Dagur - 19.08.2000, Blaðsíða 19

LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 2000 - 35
Elías Snæland
Jónsson
skrifar
Tveir menn eru á ferð í
snjóbifreið á leið frá
kauptúni á Austurlandi
upp í sveitir í mars
1931. Bílstjórinn er
sendur til að sækja unga
telpu á bæ þar í sveit-
inni, en fylgdarmaður-
inn er að ná í nokkrar
kindur.
Telpan er ellefu ára
þurfalingur sem dvalið
hefur á sveitaheimili í
tæp tvö ár. Hún er fáviti
sem þarfnast sérstakrar umönnunar.
Bóndinn fær ríflegt meðlag frá hrepps-
ncfnd kauptúnsins sem hefur nú fallist
á beiðni móðurinnar um að flytja
telpuna niður á firði, þar sem heyrst
hefur að telpunni hafi ekki liðið vel í
sveitinni. Bílstjórinn tekur eftir því að
telpan er ntögur og fölleit í andliti og
svo máttfarin að hún getur naumast
gengið. Hún virðist líka mjög svöng.
Fljótlega eftir komuna til kauptúnsins
hefur móðirin samband við oddvita
hreppsíns og Iýsir áhyggjum af meðferð
telpunnar. Oddvitinn óskar eftir rann-
sókn héraðslæknis sem skoðar telpuna
og finnur margt athugavert. A fótum
séu marblettir sem séu „afar grunsam-
legir upp á för eftir bönd.“ Hún sé mjög
mögur og máttlítil, liggi gjarnan kreppt í
fótum og sé „mjög hrædd ef komið var
nálægt þeim." Þá segir hann „bæði af
henni sjálfri og eins af öllum hennar
fatnaði megnasta fjósalykt“ enda sé
fatnaðurinn allur í hinu sóðalegasta
ástandi."
Þessi skýrsla verður til þess að oddvit-
inn heimtar sakamálarannsókn á mcð-
ferð telpunnar. Hún leiðir til ákæru sem
endar í hæstarétti.
Fékk munntóbak og sígarettur
Sýslumaður fer um sveitina og yfirheyr-
ir þar fólk um meðferðina á barninu.
Hann hittir fyrst fyrir nokkrar ná-
grannakonur sem sáu til telpunnar
fyrstu mánuði ársins 1931 þegar eigin-
kona bóndans lá á sæng. Við þær yfir-
heyrslur fær sýslumaður fljótt staðfest-
ingu þess orðróms að telpan hafi verið
vistuð í fjósinu, en þangað var innan-
gengt úr íbúðarhúsinu.
Vitnin lýstu aðbúnaðinum svo að rúm
telpunnar hafi verið f fjóströðinni, en
þó laust frá gólfi hcnnar. Slegið var
kringum tréfletið striga þannig að úr
varð nokkurs konar lokrekkja. Fyrir
framan fletið var pallur og á honum
bekkur til að sitja á. I rúminu var hey-
dýna, ofan á henni segldúkspjatla, og
þarf yfir línbrigði. Þá var þar yfirsæng
og koddi.
Við yfirheyrslur viðurkennir bóndinn
á bænum þetta. Hann neitar hins vegar
að telpan hafi ekki fengið nóg að borða,
en segir þó að hún hafi oft kastað matn-
um frá sér. Það hafi helst friðað hana
að fá munntóbak og sígarettur sem hún
hafi tuggið. Hann ncitar því alla tíð að
telpan hafi verið bundin í fjósinu.
Þegar sýslumaður gengur á bónda og
segir að vottorð læknisins bendi ein-
dregið til þess að barnið hafi haft slæm-
an aðbúnað og ekki fengið nægilegt að
borða, viðurkennir bóndi að aðbúðin
hafi mátt vera betri. Það hafi „ekkert vit
verið í“ að hafa barnið þarna á bænum
yfir veturinn við þær heimilisástæður
sem verið hafi. Hins vegar telji hann að
hreppsnefndin beri ábyrgð á því að
barnið var hjá þeim við þessar aðstæður.
Ekki þyngstu refsingu
Eftir ítarlegar yfirheyrslur er bóndinn
ákærður fyrir brot á þeim ákvæðum
hegningarlaga scm varða líkamlegt of-
beldi og meiðingar.
Verjandi bóndans leggur áherslu á að
telpan hafi verið í umsjá hreppsins og
að oddvitinn hafi ekki staðið sig sem
skyldi í málinu og heri því mesta
ábyrgð. Að öðru leyti bendir hann á að
það sé „ekkert einsdæmi að vitfirringar,
sem vegna óþrifnaðar geta ekki verið í
mannabústöðum, séu hafðir í fjósi."
Telur hann unnt að sýna með fleiri
dæmum að „þetta sé ekki óalgengt."
Dómur cr kveðinn upp f héraði í apríl
1932 og þar er bóndinn dæmdur í eins
mánuðar fangelsi og til að greiða allan
kostnað sakarinnar. Dómarinn telur „al-
veg óforsvaranlega meðferð" á telpunni
að hafa hana innilokaða dag og nótt í
loftlitlu og dimmu tjósi vetrarmánuðina
1930-1931 og „alveg óafsakanlegt að
beita svo miskunnarlausri aðferð við
barn." Það fari ekki á milli mála að
„skortur á nægilegri fæðu, léleg aðbúð
og vanhirða hafi verið örsök þessa
eymdarástands" sem telpan var í þegar
hún var sótt. Samt telur dómarinn ekki
rétt að dæma bóndann til þyngstu refs-
ingar vegna þess að heimilisástæður
hans hafi verið mjög erfiðar, þar sem
ekki var annað heimilismanna en þati
hjónin, og konan \'anfa‘r og lasburða.
I forsendum dómsins er hreppsnefnd-
in líka gagnrýnd fyrir að hafa sýnt „lítt
skiljanlegt tómlæti" í málinu, en tekið
fram að það losi bóndann ekki frá
ábyrgð.
Niðurstaða Hæstaréttar
Báðir aðilar málsins, réttvísin og hinn
dæmdi bóndi, vísa málinu til Hæstarétt-
ar. Þar er kveðinn upp endanlegur dóm-
ur 28. apríl árið 19.33.
1 niðurstöðum Hæstaréttar er að því
fundið að sýslumaður hafi ekki upplýst
nægilega um húsakynni á heimili bónd-
ans. Þá hefði einnig átt að reyna að afla
frekari upplýsinga um andlegan þroska
barnsins.
En þær aðfinnslur breyta engu um
niðurstöðuna. Hæstiréttur telur dóminn
í héraði rétlan og staðfestir hann.
Bóndinn hlýtur samkvæmt því eins
mánaðar fangelsi fyrir meðferðina á
telpunni. Hann verður þar að auki að
greiða allan áfrýjunarkostnað sakarinn-
ar.
Nú á dögum, þegar miklum fjármun-
um og starfsorku er varið til þess að
þroskaheftu fólki, börnum ekki síður en
fullorðnum, líði sem best og hljóti allan
þann þroska sem kostur er, er lærdóms-
ríkt að minnast þess að fyrir tæpum
mannsaldri þótti sumum Islendingum
það ekkert tiltölumál að loka slíka með-
bræður inni í Iitlu, dimmu fjósi.
Skáldið. Gunnars Gunnarsson er minnst
sem eins mesta og fremsta sagnaskálds
íslendinga og nú hefurverið sett á lagg-
irnar Gunnarsstofnun á Skriðuklaustri. Ein
frægasta sögupersóna Gunnars er Fjalla-
Bensi. í hvaða skáldsögu Gunnars bregð-
ur honum fyrir?
Máki. f síðustu viku var tekin í notkun
fiskeldisstöð við Lambanesreyki í Fljót-
um, en stöðin er í eigu Máka hf. Hvaða
fiskitegund er þar ræktuð?
Handverkið. Sýningin Handverk 2000
var haldin um síðustu helgi og var fjöl-
sótt - og ekki síður var sýningin glæsi-
leg og full ástæða til þess að sækja
hana. Hvar var sýningin haldin?
Eiríksstaðahátíð. Mikið var um dýrðir í
Dölum vestur um síðustu helgi á Eiríks-
staðahátíð þar sem þess var minnst að
þúsund ár eru nú liðin frá því Eiríkur
rauði fór frá Eiríksstöðum í Haukadal og
vestur um haf og settist að á Grænlandi
- og síðar var það sonur hans Leifur sem
fyrstur norrænna manna fann Ameríku.
Hvað hét kona Eiríks rauða?
Njálusýning. Verulega lukku hefur gert
Njálusýningin á Hvolsvelli þar sem
brugðið er upp með einum eða öðrum
hætti svipmyndum úr Njálu, sem margir
telja perlu íslensku fornsagnanna.
Hvaða sögupersóna Njálu var það sem
alltaf lét segja sér stórfréttir þrisvar
sinnum?
LANDOG
ÞJOÐ
1. Hver er vígslubiskupinn sem nú situr
á Hólum í Hjaltadal?
2. Við hvaða fjörð stendur ísafjarðar-
kaupstaður?
3. Tveir íslendingar hafa til þessa komist
á verðlaunapall á Ólympíuleikum. Hverj-
ir eru þeir?
4. Nýr vegur sem tengir saman Norður-
og Austurland verður tekin í notkun síð-
ar á þessu ári. Hvað er sú leið kölluð?
5. Fyrir um tuttugu árum gerði Hrafn
Gunnlaugsson kvikmynd þar sem sett
var fram sterk gagnrýni á samvinnufé-
lögin í landinu. Varð myndin afar um-
deild, ekki síst af þeim sem töldu á
ágæti síns málstaðar hallað. Hvað hét
þessi mynd?
6. Kögunarhóll. Hvar á landinu er hann?
7. Seint á árinu 1958 myndaði Emil
Jónsson minnihlutastjórn sem sat fram
á næsta ár. Hvaða flokkur var það sem
varði þessa stjóm falli?
8. „Hér í þessu landi,“ var orðatiltæki
sem svipmikill stjórnmálamaður, sem
nú er reyndar horfinn til annara starfa,
greip stundum til þegar hann talaði um
heimsins óréttlæti og svall móður yfir.
Hver er hann?
9. Hvar á landinu er Vindbelgjarfjall?
10. „Esjan er yndisfögur / utanúr
Reykjavík. / Hún Ijómar sem litfríð
stúlka / í Ijósgrænni flík.“ Hver orti svo?
uosjBpjog jnBjaqjog '01 'Qæq e 'ui 625 J8 ujss ||B[js6j8qgui 'ujbM|/\| jj8aubjs8a q|a j9 ||Bjje[6|aqpu!A '6 'uossjssg jbabas '8
'IZ61 I!) 656 L ?JJ Jbs uj8s s\(>|0|js!pæjsj|B[s Bo s>|>jo|jnpAcj|v ujo[}sjbus!8JP!a pB uugn>|\|aujsjoj oas jba tun ynds js jaq æas U!Ujp[)SBjn|q!uu!|/\] -gaj jBuossupp suuBuuap ujofjs ujsuw pB j^ya ujo[js Bssatj ipBpu/ui piug t '||pqs!u/isjn j;>|jauj
HpgjeunBpx P!ujbn s||b[j 6o s|pq hhuj ja ujas pipjB>|s uin jnB6!| jn6aAspuBpnpns npjaAUBjsaA !||b[jsj|o6u| Jjpun usuuns Ja uias !6jaqoui jn BjýjjS|oq 6b| ja ||pqjBun6o>| 'g 'BUUBjpaj |Bpo '5 qpnuBiu Bjsæu i piu6b6 j js^uioj) uin jjnds ja jaq
uias jn6aA !/u uu|q ps ja pB|jæ\/ '5261 sujsjb ||j p66/q i jba bs uuuæg !paijs|Bps|n>|pr b ja uias uinpojss>|ajBH nujiAqjpAa jqja pujau ja 6o p|a|BpBjss>|ajBH JnpB||B>| puaA |ij peBujq jnjaq issacj jnéaA 'y '1786! sa|a6u\/ soq j moA J|up|Eq uias
uinun>|!a| b unB|pjaAsuojq uuBA Uias uusujppn[ uoss>|!jpu-| BUJB[g 60 9S6I 00? ni|Bjjsy J ujnoq|3|/\| j uinun>|!a|njdujA|Q b BunB|pjaAjnj||s |;j uuba uias uossjbu|3 ui|b[l||!/\ uubjba>|>|Pjsjjc| uin jjnds ja jph '£ 'pjo[jS|njn>|s '2 'uossjBjsng !||og 1
'!|OAqsjptj6jag b uossjjaöjocj ||b[|\| , jnpi!qpp[q , 'jjaASJBpjBfjBWg j ||!6bujbjh pB ujpiep jba
jssatj uiBujuAs , -jnpjou uinjoju j pojssjpia uBSsatj j oas 60 - sujsjBqjBpJBjpuAl o[sA|lj j jsjjjtj Lun^juia uias jn>|S!jjBUj jnijAq ja uias ujsq jnpBj>|æj ja uin[>|/ajsauBquJB-| pB 'jq b>jb|/\j pojssip|a>|S!j |, 'njuaApy |uun6os 1 juAj jnp6ajq BSuag-B||B[g ,
upAg