda?
Og er hugsanlegt að kennari
sem lækkaði í launum af því að
hann var með óforbetranlegan
tossa í bekknum sem dró meðal-
einkunn langt niður, muni 30
árum síðar eiga heimtingu á
endurgreiðslu á grundvelli síð-
búins árangurs, þegar tossinn er
orðinn ráðherra eða stjórnarfor-
maður stærsta fyrirtækis á land-
inu?
Það er aliavega pottþétt að
friður á vinnumarkaði verður
ekki verulegur þegar árang-
urstengingu launa hefur verið
komið á vfða 1' samfélaginu. Og
það verður örugglega nóg að gera
hjá lögfræðinguin og kjaradóm-
stólum.
Eru þingmenn tilbúnir
til að gangast undir
slíkt launakerfi?
Uíufur
spuríbi
svaraö
Erþað rétt stefna að
árangurstengja laun
kennara?
Hafsteiim Karlsson
slwlastjóri Selásskóla í Reykjavík.
„Eg sé hugmynd-
ina ekki ganga
upp í fram-
kvæmd. Spurning
er hver viðmiðin
eigi að vera í
mælingu á ár-
angri - til dæmis eru starfandi
mjög góðir kennarar sem eru að
ná miklum árangri með nemend-
ur, þó einkunir þeirra séu ekki
háar. Þetta fyrirkomulag gæti
einnig stuðlað að því að nemend-
ur með sérþarfir yrðu hreinlega
fyrirstaða og viðhorf gagnvarl
þeim neikvæð, þannig að kennar-
ar með árangurstengd Iaun vildu
ekki kenna þeim. Og viljum við
búa til þannig samfélag?"
Jóuína Bjartmarz
alþingism. ogfomt. Heimils og slwla.
„Kappsmál hlýtur
ævinlega að vera
að tryggja sem
mestan og bestan
árangur af starfi
kennara - og þá
samstarfi þeirra
og nemenda. Hugsanlega er ein-
hverskonar árangurstenging
launa ein leið að því markmiði,
en við hljótum líka að spyrja að
því að hvaða árangri sé stefnt, því
ekki getum við miðað við eink-
unnir eingöngu. Auk þess má
gjarnan deila um hver eigi skilið
lof eða last þegar einkunnir eiga í
hlut, kennarinn eða nemandinn."
VUhjámur Þ. VHhjálmsson
form. Sambands ísl. sveitaiféiaga.
„Það er bæði eðli-
legt og sjálfsagt
að aðilar ræði
möguleika þess
að árangurstengja
Iaun kennara, en
í viðræðum sveit-
arfélaganna við kennarasamtökin
í fyrravor um nýjan vinnutíma-
samning var örlítið bryddað á ár-
angurstengingu launa sem þó var
ekki einstaklingstengd. Á hinn
bóginn er vandinn við að árang-
urstengja laun kennara sá að
finna rétt og skynsamleg viðmið,
sem aðilar geta verið sammála
um. Engar formlegar viðræður
um þetta atriði hafa þó átt sér
stað enn, utan þess sem rætt var
í tengslum við vinnutímasamn-
inginn.“
Flosi Eiriksson
bæjaifulltníi Kópavogslistans.
„Eg held að ágætt
að menn velti því
fyrir sér að tengja
laun kennara við
árangur í skóla-
starfi. Það felur
vitaskuld í sér að
líta ekki bara á einkunnir, heldur
líka á þá fjölmörgu þætti í skóla-
starfinu sem einnig skipta máli;
svo sem foreldrasamstarf og það
almenna uppeldisstarf sem skól-
arnir sinna til að gera börnin sem
best tiibúnin fyrir Iífið sjálft. Eg
held og að þetta myndi hækka
laun hjá nánast öllum kennurum
landsins, sem hingað til hafa ver-
ið illa Iaunuð stétt.“