Dagur - Tíminn Reykjavík - 25.01.1997, Blaðsíða 6

18 - Laugardagur 25. janúar 1997 Jlagur-^Kinimt
„Galdurinn liggur í því að
fá fólkið með sér“
Rœtt við Þráinn Jónsson oddvita
í Fellabœ um Þorrablótshald
á Héraði Jyrr og nú
Á þorrablótum er mikið skálað og minni drukkin. í Fellahreppi eiga menn
sérstakt drykkjarhorn sem veislustjóri drekkur úr undir borðhaldi. Hornið
er gjöf frá Þórarni Pálssyni, sem látinn er fyrir nokkrum árum, og lét hann
útbúa gripinn sérstaklega til þessara nota.
orri er genginn í garð og
þar með tími þorrablót-
anna. Flestir landsmenn
stinga undir stól öllum áformum
um það sem kallað er hollt
mataræði og ráðast með áfergju
á hin margumtöluðu kjötfjöll.
Borð svigna undan trogum og
ókjör af hangikjöti, sviðum, súr-
um hrútspungum, reyktum
magálum, harðfiski og hákarh
hverfa eins og dögg fyrir sólu of-
an í landann. Nánast ekkert úr
jurtaríkinu sést á borðum að
undanteknum stöppum úr róf-
um og kartöflum og grænu Ora
baununum sem auðvitað eru
ómissandi. Inn á milli vökva
menn svo lífsblómið með tilheyr-
andi söngvatni. Segja má að
vagga þorrablóta sé á Héraði,
en tahð er að fyrsta þorrablótið í
þeirri mynd sem þau þekkjast
nú hafi verið haldið í Fella-
hreppi árið 1880. Þráinn Jóns-
son, oddviti og veitingamaður í
Fellabæ, fór fyrst á þorrablót í
fæðingarsveit sinni Hróarstungu
fyrir 55 árum. Síðan hefur hann
setið mörg þorrablót, stundum
verið í hlutverki veislustjóra og
hefur því frá mörgu að segja.
Þá var bruggað á
prestssetrinu
Fyrsta þorrablótið sem ég fór á
var haldið á Kirkjubæ veturinn
1942. Ég var þá á ehefta ári og
var í barnaskóla á Kirkjubæ, en
þar var þá farskóli. Ég man að
við krakkarnir sem vorum
þarna í skólanum neituðum að
fara heim og vorum síðan á
þorrablótinu með fullorðna fólk-
inu og þótti engum tiltökumál.
Það var bruggað öl fyrir þetta
þorrablót, það hlýtur að vera
aht í lagi að segja frá opinber-
lega eftir öll þessi ár. Ef ég man
rétt var lagt í þrem vikum fyrir
blótið og mjöðurinn látinn gerj-
ast í stórum sláturpotti í eldhús-
inu á Kirkjubæ. Við krakkarnir
höfðum mikinn áhuga á að
fylgjast með hvernig þetta gengi
fyrir sig og fórum til skiptis nið-
ur í eldhús til að fylgjast með
gangi mála og bárum okkur síð-
an saman.
Blótið var haldið í Utlum sam-
komusal sem var á Kirkjubæ.
Fólkið kom með matinn með sér
að heiman og þar mátti sjá
margan feitan hangikjötsbita. Á
þeim árum var ekki að tala um
neina eiginlega dagskrá á
þorrablótum, en algengt var að
framámenn t sveitarfélaginu
héldu ræður. Ég man að þarna
töluðu þeir Björn á Rangá og
Sveinn á Heykollsstöðum og svo
móðir mín Anna Ólafsdóttir. Á
þessu þorrablóti var Friðfinnur
Runólfsson, þá kominn undir
sjötugt. Friðfinnur þessi var
óvenjulegur maður. Það má eig-
inlega segja að hann hafi verið
nokkurs konar förumaður, því
hann ferðaðist á milli bæja á Út-
héraði og víðar og dvaldi yfir-
leitt nokkra daga á hverjum bæ.
Hann var ákaflega góður sögu-
maður, einhver sá besti sem ég
hef heyrt og var okkur krökkum
mjög kærkominn gestur. Á blót-
inu hélt hann langa ræðu og
sótti efnið mest í fornsögur. Ég
man að hann bar saman tímana
þá og nú og þótti flestu hafa far-
ið aftur. Þarna var mikið sungið
eins og ahtaf á þorrablótum, en
þá var algengt og er reyndar
enn að góðir söngmenn tækju
sig saman í hóp og svo voru
sungin ættjarðarlög, jafnvel
klukkustundum saman. Af þessu
eimir eftir enn þann dag í dag
og ijöldasöngur er eitt af því
sem gerir þorrablótin okkar svo
sérstök.
Á vetrum þegar hjarn var yfir
öhu og gott sleðafæri var stund-
um ferðast um á hesti og sleða.
Ég man t.d. að í þetta sinn komu
foreldrar mínir akandi á hesta-
sleða til Kirkjubæjar kvöldið fyr-
ir blótið. Þá var töluvert um að
fólk kæmi ríðandi og svo auðvit-
að gangandi. Eftir að vélaöld
gekk í garð, urðu jeppar aðal
farartækin. Einnig man ég eftir
að menn kæmu á dráttarvélum
á mannfagnaði.
Þá var spilað á orgel
fyrir dansi
Það er mikið dansað á þorra-
blótum á Héraði. Algengt er að
menn leggi tU hliðar jakka og
hálsbindi tU þess að vera frjáls-
ari í dansinum og sumir verða
svo sveittir að vinda má skyrt-
urnar. Út í sveitum þekkist ekki
kynslóðabil, þar sjá ungu menn-
irnir um að ömmurnar vermi
ekki bekkina. En hvernig var
þetta þegar Þráinn man fyrst.
Það var byrjað að dansa fljót-
lega eftir borðhald og dansað til
morguns. Oftast var leikið á eina
harmóníku. Á allra fyrstu þorra-
blótunum sem ég man eftir var
spilað á orgel fyrir dansi. Á
þessu fyrsta þorrablóti sem ég
hef verið að vitna tU var það Jón
Sigfússon, bóndi í Hallfreðar-
staðahjáleigu, faðir Halldórs
Jónssonar heUdsala, sem spilaði
á orgelið. Hann hafði reyndar
fleiri embætti með höndum því
hann var líka bruggmeistari
þegar ölið var bruggað í slátur-
pottinum góða. Á þessum árum
spöruðu menn sig ekki í dansin-
um. Mér er minnisstætt annað
Þorrablót í Hróarstungu. Ég var
þá upp á mitt besta, á duggara-
bandsárunum eins og stundum
er sagt. Þetta blót að var haldið í
Blikkholti, sem við kölluðum, en
það var samkomustaður í
bragga við Þórisvatn sem er á
milli Kirkjubæjar og Hallfreðar-
staða. Það lá ansi vel á mér á
þessu blóti og ég setti mér það
markmið að dansa við allar kon-
ur í sveitinni. Þetta gekk býsna
vel fyrir sig og á endanum voru
aðeins tvær eftir. Önnur þeirra
neitaði alfarið að dansa við mig,
sagðist aldrei hafa dansað á ævi
sinni og ætlaði ekki að fara að
byrja á því þarna. Ég var helvíti
þrjóskur þá eins og nú og vildi
ekki gefa mig. Það endaði á því
að mér tókst að draga hana
fram á gólfið þar sem við víxluð-
umst um af lítilli list. Konan sem
þarna átti í hlut var Aðalheiður
frændkona mín, húsfreyja á
Galtastöðum fram, mikil sóma-
kona. Hann Ómar Ragnarsson
spjallaði við hana í sjónvarpinu
fyrir fáeinum dögum.
Heitt hangikjöt og
sætsúpa
Fyrir rúmum 25 árum flutti Þrá-
inn í Fellabæ og kynntist þorra-
blótsmenningu þar.
Frá því fyrsta hafa mér fund-
ust afar skemmtilegir þorra-
blótsmenn hér í Fellunum, hér
var miklu léttara yfir fólki og
menn tóku sig ekki eins hátíð-
lega eins og út í Tungu. Þegar ég
fór fyrst á þorrablót hér í sveit
fyrir u.þ.b. 25 árum fór það
fram svipað og gerist í dag, þ.e.
með heilmiklum skemmtiatrið-
um s.s. annál, gamanvísum og
leikþáttum þar sem óspart er
gert grín að sveitungunum.
Þetta blót var haldið á Rauðalæk
í gamla samkomuhúsinu sem nú
er aflagt. Þarna söng gamanvís-
ur bóndi hér í sveitinni, mikill
raddmaður sem hækkaði sig
með hverri vísu og á endanum
var ég orðinn dauðhræddur um
að hann mundi annað hvort
springa á limminu eða að þakið
færi af húsinu, en hvorugt skeði.
Hér á Héraði, er að mér finnst
örlítill stigsmunur á blótunum
eftir hreppum. Við hjónin áttum
t.d. um tíma heima upp á Hall-
ormsstað og vorum þá á nokkr-
um þorrablótum á Völlum. Yfir
þeim skemmtunum var svolítið
annar sjarmi. Mér fundust þau
þorrablót að mörgu leyti menn-
ingarlegri en ég hef kynnst ann-
ars staðar. Þar eimdi eftir af
gömlum siðum t.d. voru þeir
stundum með heitt hangikjöt og
sætsúpu á borðum. Það þekki ég
ekki annars staðar frá. Þar var
líka þessi mikli söngur. Þegar
hlé var á dansinum kallaði Sig-
urður Blöndal skógarvörður alla
saman, það var sungið af mikilli
innlifun í góða stund og svo
byrjað að dansa aftur. Eitt árið
sem við vorum á Ilallormsstað
held ég að við höfum verið á sjö
þorrablótum hjónin. Það er nú
metið okkar.
Á þorrablótum fá ráðamenn
sveitarfélaga óspart að finna til
tevatnsins og hefur Þráinn oft
fengið óvægin skot, en hann hef-
ur um árabil verið oddviti í
Fellahreppi. Hefur það aldrei
eyðilagt fyrir honum skemmtun-
ina?
Nei það held ég ekki. Þessi
umíjöllun á þorrablótum er svo
sem ekkert ólík því sem tíðkast
hjá Spaugstofunni. Það eru riij-
aðir upp einhverjir atburðir og
þeir skopfærðir. Ég hef aldrei
verið viðkvæmur fyrir slíku. Ég
held bara, að ef ég fæ ekki pillur
á þorrablóti á meðan ég er hér
oddviti þá megi ég fara að hugsa
minn gang. Ég hef í gegnum tíð-
ina oft fengið að sjá sjálfan mig í
ugluspegli. Ég minnist þess þó
ekki, að ég hafi farið sár heirn af
þorrablóti, en það getur svo sem
verið að einhvern tírnann hafi
eitthvað setið í mér þó það sé
gleymt nú.
Viðtal: Ai-ndís Þorvaldsdóttir
Fyrr á árum voru haldin svokölluð boðsblót á Héraði. í hverjum hreppi var komið á fót tveimur til þremur þorra-
blótsnefndum sem báru til skiptis veg og vanda af þorrablótshaldinu. Vel var veitt af mat og drykk og áfengi bor-
ið á borð. Boðsblót heyra nú sögunni til en í einstaka tilfellum er enn veitt vín undir borðum. Flestar nefndir hafa
þó þann hátt á að selja áfengi á borðin í 150 ml pyttlum og er innihald þeirra í daglegu tali kallað hundaskammt-
ur. Þráinn á töluvert safn af slíkum glösum og er í sumum þeirra enn svolítil lögg.