Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.1981, Blaðsíða 18

18
DAGBLAÐIÐ& VÍSIR. MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 1981.
Menning Menning Menning Menning Menning
íslandssagan í hnotskum
Bók Alf Henriksons um Island fy rr og nú komin út í Svíþjóð Úr einu í annað
AH Henríkson - Islándsk hiatoria, 222 bb.
Toikningar: Bjöm Berg,
Bonniers, Stokkhóimi, 1981
Margt misjafnt má eflaust segja
um Svía, engu síður en aðrar þjóðir,
og sérstaklega erum við íslendingar
iðnir við að bera þeim illa söguna.
Eins og Þráinn Bertelsson segir ein-
hvers staðar i viðtali, þá er eins og
mörgum Islendingum sé það sálu-
hjálparatriði að hafa uppi flim um
Svía, einkum og sérílagi þeim sem
notið hafa styrkja þeirra og skóla-
kerfis.
Á þessu háttalagi höfum við þó
tæpast efni, því engin önnur norræn
þjóð, ekki einu sinni Danir, hafa á ís-
lendingum meiri áhuga. Varla líður
svo vika að islensk málefni skjóti
ekki upp kollinum í einhverjum fjöl-
miðlinum hér í Svíþjóð. Síðastliðin
misseri hefur verið fjallað um þjóðfé-
lagsmál á íslandi, íslenska tónlist,
myndlist og bókmenntir í mörgum
blöðum og tímaritum sem ég hef
rekist á á förnum vegi.
Þótt margt af þeim skrifum sé
vissulega á yfirborðinu, vantar
sjaldnast í þau áhugann og velvilj-
ann.
ísland f senn
nálægt og fjarlægt
Gagnrýnandinn Lars Lönnroth
reynir í nýlegri grein í Dagens Nyhet-
er (30. okt. sl.) að skilgreina þennan
áhuga og ségir hann m.a. stafa af því
að ísland sé Svíum í senn afar nálægt
og óhemjulega fjarlægt. Fjarlægðin
er fyrst og fremst landfræðilegs eðlis
segir Lönnroth og gæðir eyjuna úti í
hafi rómantískri hulu, nálægðin er
hins vegar menningarleg, því á þess-
ari eyju stóð vagga norrænnar menn-
ingar, ekki sist sænskrar. Það voru
íslendingar sem gáfu Svíum forsögu
og merka konunga.
Kynnum við nú til sögunnar Alf
Henrikson. Henrikson er einhver
mesli alþýðufræðari Svía, fróðastur
manna þar í landi að því er gagn-
Hann hleypur viðstöðulaust úr
einni sögunni í aðra, án þess að
grennslast fyrir um eðli þeirra og
þýðingu, né heldur um það þjóðfélag
sem gat af sér þessi verk. Því er ansi
mikill upptalningarbragur á bókinni,
rétt eins og í bæklingi fyir sænska
túrista sem vilja fá eitt styrkki íslend-
ingasögúdí hnotskurn, takk.
Henrikson hefur getið sér gott orð
fyrir lipran stíl og alþýðlegan. Það er
kannski þess vegna. sem hann leyfir
sér ekki að kafa djúpt ofan í efni sitt
eða sálarlíf þeirra persóna sem fjallað
er um. Menn eru „snjallir”,
„úrræðagóðir” eða „spakvitrir” og
þar með úr sögunni. Einnig er það
galli á bókinni, eins og hún er hlið-
holl þslendingasögunum, hve fljótt
höfundur afgreiðir síðari tíma rit-
höfunda. Hallgrimur Pétursson fær
eina og hálfa línu, Jónas Hallgrims-
son eitthvað svipað og af núlifandi
rithöfundum er Halldór Laxness einn
nefndur. Og ekki virðist Henrikson
meðvitaður um að íslendingar hafi
átt eða eigi listamenn í öðrum
greinum.
Hannes Hafstein
talaði íslensku
Það er sjálfsagt ekki réttlátt að tína
til skrýtna stafsetningu höfundar á
ýmsum íslenskum nöfnum en þó
hlýtur íslenskur lesandi aðhnjótaum
„Eindride Böngull”, „Jöns Gereks-
son”, Jón Árason” o.fl. Ekki
sættum við okkur heldur við það að
Sæmundur fróði hafi verið mennt-
aður í Þýskalandi, né heldur við
þessa setningu: „Ráðherrann hét
Hannes Hafstein og talaði íslensku”.
Nema hvað?
Bók Alf Henriksons er sem sé ekki
sú saga íslands sem Svíar þurfa helst á
að halda, en kann þó að stuðla að því
að slík saga verði skrifuð þar í landi.
Teikningar Björns Berg eru meir í ætt
við karikatúr en lýsingar, en lífga þó
upp á síðurnar.
-AI/Lundi.
Alf Henrikson.
Aðalsteinn Ingótfsson
Gerir hann auk þess að gamni sínu að
bera saman þýðingar, á ólíkustu
málum, á fleygum hendingum úr
Hávamálum. Ljóst er að fslendinga-
sögurnar höfða mjög til sagnaþular-
ins í Henrikson og þótt hann segi
skýrt og rétt frá, tíðum mjög
skemmtilega, færist hann of mikið í
fang í áhuga sínum.
lýnendur segja mér. Hann á að baki
hvorki meira né minna en 44 bækur
um hin ólikustu efni, aðallega í formi
ljóða, sagnfræðirita og ferðasagna.
Og frá þvi 1959 hefur hann unnið
reglulega með teiknaranum Björn
Berg, sem er eins konar Árni Elfar
þeirra Svía, kvikur penni og smáglett-
inn.
Miklar
endursagnir
I nýjustu bók sinni beinir
Henrikson athygli sinni og samverka-
manns síns að íslandi, fyrr og nú. Er
það út af fyrir sig ekki lítil auglýsing
fyrir landið því bækur hans eru mikið
lesnar, jafnt af unglingum sem full-
orðnum, og hef ég séð a.m.k. tvær
langar umsagnir um þessa íslands-
sögu í blöðunum.
ísland fyrr og nú, segi ég. En þó er
heldur betur slagsíða á bók Henrik-
sons þvi tuttugasta öldin fær aðeins
rúmlega 8 síður af 198. Mestan áhuga
hefur höfundur á íslandi eins og það
endurspeglast í fornsögunum og
eyðir miklu plássi í að endursegja
þær helstu þeirra, Landnámabók,
Gísla sögu Súrssonar, Eyrbyggja
sögu, Egils sögu, Gunnlaugs sögu
ormstungu, Njáls sögu o.fl., o.fl.
Bókmenntir
Víkingar vorra tíma
Einar KArason
ÞETTA ERU ASNAR GUÐJÓN
Skáldsaga. Útg. Mál og mennlng, Reykjavik
1881.161 bls.
í upphafi bókar eru þeir félagar,
Gauji og Lúlli, að sigla út í frelsið
eins óg þeir kalla það — á stolnum,
biluðum bát sem þeir hafa róið á
undanfarið — kauplaust. ,,. . . Við
siglum burt. Segðu bara hvert þú vilt
fara Gauji minn. Heimurinn liggur
fyrir okkur. Við erum frjálsir. Við
getum . . .” (9). Þetta segir Lúlli og
þeir félagar báðir reyna að sýnast ela-
hressir i andskotans vitleysunni.
í lokakafla eru þeir sigldir í strand
á sömu fleytu — löggan er komin í
spilið og framundan er vist á Litla-
Hrauni.
Innan þessa ramma er rifjuð upp
síðustu tvö ár af ævi Guðjóns eða frá
því hann útskrifást stúdent og þar til
uppgjöf hans er algjör. Sögumaður-
inn Guðjón situr niðri í vélarrúmi eða
stendur við stýri á Happasæl og lætur
hugann reika.,, — Auðvitað voru
þetta allt aumingjar og skithæiar,
hugsa ég núna meðan við reynum að
þræða milli himinhárra svartra fjalls-
veggjanna út fjörðinn og stjessið er
aftur fariðað læðast að mér.” (100).
Dúndurpeningur —
tálvon
Guðjón reynir margt þessi tvö ár.
„Stanslaus hláturhiksti í hálfan mán-
uð” (10) eftir útskriftina — nýtt lif —
meira vín á nýju vori. Svo tekur al-
varan við — farið að róa á trillu með
feðgum sem varla er hægt að telia
með öllum mjalla, skíta til dæmis í
fötuna sem þeir sjóða í þorskinn.
Guðjón var nú fljótur að axla pok-
ann sinn þá.
Næst reynir hann í frystihúsi —
yfir sig ánægður með að vera búinn
að fá góða vinnu: „Það er víst dúnd-
urpeningur ef maður fær mikla
vinnu.” (30). En auðvitað er þetta
aðeins tálvon. Enginn verður ríkur á
að vinna i fiski. Svo vinurinn hættir
þar fljótlega.
Þá koma dagar með iðjuleysi og
engu. Flækst á skemmtistaði. Lýsing-
Bókmenntir
Rannveig G.
Ágústsdóttir
arnar þaðan eru heill heimur fyrir sig
— lagðar í munn Guðjóni að sjálf-
sögðu og hef ég ekki fyrr lesið jafn-
góðar — liggur við að maður finni á
sér af þeim.
Guðjón berst áfram með
straumnum. Um aðgera að ekki festa
sig neins staðar, hvorki við vinnu né
kvenmann. Guðjón er þó mjög skot-
inn i Guðnýju en reynir framan af að
hamla gegn því að festast í neti
hennar.
Um veturinn búa þeir saman í bíl-
skúr, Lúlli og Guðjón. Þann vetur
barnar Lúlli Gurru og þau hefja bú-
skap Guðjóni til mikillar hrellingar.
Lrfræn ræktun
Sumarið eftir er Guðjón i sveit
norður í landi hjá tveimur kunn-
ingjum sínum sem stunda lífræna
ræktun — en þar gengur allt á aftur-
fótunum sem vonlegt er. Um haustið
fara þau Guðný að búa saman, þau
fá inni á hjónagarði og hann innritar
sig í íslensku. Heldur er vinurinn
slakur við námið en Guðnýju sína
elskar hann vel og þau eyða miklum
tíma í ástina en minni í vinnu.
Um vorið fer Guðjón austur á land
með LúUa því þeir héldu að „seðlarn-
ir væru á sjónum” (129). Þeir hlaup-
ast báðir frá barnsmæðrum sínum.
Gpðjón vissi það reyndar ekki fyrr en
siðar að þau Guðný ættu von á barni.
Hann frétti það þegar hann kom í
land af togaranum Kristgeiri RE þar
sem hann hafði þolað slæma vist.
LúlU vinur hans var á bátnum
Happasæl, sem „fiskaði langminnst
af bátunum í plássinu” (145) og það
varð úr að Guðjón réð sig þangað.
Þeirra vist endaði með ósköpum eins
og sagt var i upphafi.
Fóstbræðrasaga
hin nýja
Hugmyndaheimur þeirra fóst-
bræðra, Lúlla og Gauja, er heimur
hetjunnar sem ekkert fær bugað. öll
ósköpin stafa af því að þessi óska-
heimur samrýmist ekki raunheimi.
Þeir eru eins og' fóstbræðurnir Þor-
geir og Þormóður, ekkert að velta sér
upp úr velgjulegum sálarlífsflækjum,
þeir vilja aksjón — vera hressir —
Einar Kárason.
kunna að segja sögur — drekka með
yfirburðum — eiga pleisið — flippa
út og verða ríkir og frjálsir. Ég kýs að
kalla söguna Fóstbræðrasögu hina
nýju.
Höfundur sögunnar sýnir ekki af
sér neinn viðvaningsbrag. Hann
stekkur alskapaður fram á ritvöllinn
með frábæra sögu svo ekki sé meira
sagt.
„Annarsvegar” beitir hann mark-
vissri kímnigáfu sem samfléttast stil
sögunnar og lyftir henni langt yfir
meðalmennsku. — „Hinsvegar”
tekst honum „með kæruleysislegu
vinki út í loftið” (107) að drepa goð-
sögnina um— hið frjálsa líf stúdents-
áranna — hið einfalda og sælurika
sveitalíf — og síðast en ekki síst —
hið dáðríka sjómannslíf.
Frásögnin af túrnum með Krist-
geiri RE er eins og úr fangabúðum,
sögð 1 annarri persónu, sem gerir um-
fjöllun hlutlægari og um leið óhugn-
anlegri. „Lazing on a sunny after-
noon” lætur höfundur Gauja raula
upp aftur og aftur í vinnunni við salt-
fiskstæðuna. Á Kristgeiri RE raular
Gauji ekki lengur.
Þetta er dúndursaga sem sendir
banvæn skeyti beint í mark.
Rannveig.
I
I
i
I
í