Dagur - Tíminn Reykjavík - 22.02.1997, Blaðsíða 8

20 - Laugardagur 22. febrúar 1997 iDagur-ÍEmrá'm
sjónvarps
Er sjónvarpið helgisiðabókin sem stað-
festir fyrir okkur heiminn? Og lýsir þá
þessi vissa sem fyllir okkur á hverju
kvöldi upp bandarískan heim en
ekki íslenskan?
Þorbjörn Broddason fjöl-
miðlafræðingur segir
sjónvarpið og aðra íjöl-
miðla gegna sama hlutverki og
kirkjan á árum áður, þá þuldu
menn bænir en nú sækja menn
viðmið sín og fyrirmyndir til
sjónvarpsins. Þorbjörn varði
doktorsritgerð um sjónvarps-
samfélagið undir heitinu Tele-
vision in Time þann 29. nóvem-
ber síðastliðinn en hún byggir á
nær þriggja áratuga rannsókn-
um á því hvernig sjónvarpið
setti og setur svip sinn á líf
manna.
Þegar Þorbjörn hóf fram-
haldsnám við Háskólann í
Lundi haustið 1967 vildi svo til
að sjónvarpið var að ganga yfir
ísland. Þetta viðfangsefni var
spennandi þar sem rannsóknir
á sjónvarps- og sjónvarpslaus-
um svæðum innan sömu menn-
ingarheildar fyrirfundust ekki.
Þetta ár hafði sjónvarpið verið
eitt ár á suðvesturhorninu en
var ekki komið á Norðurlandið.
„Þetta voru spennandi tímar
og menn stórhuga yfir sjón-
varpinu enda geysilega merki-
legur fjölmiðill sem sameinar í
raun útvarp og kvikmyndir og
flytur með undra skjótum hætti
inn á hvert heimili. Þegar mað-
ur skoðar landslagið á þessum
árum er andstaðan við Kefla-
víkursjónvarpið líka áhugaverð,
þar var að vissu leyti á ferðinni
andstaðan við nýjungar en
sumir reyndust líka stuðnings-
menn herstöðvar en samt á
móti sjónvarpi og síðan voru
nýjungasinnar sem voru
fylgjandi sjónvarpi en ekki nær-
veru hersins. Þessir urðu þá að
hafa innanhúsloftnet svo eng-
inn sæi til þeirra."
íslensk eða bandarísk
menning?
Stórveldistíma Keflavíkursjón-
varpsins lauk haustið 1966 þeg-
ar íslenska sjónvarpið tók til
starfa. Þá dettur botninn gjör-
samlega úr því og þegar Þor-
björn spurði menn árið 1968
hvort þeir vildu frekar horfa á
Keflavíkursjónvarpið eða ís-
lenska sjónvarpið var greinilegt
að þar á milli var engin sam-
keppni, yfirgnæfandi meirihluti

„Við getum ekki hugsað okkur samfélagið án sjónvarpsins. Það hefur komið í staðinn fyrir kirkjuna og það hvílir
ákveðin helgi yfir því rétt eins og yfir morgun- og kvöldbænum á síðmiðöldum", segir Þorbjörn Broddason.
Mynd-JHF
liðin og nú er sjónvarpið að
sögn Þorbjarnar enginn að-
skotahlutur í samfélagslíkam-
anum heldur sjálft taugakerfið.
Ein spurningin sem krakk-
arnir í könnun Þorbjarnar
fengu var hvert þau myndu
vilja flytja ef þau yrðu að flytja
frá íslandi. „í fyrstu könnuninni
var um helmingur sem valdi
eitthvert Norðurlandanna og
15% Bandaríkin en í síðustu
könnuninni hefur hlutur Norð-
urlandanna
minnkað um
helming og
Bandaríkin
hafa sem næst
tvöfaldast en
önnur lönd
hafa líka færst
í aukana. Það
eru því þrjár
megin niður-
stöður, Norð-
urlöndin hafa
hrunið, Banda-
ríkin hafa tví-
eflst og Ijöl-
breytnin hefur
aukist."
Hin kvenlegu Norður-
iönd
Þessi sama spurning sýnir ekki
einungis hve Bandaríkin eru
ríkjandi í hugum unglinganna
vegna framboðs á bandarísku
efni í íslensku sjónvarpi heldur
leiðir hún í ljós athyglisverða
skiptingu á milli kynjanna.
Norðurlöndin fara niður hjá
báðum kynjum en munurinn
þar á er þó
bullandi mark-
tækur, mun
fleiri stelpur
kjósa Norður-
lönd og strák-
arnir þá
Bandaríkin.
„Ég skýri
þetta með því
að Bandaríkin
séu fulltrúi
tækni, fram-
fara, bjartsýni,
sjálfstæðis og
karlmennsku.
Norðurlöndin
aftur á móti
eru tákn öryggis, mýktar, vel-
ferðar og í rauninni móðurlegr-
ar umhyggju. Ég les kven- og
karlleika inn í þessar niðurstöð-
ur, þeir sem vita að þeir verða
að leita samstöðu, veita og gefa
skjól kjósa frekar að fara til
Norðurlandanna."
Þorbjörn komst að því að
meðalsjónvarpsnotkun unglinga
er 15-20 klukkustundir á viku
en hámarkssjónvarpsnotkun er
hjá 11-12 ára krökkum. Síðan
minnkar þörfin fyrir sjónvarp
þegar krakkarnir verða frjáls-
ari og áhugamálin breytast með
gelgjuskeiðinu en þá hefur hlut-
ur bandaríks efnis líklega þegar
haft verulega mótandi áhrif á
hugsunarháttinn þótt Þorbjörn
segi að varhugavert sé að full-
yrða um shkt.
Amma og bænirnar
Áhriíin eru alltaf erfið viður-
eignar og Þorbjörn segir að
þrátt fyrir alla
þessa rann-
sókn sem hefur
tekið næstum
þrjá áratugi
verði ekkert
sannað um
áhrif sjón-
varpsins.
„Ég sýni
fram á hvernig
viðhorf fræði-
manna og þá
án efa almenn-
ings í garð
sjónvarps hafa
breyst. í byrjun
er sjónvarpið
eins konar boðflenna í samfé-
laginu en þróast yfir í að verða
eitt af viðmiðunaratriðunum,
einn af grunnþáttum samfé-
lagsins, þáttur sem við vísum til
og miðum okkur við. Við erum
orðin svo nátengd og hand-
gengin sjónvarpinu að við erum
löngu hætt að sjá það. Á sjö-
unda áratugnum var sjónvarpið
framandi hlutur í samfélagssál-
inni en núna getum við talað
um sjónvarpssamfélagið. Við
getum hreinlega ekki hugsað
okkur samfélagið án sjónvarps-
ins, það hefur komið í staðinn
fyrir kirkjuna og það hvílir
ákveðin helgi yfir því rétt eins
og yflr morgun- og kvöldbæn-
um á síðmiðöldum. Við megum
alls ekki ekki missa af því sem
er í sjónvarpinu og hið sama
gildir um blöðin og útvarpið.
Fjölmiðlanotkunin er ritúal.
Maður les t.d. leiðara blaðanna
og svo spyr einhver síðar um
Það fara auðvitað
svakalega margir
í Þjóðleikhúsið eða
um 100 þúsund yfir
árið sem eru jafn-
margir og horfa
á sjónvarpið á
hverju kvöldt “
tók íslenska sjónvarpið fram yf-
ir.
„Áhrifin verða hins vegar
aldrei endanlega sönnuð vegna
þess að samanburðurinn var
ekki gerður. Keflavíkursjón-
varpið dundi yfir okkur og við
sitjum uppi með þau áhrif, það
blasir t.d. við að íslendingar
horfa meira til Bandríkjanna en
flestar Evrópuþjóðir. Við þurf-
um ekki annað en að athuga
hvar ýmsir merkilegir þættir
eru sprottnir upp í menningu
okkar eins og t.d. dægurtónlist-
in og körfuboltinn. Þetta er
upprunnið í Keflavík og Njarð-
víkum sem segir okkur að
bandaríski herinn hefur verið
mjög liðtækur í því að móta
vissa þætti íslenskrar menning-
ar. Sjónvarpið var inni á gafli
fjölda fólks og í þessari fyrstu
ritgerð minni sem ijallar um
þetta get ég ekki sannað áhrif
Keflavfkursjónvarpsins en hins
vegar kemur það glögglega
fram að það var ríkur þáttur í
daglegri tilveru fólks hér á ár-
unum 1955-1970.
Vilja flytja til
Bandaríkjanna
Heildarkönnun
Þorbjarnar tek-
ur til fjögurra
mismunandi
tímaskeiða þar
sem spurningar
voru lagaðar
fyrir 10-15 ára
unghnga á ár-
unum 1968,
1979, 1985 og
1991. Breyting-
arnar þarna á
milli eru miklar
og í síðustu
könnuninni
voru þeir
krakkar t.a.m.
teljandi á fingr-
um annarrar
handar sem sögðu að ekki væri
sjónvarpstæki á heimilinu.
Á fyrstu árum sjónvarps var
því tekið með kostum og kynj-
um en hinn nýi miðill var
menningarelítunni þyrnir í aug-
um. Á íslandi þótti ófínt að eiga
sjónvarp og það var mönnum
vegsauki ef þeir sögðu frá því
að þeir væru ekki búnir að fá
sér sjónvarpstæki en sú tíð er
«... svo spyr einhver
síðar um daginn hvað
var í leiðaranum og
það man maður ekkt
enda les maður ekki
endilega til að frœðast
heldur af þörf á sama
hátt og amma hafði
þörffyrir að þylja
bœnirnar. “