Dagur - Tíminn Reykjavík - 01.03.1997, Page 17

iDagur-®tnTtmt
Laugardagur 1. mars 1997-29
L í F O G LAND
Land og þjóð
Sigurður
Bogi
Sævarsson
skrifar
En af hverju dregur skarðið
nafn sitt?
2. Hvað hét skerið á Straums-
firði út af Mýrum, þar sem skip-
ið Pourquoi pas steytti, með
þeim afleiðingum að það fórst
með allri áhöfn?
1. Um Tíðarskarð, efst á Kjalar-
nesi, liggur Vesturlandsvegur.
3. Þar sem vegurinn um
Breiðadalsheiði liggur upp úr
Breiðadal við Öndundaríjörð er
hann líkastur rispu í brattri
(jallshlíðinni. Hvað heitir þetta
hrikalega vegstæði?
4. Spurt er um bæ nokkurn í
Húnavatnssýslu. Sagt er að ætt-
boginn, sem þaðan kemur, sé
mikið kjaftakyn. Hver er bær-
inn?
5. Myndin, hér til hliðar, er úr
kvikmyndinni Landi og sonum.
Hvar á Norðurlandi eystra var
myndin að stærstum hluta tekin
upp?
6. Til umræðu hefur verið síð-
ustu misseri að sameina þrjá
kaupstaði á Austurlandi í eitt
sveitarfélag. Hverjir eru kaup-
staðirnir?
7. Hvaða ijall á Suðurlandi er
það þar sem jötunninn stendur
jafnan í hendi, að því er segir í
Áföngum Jóns Helgasonar.
8. Hvað heitir félagsheimilið í
Biskupstungum, sem er þekkt
fyrir íjöruga dansleiki?
uguniBJV '8
'jndnugBuiOT ' /
unQBjsdnBjj
-son So .myjo[ji>|S'j ‘jnyjofjjnp/Coy 9
'IBpjBQBJJBAS J 'S
|Bpnpuo|a 1 jipBjssíinBjyn;) j,
uuiM '£
'ppjouH joij giJOJJS Z
'QIQJB5JS uin ipUBQIJ nuio>j
uias ‘Kjsagníjjjij jij jsbs [Soujb|b[>j
b æqjnBS b bqij EjSjoq [ij jba jSuijq
jbSoi] qb iac[ jb ujbu jngojp qiqjb>|s j
■JQAS
Svartholið fundið?
Ari Trausti
Guðmundsson
skrifar
I.
Vitað er að innri hlutar stórra
sólstjarna hrynja saman þegar
þær enda virkniskeið sitt
(,,deyja“). Þá hættir kjarnasam-
runinn sem kyndir sólir á virka
hluta ævinnar og feiknarmassi
þjappast saman í ofurlítinn
„hlut“.
Þessi atburðarás gengur upp
skv. eðlisfræðiþekkingu manna
en það sem tekur við er harla
óvenjulegt og jaðrar við brot á
skynsemi og vitneskjunni um
umheiminn. „Hluturinn“ sveigir
rúmið í kringum sig og engin
geislun, t.d. ljós, nær að sleppa
frá honum innan við tiltekna
fjarlægð frá „hlutnum“. Hann
er því svartur og hefur massa
en ekkert rúmtak. Það rímar
illa við skilning okkar enda þarf
að þróa eðlisfræðina lengra en
komið er (þar með afstæðis-
kenninguna) til þess að koma
böndum skilnings á það sem er
eða gerist í eða þétt við hinn
svarta hlut. Þarna eru komin
svartholin sem svo margir hafa
leikið sér að í kvikmyndum og
bókmenntum.
II.
Innan Vetrarbrautarinnar sem
við tilheyrum (með sínum
100.000 milljón sólum), hafa
stjörnufræðingar leitað að
svartholum, þ.e. dauðum
massamiklum sólum. Víða hafa
sést lýsandi flatar gaskringlur
sem snúast ofsabjartar um
massamiðju er sýnist mjög
ógreinileg eða dökk. Þarna
kynnu að vera svarthol og eru
gaskringlurnar þá efni sem sog-
ast að massanum og sendir um
leið frá sér sterka ljósgeislun,
útvarpsbylgjur og fleira. En erf-
iðlega hefur gengið að sanna
tilvist svartholanna.
IH.
í septemberlok 1996 tilkynntu
þýskir stjörnufræðingar að þeir
hefðu fundið mjög ákveðnar
vísbendingar um risasvarthol í
miðju Vetrarbrautarinnar. Fyrir
því hafa menn oft gert ráð fyrir
og talið sig sjá slík fyrirbæri í
miðju íjarlægra vetrarbrauta.
Sérfræðingarnir mældu hreyf-
ingar 39 fjarlægra sólna um
miðju Vetrarbrautarinnar og
þar með hvernig þær beygja ör-
lítið inn að miðjunni. Þar er
massamiðja sem togar í sólirn-
ar líkt og jörðin togar í Tunglið
og viðheldur sveigjimni á tungl-
brautinni. Mælingarnar leiða af
sér dágóða nálgun á massanum
sem þarna er að verki. Hann er
í miðju stjörnuiðunnar sem
myndar Vetrarbrautina og er af
stærðargráðunni 2,5 milljónir
sólmassa en einn sólmassi er
massi (þyngd) okkar sólar.
Stefnan til þessa risasvarthols
frá jörðu (sem er utan „hættu-
svæðis", 30.000 ljósárum frá
miðjunni) er í átt að stjörnu-
merki bogmannsins. Þar er
bjart þokuský og aflmikil út-
varpsuppspretta: Sagittarius A*
og gæti massinn mikli verið
fólgin innan þess.
Vetrarbrautin er þyrilvetrarbraut
með nokkra arma sem snúast um
þokukenndan kjarna, líklega með
svarthol í miðju.
Fluguvciðar að vetri (8)
Straumflugur
Stefán Jón
Hafstein
skrifar
Eg gleymi seint hvernig
fluguboxið mitt leit út
þegar ég fór í fyrsta al-
vöru fluguveiðitúrinn. Ég var
með eitt lítið grænt box í
brjóstvasanum, meistari minn
og lærifaðir hafði raðað í það
tveimur flugnaröðum: öðrum
megin var Black Ghost í fagurri
fylkingu, hinum megin í boxinu
voru svartir nobblerar í öllrnn
herklæðum. Allar flugur núm-
er 4.
Sumir veiða alla sína físka á
tvær flugur: önnur er ljós, hin
dökk; þeir segja að meira þurfi
maður ekki, né fiskur. Meistari
minn vildi
ekki flækja
málin fyrir
mér þegar
ég kæmi á
urriðaslóð.
Meistari
minn vildi
ekki heldur
flækja málin
um of þegar
ég spurði
hann um
köstin. Hann
sagði mér
að horfa út
yfir strenginn, kasta þvert og
kannski aðeins skáhallt, láta
fluguna reka þangað til hún
væri komin beint niður und-
an mér, þá byrjaði ég að draga
mér línuna til að undirbúa
næsta kast.
Síðan tæki ég eitt skref nið-
ur með straumnum og kastaði;
þannig myndi ég sýna öllum
fiskum á veiðistaðnum fluguna.
Þetta var allt sem ég þurfti í
tveggja daga veiðitúr, þessar
tvær flugur, þessa einföldu að-
ferð. Ég veiddi vel. Af byrjanda
að vera. Gamlir refir í flugu-
veiði kannast við þetta. Þessar
hinar frómu leiðbeiningar sem
ég hafði í vegarnesti eru
grunnsporið í hinum flókna
tangó fluguveiðinnar. Síendur-
tekið, en með tilbrigðum,
stundum svo flóknum að
grunnsporið er ekki sýnilegt
nema þjálfuðum augum.
Þið ættuð að sjá fluguboxið
mitt núna. Straumfluguboxið.
Bölvuð óreiða. Fjöldi flugna,
sumar aldrei notaðar, aðrar við
einstök tækifæri. Ég held að
smátt og smátt fari maður að
fækka, og á endanum komist
ég kannski á byrjunarreit, með
eina dökka, eina ljósa?
Hitt er nær sanni að ég mun
ekki breyta því í bráð að koma
straumflugunni fyrir fiskinn
með ögn fjölbreyttari hætti en í
fyrsta veiðitúrnum. Ég fór að
hlusta á kallana þegar þeir
stóðu saman í samræðum og
þetta orð, „strippið“, skaut upp
kollinum. Þeir voru að tala
um misjafnar aðferðir við að
hreyfa fluguna í vatninu. Særa
fiskinn í töku...
Fyrstu heilabrotin snérust
um þetta sem þeir kölluðu að
„gefa flugunni líf‘. Sumir sögðu
að það héti að vera í sam-
bandi. Það var skref númer tvö:
í staðinn fyrir að kasta flug-
unni út í strauminn og láta
hana reka, gætti maður þess að
taka inn slaka og halda h'nunni
nokkuð strekktri, þannig að
beint samband væri frá stöng
og út í flugu. Maður ætti eigin-
lega að sjá fyrir sér straumílug-
una eins og síli sem bærist með
straumnum en leitaðist við að
andæfa gegn honum. Þetta var
að gefa flugunni h'f. Og hefur
þann kost að maður finnur tök-
una alveg umsvifalaust, og
jafnvel minnsta rjátl við hana.
Svo fór maður að velta fyrir
sér þessu með „strippið“. Þá
lætur maður sér ekki nægja að
halda ögn í við fluguna á reki
sínu, heldur gefur henni svo
mikið líf að fískinum sýnist hún
synda mót straumi, og jafnvel
að hiín sé að
sleppa frá
sér. í sumar
leið man ég
að eina leiðin
til að fá fisk
til að taka
var það sem
ég kalla
„heljarstripp
með hugar-
orku“. Þá var
ég að hjálpa
mönnum frá
útlöndum við
að taka upp
myndband
um veiðar. Það vantaði tilfinn-
anlega fisk í myndina. Við
höfðum reynt allt og ég sagði
þeim að nú yrði að veiða af
„fullum þunga“. (Full force fis-
hing!) Ég tók dúndursökklínu,
setti flottan rector undir og lét
sökkva vel eftir langt þverkast.
Svo dró ég eins hratt og ég
mögulega gat inn um leið og ég
særði fiskinn í huganum til að
taka. Búmm!!!! Við höfðum
reynt allt nema þetta, og það
virkaði í fyrsta kasti. Eftir treg-
an dag nota ég stundum þessa
aðferð. Var í Veiðivötnum heil-
an dag um árið án þess að
verða var, beitti loks heljar-
strippi með hugarorku og setti
í eina fisk dagsins!
Maður þreytist fljótt með
þessari aðferð. Ég fékk mér því
myndbönd með útlenskum
snillingum og sá hvernig þeir
fara að. Þeir halda því fram að
straumfluguveiði felist öll í
strippinu. Hvernig þú hreyfír
fluguna í vatninu skipti meira
máli en hver hún er! Hægur
dráttur með löngu togi handar-
innar? Snöggir smárykkir?
Stundum þarf Iangt og hægt
tog, svo langt að maður nær því
ekki nema lyfta stönginni hægt
upp svo strekkist vel á línunni. f
raun er engin uppskrift að því
sem gefur árangur í hvert
skipti. Reglan virðist einkum sú
að festast ekki í vana. Skipta
um aðferð oftar en maður
skiptir um flugu? Eitt er þó al-
veg fullreynt af minni hálfu:
svekkelsi má ekki fara fram í
fluguna! Það finnst í vatninu ef
veiðimaðurinn er ekki rétt
stemmdur. En ef maður reynir
virkilega að ná hugarrokunni
fram með réttu stripplagi þá er
maður oft í góðum málum....