Dagur - Tíminn - 21.12.1996, Blaðsíða 8

20 - Laugardagur 21. desember 1996 íOagnr-CDmimT
Váka-Helgafell hefur gefiö út bók-
ina Siglfirskar þjóðsögur og sagn-
ir sem Þ. Ragnar Jónasson, fræði-
maður og fyrrverandi bæjargjaldkeri á
Siglufirði, hefur tekið saman. Stór hluti
sagnanna í bókinni birtist nú í fyrsta
sinn á prenti. Fjölda þeirra hefur Ragn-
ar skráð sjálfur eftir siglfirskum lieim-
ildamönnum, sumar eru fengnar úr
handritum annarra og aðrar valdar úr
ýmsum prentuðum bókum, blöðum og
tímaritum.
í bókinni eru 113 þjóðsögur og sagnir
úr hinum fornu Siglufjarðarbyggðum
nyrst á Tröllaskaga en þær eru taldar
frá vestri: Úlfsdalir, Siglufjörður, Siglu-
nes, Héðinsfjörður og Hvanndalir. Þarna
er meðal annars að finna sagnir af
huldufólki, viðburðasögur, draugasögur,
dulrænt efni og sögur af baráttu við
óblíð náttúruöfl.
Þ. Ragnar Jónasson hefur undanfarna
áratugi skráð margs kyns fróðleik um
Sigluijörð sem hann hefur birt í bókum,
blöðum og tímaritum en með þessari
bók varpar hann ljósi á mikilsverðan
þátt í sögu Siglufjarðarbyggða.
Dagur-Tíminn birtir hér nokkur brot
úr bókinni með leyfi útgefanda.
Báturinn sem hvarf
Eftirfarandi frásögn skráði Þ. Ragnar
Jónasson eftir Þórhöllu Hjálmarsdóttur
frá Dalabæ árið 1986. Þórhalla
Hjálmarsdóttir og Sigurður Jakobsson
bjuggu á Dalabæ frá 1930 til 1950.
„Það var einn morgun að áliðnum
vetri eða snemma vors að ég fór upp á
loft í húsi mínu á Dalabæ, en í norður-
enda þess var geymdur kornmatur
lieimilisins. Það var venjan að kaupa
slíkan mat á haustin til næstu sex mán-
aða, því það gat komið fyrir að ófært
væri á sjó til Siglufjarðar allan veturinn.
Mér varð litið út um gluggann á norð-
urstafninum. Sá ég þá hvar trillubátur
kemur vestur með landinu. Það var frek-
ar ágangsveður á norðaustan og upp-
gangskvika. Mér fannst hann fara of
grunnt í svona veðri en hann hverfur
undir bakkana rétt austan við stekkinn.
Af þessu hafði ég áhyggjur, því þarna
eru sker og grynningar.
Ég sagði nú Sigurði bónda mínum frá
þessu. Hann brá skjótt við, útbjó sig í
snatri og fór ofan á Stekkjarbakkann til
þess að aðgæta hvort ekki þyrfti að
hjálpa bátnum að lenda. En hann sá
engan bát. Fór hann svo út með allri
ströndinni alla leið heim í Engidal. Þar
sem kominn var sími á Sauðanesvitann
hringdi hann til lögreglunnar á Siglufirði
og spurði eftir því hvort nokkur bátur
hafi farið þaðan um morguninn. Hann
beið svo í dálítinn tíma meðan verið var
að athuga þetta. En enginn bátur hafði
l'arið á sjó þann dag. Hélt hann aftur af
stað heimleiðis og suður alla bakka
meðfram sjónum en fann ekki neitt.
Kom hann svo heim eftir marga klukku-
tíma og hafði orð á því að maður gæti
trúað því að það væri 1. apríl, en svo var
nú ekki.
Ekkert skildi ég í þessu því ég var svo
viss í minni sök. Eg sá tvo menn í bátn-
um svo greinilega. Annar sat aftur f og
stýrði en hinn stóð framan við vélarhús-
ið. Trillan var af venjulegri gerð, aðeins
byggt yfir vélina en opin að öðru leyti.
Var þetta hulduskip? Hver svarar?"
Bláklæddu konurnar
Söguna um bláklæddu konurnar skráði
Ragnar eftir Soffíu Jónsdóttur (f. 1916)
árið 1986.
„Soffía Jónsdóttir frá Nýpukoti í Víði-
Þ. Ragnar Jónasson með nýju bókina á heimili sínu á Siglufirði. Þótt Ragnar sé kominn á efri
ár stundar hann enn fræðastörf og viðar að sér fróðleik um sögu Siglufjarðar. Um þessar
mundir vinnur hann að siglfirskum sagnaþáttum og atburðaskrá í annálsformi sem nær allt
frá upphafi byggðar á Siglufirði til líðandi stundar.
dal flutti ásamt föður sínum Jóni Sveins-
syni árið 1933 að Staðarhóli í Siglufirði.
Með þeim ílutti Málfríður Steingríms-
dóttir. Árið 1941 flutti Soffía á Siglunes
og bjó þar ásamt manni sínum Jóni
Þórðarsyni vitaverði til ársins 1959 að
þau fluttu í kaupstaðinn.
Soffía segir svo frá:
„Ég var nýkomin heim að Staðarhóli
eftir að hafa flutt mjólkina í bæinn. Fór
ég þá inn að borða hádegismat og settist
við austurgluggann sem snýr upp að
íjallinu. Veður var mjög gott, þurrkur og
sunnangola.
Við flýttum okkur að borða en þegar
ég var að enda við það varð mér litið út
um gluggann og sá tvær konur koma eft-
ir götunni sem liggur yfir Rekstrarholtið.
Þær voru báðar bláklæddar og héldu á
einhverju. Ég sagði þá að þarna væru að
koma tvær konur, sennilega frá Siglu-
nesi.
Pabbi leit þá út um gluggann og sá
þær líka. Hann sagði við mig: „Ef þær
koma ekki heim, þá skaltu fara og bjóða
þeim kaffi.“ Konan sem var hjá okkur,
Fríða, sagði að það væri verst ef þær
væru svangar, en hún fór síðan að hita
kaffið. Við sáum að þær voru komnar yf-
ir lautina sunnan við holtið. Þar voru
hestarnir og gengu þær að rauðum hesti
sem við áttum sem var vanur að vera
styggur. En að þessu sinni stóð hann
kyrr. „Flýttu þér nú uppeftir og náðu í
þær,“ sagði pabbi.
Ég fór strax af stað og flýtti mér upp
hólinn til þess að komast í veg fyrir þær.
En þegar ég kom þangað sá ég þær
hvergi. Ég sneri þá heim aftur og mætti
pabba sem spurði hvort konurnar hefðu
ekki viljað koma heim og þiggja hress-
ingu. „Ég sá þær hvergi," sagði ég og
varð hann þá mjög undrandi. í því kom
Fríða út og sagðist vera búin að laga
kaffið. Hún varð einnig mjög hissa á því
að konurnar skyldu vera horfnar svo
skyndilega eins og þær hefðu gufað upp.
Enga skýringu gátum við fundið aðra
en þá að þarna hafi verið huldukonur á
ferð.“
Fyrirboðl?
Eftirfarandi sögu skráði Ragnar eftir
sögn Jóns Oddssonar árið 1976. Þ.
Ragnar Jónasson skráði, 1976.
„Skipið Talisman, sem var um 60
tonna kútter, fórst 25. mars 1922 með
12 mönnum við Vestfirði. Fjórir úr
áhöfninni björguðust í land nálægt Galt-
arvita. Skipið var á leið frá Akureyri til
Faxaflóahafna með beitusíld.
Aðfaranótt 25. mars, hins umrædda
slysadag, dreymdi Jón Oddsson á Siglu-
nesi að kveðið var:
Siglfirskar þjóðsögur
og sagnir
Úlfar samt með geðið gramt
geira fundinn stœlti,
fiögur enn lét sökkva senn
sigludýr og mœlti.
Vísan var síendurtekin í draumnum
og vaknaði Jón við svo búið og var óhug-
ur í honum og taldi hann þetta vera illan
fyrirboða um eitthvað sem snerta mundi
hann sjálfan. Jón hefur frá unga aldri
tekið mikið mark á draumum og telur
sig oft hafa dreymt fyrir ókomnum at-
burðum.
Mikil slys urðu þetta vor. Auk Talis-
man fórust þrjú önnur skip frá Eyja-
fjarðarhöfnum: Samson frá Siglufirði
með 7 mönnum, Aldan frá Akureyri með
16 mönnum og Maríanna frá Akureyri
með 12 mönnum.
Faðir Jóns Oddssonar var skipstjóri á
Samson. Var draumurinn fyrir þessum
slysum?“
Jón gat þess að vísan væri úr „Rímum
af Úlfari sterka" eftir Þorlák Guðbrands-
son og Árna Böðvarsson. Líkingin geira
fundur er orrusta og sigludýr er skip.
Hver var á ferð?
Frásögnina sem hér fer á eftir skráði
Ragnar eftir Soffíu Jónsdóttur frá Siglu-
nesi árið 1986. Soffía bjó á Siglunesi frá
1941 til 1959 ásamt manni sínum Jóni
Þórðarsyni.
„Einu sirmi eftir að ég flutti á Siglunes
fór ég að sækja hrossin niður á Flóann.
Þá sá ég hvar maður kom gangandi í
áttina frá svokölluðu Björnshúsi. Ég taldi
að þetta væri maður sem ætlaði út að
Reyðará, eða þaðan, sem væri að fara
heim til sín. Hann var á skíðum. Svo
þegar ég kom uppundir hólana bar holt
á milli mín og hans svo ég tapaði af hon-
um. Ég hringdi út að Reyðará þegar ég
kom heim og spurði um gestakomur.
Nei, þangað hafði enginn komið þennan
dag. En ég sá manninn greinilega þegar
hann hélt rakleitt eins og leið liggur út
að Reyðará. Ég veit ekki enn í dag hvaða
mannvera þetta var.“
Kista flutt til kirkju
Eftirfarandi sögu skráði Þ. Ragnar Jón-
asson eftir Jóni Oddssyni frá Siglunesi
árið 1976:
„Ólafur Þorsteinsson bóndi á Ámá í
Héðinsfirði (fæddur 1819, fórst með Haf-
frúnni 1864) var kunnur atgervismaður,
mikill skíðamaður og afburða sjómaður.
Eitt sinn þurfti hann að koma til
greftrunar á Siglufirði líki af barni sem
dáið hafði í Héðinsfirði. Þetta var að
vetrarlagi og ófært sjóleiðina milli fjarð-
anna. Þurfti því að fara yfir íjöllin til
Sigluíjarðar og var Ólafur á Ámá fenginn
til fararinnar.
Ólafur valdi leiðina yfir Hestskarð,
sem er á fjallahryggnum milli byggð-
anna, mjög hátt og snarbratt að því báð-
um megin. Hann batt á sig skíði og hafði
stóran broddstaf í hendi. Barnskistuna
batt hann tryggilega á bak sér.
Er hann kom á vesturbrún skarðsins
þar sem sér niður í Siglufjörð heyrði
hann að farið var að hringja klukkum í
Hvanneyrarkirkju vegna útfararinnar.
Hraðaði hann þá för sinni sem mest
hann mátti og náði í tæka tíð til kirkj-
unnar.
Var þessi ferð hans fræg og lifir enn í
munnmælum."
í safnritinu Blöndu er Ólafi svo lýst að
hann hafi verið „fjörugur og skemmtinn,
myndarlegur í sjón og mesta kvennagull,
verkmaður góður, hagur vel.“