Dagblaðið Vísir - DV - 07.05.1982, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ& VÍSIR. FÖSTUDAGUR 7. MAÍ 1982.
13
Það er ekki öruggt að allir lesendur
þessarar greinar viti hvað átt er við
þegar rætt er um aukabúgrein. Aðal-
búgreinar á fslandi eru sauðfjárrækt
og mjólkurframleiðsla. AUt annað
flokkast sem aukabúgreinar. Hvort
sem það er ylrækt, garðrækt, hrossa-
rækt, svinarækt alifuglarækt eða
loðdýrarækt. Þessi upptalning gæti
reyndar orðið mun lengri. Því það
flokkast jafnvel undir aukabúgrein
að prjóna lopapeysur. Það má segja
að um það eru skiptar skoðanir hvort
heimilisiðnaður ýmiskonarí sveitun-
um flokkist sem heild undir auka-
búgreinamar.
Löödýraræktin áaðbjarga
GreinUegt er af þeim umræðum,
sem átt hafa sér stað að undanfömu
og tíðum utanferðum fslendinga til
að kynna sér loðdýrarækt að aðal
aukabúgreinin í dag er loðdýra-
rækt. Það er augljóst að hún er
bjargráðið sem staðnæmst er við.
Trúlega er nokkuð langt í það að
annar hver bóndi á íslandi komi sér
upp loðdýrabúi, eins og margir
virðast láta sig dreyma um.
Það verður að segjast eins og er og
aUir vita, sem það vUja vita, að
loðdýrarækt er ekki nein allsherjai'
framtíðarlausn á vandamálum
íslenskra bænda eða landbúnaðarins.
Þess vegna er mjög óhyggilegt að
ætla sér um of í þeirri grein. Sá bóndi
sem byggir aUa afkomu sína á fram-
leiðslu minka- eða refaskinna tekur
of mikla áhættu. Það eru miklar
sveiflur á þessum markaði. Nú er
mjög gott verð á góðum skinnum og
tiltölulega auðvelt að selja þau.
fslenskir loðdýrabændur em komnir
i gott samstarf við danska sem á
Áukabúgreinar
sem gleymdust...
örugglega eftir að reynast þeim vel.
Það eru hvorki íslenskir né danskir
skinnaframleiðendur sem geta ráðið
verðinu eða eftirspurninni einir. Það
em konurnar og oftar fyrirvinnan,
hver sem hún er á heimiUnu, sem
ræður hvort varan er keypt. Þetta á
við um pelsa og ýmsa aðra munaðar-
vöm. Annað lögmál gUdir um
nauðsynjavömr.
Á einn hátt geta skinnaframleið-
endur haft áhrif á verðið og það er
með því að draga úr framboði. Það
skeði fyrir örfáum árum að samtök
loðdýrabænda á Norðurlöndum
komu sér saman um að slátra og eyði-
leggja um 1/2 milljón af minkahvolp-
um. Það komu ekki á markaðinn
skinnaf þeim.
Fram/eiðsiaá pelsgœrum
Mjög mikill áhugi var í Noregi og
Svíþjóð fyrir aðeins þrem árum að
stórauka framleiðslu á pelsgærum.
Það er einn fjárstofn á Gotlandi í
Svíþjóð sem þekktur er fyrir að gefa
lömb með sérstaka áferð á lokk.
Gærur af þeim lömbum henta vel í
pelsa. Mjög hátt verð fékkst fyrir
þessi Gotlandsskinn fyrir tveim árum
á skinnauppboði í London. f fyrra
var ekki hægt að selja bestu flokka af
þessum skinnum fyrir nokkurn
skapaðan hlut. Það fundust ekki
kaupendur að þeim. Því að heima
sátu japanskir skinnakaupmenn og
nöguðu á sér neglurnar fyrir framan
skinnahrúgu frá fyrra ári. Þrátt fyrir
það að erfiðlega hafi gengið að selja
þessar pelsgærur í fyrra þá getur
alveg eins farið svo í ár eða næsta ár
að þá fáist gott verð fyrir þessi skinn.
Þess vegna er sjálfsagt að styðja vel
við bakið á Sveini Hallgrlmssyni,
sauðfjárræktarráðunaut Búnaðar-
félags fslands í byrjunarstarfi hans
við að skipuleggja ræktun á íslensk-
um fjárstofni með góða pelseigin-
leika. Þetta starf heimtar ekki nýja
fjárfestingu eða mikinn aukakostnað
fyrir íslenska bóndann. Vonandi ber
það árangur og pelsgæran komst í
tísku og verður eftirsótt vara. Það
er eins með hana og minkinn að
bændurnir ráða litlu um verðið. Það
gera tískan og efnahagur neytandans.
Afífugla-og
svínaræktin
Það er ekki lengur minnst á að
þessar búgreinar eigi að bæta
Kjallarinn
Agnar Guðnason
bændum upp tekjumissi af hinum
hefðbundnu. Fyrir þrem árum áttu
þær m.a. að vera bjargráðið. Þá var
sagt að bændur gætu með góðu móti
dregið úr mjólkur- og kindakjöts-
framleiðslunni en í stað þess fengið
sér hænsni eða nokkur svín. Það er
eins og þetta hafi gleymst, því nú er
bara ekki minnst einu orði á að
bændur geti tekið upp þessar
búgreinar til að bæta upp samdrátt-
inn í mjólkur- og kindakjötsfram-
leiðslunni.
Ég held j afnvel að nú sé svo komið
að flestir þessir litlu framleiðendur
sem voru með nokkur hundruð pútur
og fáeinar gyltur hafi hætt. Þeir
stóru hafa bætt við sig. Það eru
komin hænsnabú þar sem eru allt að
45 þúsund varphænur. Það er lýgilegt
en samt satt að það litla sem
bændasamtökin hafa gert fyrir þessar
búgreinar er nær eingöngu til hags-
bóta fyrir stærri framleiðendur. í
fávisku minni hélt ég að þegar kjarn-
fóðurskatturinn var settur á yrði
hann notaður, að hluta til að byggja
upp hænsna- og svinarækt hjá bænd-
um. Það sem hefur verið úthlutað til
fuglabænda úr sjóðnum hefur ein-
göngu farið til stórframleiðanda.
Einhvern timann og einhvers
staðar hefur orðið stefnubreyting.
Ekki minnist ég þess að búnaðar-
félagið hafi breytt um stefnu eða
aðalfundur stéttarsambandsins hafi
lýst því yfir að kála ætti öllum
smáframleiðendum í þessum búgrein-
um. Þó blasir það við, að allt stefnir í
þá átt að innan fárra ára framleiði
fáein verksmiðjubú, öll egg, kjúkl-
inga og svín, sem neytt verður hér á
landi.
Þó getur það átt sér stað þegar
ástin dvínar á mink og ref að þeir sem
ráða fari að muna eftir þeim búgrein-
um sem líklegastar eru til að hjálpa
bændum yfir þá erfiðleika sem nú er
viðaðetja.
Agnar Guðnason
blaOaf ulltrúi.
Hafa Islendingar ekki ef ni
á raunhæfri náttúruvemd?
— hugleiðingar vegna Blönduvirkjunar
Margir hljóta að velta þessari og
svipuðum spurningum fyrir sér eftir
allar umræðurnar um Blöndumálið.
Deilan hefur í raun staðið um stærð
miðlunarlóns og tap á grónu heiða-
landi en ekki hvort Blanda verði
virkjuð á næstu árum eður eigi.
Margt bendir til þess að unnið hafi
verið að framgangi málsins af meira
kappi en forsjá. Harður og óvæginn
áróður hefur verið rekinn fyrir þeirri
tilhögun sem mestri landeyðingu
veldur, undir yfirskini hagkvæmni og
þjóðarhags, án þess að sannfærandi
forsendur og hagkvæmnisútreikning-
ar liggi fyrir. Mörgum hefur verið
villt sýn í því talnaflóði. Stofnanasér-
fræðingar hins opinbera og ráða-
menn hafa lagst á eitt við áróðurinn,
á stundum með vafasömum hætti.
En sem betur fer er enn til fólk sem
lætur ekki alltaf blekkjast þótt við
ramman reip sé að draga, spyr áleit-
inna spurninga og gagnrýnir hinn ein-
strengingslega málfutning sumra
„tæknikratanna”. Verndun gróður-
lenda og umhverfis er stórmál sem
hefur efnahagslegt gildi þegar málið
er athugað á breiðum grundvelli.
Ábyrgð opinberra stofnana er mikil í
slíkum málum en þar virðast einhæf
sjónarmið ráða ferðinni. Reynt hefur
verið að gera sem minnst úr landtap-
inu, fegra sem mest möguleika á upp-
græðslu beitilands á heiðunum og
telja almenningi trú um að bændur
væru hvort sem er að eyðileggja land-
ið með ofbeit.
Aldrei samið
um aðalatriðið
Einstefnan og harkan í Blöndumál-
inu hefur verið það mikil að ráða-
menn fengust ekki til að huga í alvöru
að öðrum kostum en 400 gígalítra
lóni með miðlun við Reftjamar-
bungu, fyrr en nú allra síðustu vik-
urnar. Þau vinnubrögð virkjunar-
aðila, að kynna samninganefnd
heimamanna mismunandi virkjunar-
kosti fyrir rúmlega ári en ætla sér í
raun að gefa aðeins kost á hinni
margumtöluðu tilhögun I, eru
ámælisverð eins og kom í ljós þegar
svokallaður samningur var undirrit-
aður í marsmánuði. Heimamenn
hafa í rauninni aldrei fengið að semja
um aðalatriðið, stærð miðlunarlóns-
ins. Þeim var eiginlega stillt upp við
vegg: virkjunartilhögun I eða engin
Blönduvirkjun á næstu árum.
Náttúruverndarráð, Landvernd,
Búnaðarþing og landverndarsamtök
á Norðurlandi hafa ályktað og hvatt
til þess að málin verði könnuð nánar
og leitast verði við að draga úr land-
tapi vegna miðlunarlóna við Blöndu
og annars staðar á hálendinu. En lít-
ið bólaði á sanngirni og skynsemi
fyrr en undir páska. Þá var farið að
ræða um málamiðlun, reyna að ná
raunhæfri samstöðu og koma á friði.
Hvort sem það var vegna tillögu
Eyjólfs Konráðs Jónssonar alþingis-
manns eða annarra fóru umræður að
snúast um 220 GL lón með miðlun
við Reftjarnarbungu. Þessi leið mun
þó áður hafa verið til umræðu meðal
þingmanna, ef marka má blaðaskrif,
og svo fór að þingflokkur Framsókn-
arflokksins ályktaði 26. apríl að
stíflumannvirki Blönduvirkjunar
skuli byggð fyrir 220 GL miðlun og
frekari stækkun lónsins skuli vera
háð samþykki Alþingis. Atvinnu-
málanefnd Sameinaðs þings komst
aftur á móti að þeirri niðurstöðu 30.
apríl, eftir mikla umræðu, að hönn-
un Blönduvirkjunar skuli miðast við
400 GL miðlun við Reftjarnarbungu
þótt lónið verði í upphafi 220 GL að
stærð. Álit nefndarinnar endurspegl-
ar tregðu ráðamanna til að hlífa
gróðurlendi við virkjunarfram-
kvæmdir. Hagkvæmnissjónarmið
„tæknikratanna” eru enn látin ráða
ferðinni en náttúruverndarsjónar-
miðin eru greinilega sniðgengin að
mestu. Þvílík sóun að sökkva undir
tiltölulega grunnt miðlunarlón einnar
virkjunar grónu landi sem er stærra
en Reykjavík, Kópavogur, Garða-
bær, Álftanes og Hafnarfjörður til
samans. Svipað mun ske við Fljóts-
dalsvirkjun.
Ein allsherjar
tilraun
Þótt Blönduvirkjun með 220 GL
miðlunarlóni valdi stórfelldum um-
hverfisspjöllum er talsverður munur
á 220 og 400 GL lónum. Þannig færu
56 km! gróins lands undir 400 GL
lónið, en 40 km! undir 220 GL lónið,
svo að lantapið er 16 km! eða 29%
minna — 12 km! á Auðkúluheiði og 4
km! á Eyvindarstaðaheiði. Að binda
miðlunina við 220 GL gæti því talist
sæmileg málamiðlun. Verði lónið aft-
ur á móti stækkað bráðlega i 400 GL
eru þær forsendur brostnar, því
miður. Slik áfangaskipting hefði þó
þann kost umfram 400 GL strax að á
meðan minna lónið yrði notað gæfist
færi á að rannsaka umhverfisáhrif
þess og þær niðurstöður myndu
væntanlega hafa áhrif á frekari
stækkun. Frá sjónarhóli umhverfis-
verndar er Blönduvirkjun með sitt
stóra miðlunarlón og löngu veitu-
skruði ein allsherjar tilraun og svipað
mun gilda um Fljótsdalsvirkjun, að
mínum dómi.
í fjölmiðlum hefur verið gert mikið
úr kostnaðarmun á milli virkjunar-
kosta við Blöndu. Munur á 220 og
400 GL miðlunum er sagður vera um
40 milljónir kr. eða „66.700 kr. á
hverja rollu” eins og fram kom i
Dagblaðinu og Vísi 28. apríl sl. Við
alla útreikninga skiptir meginmáli
hvernig forsendurnar eru og hér gætu
þær hæglega breyst. Til dæmis eru
spár um orkusölu og arðsemi óljósar
og mér er ekki kunnugt um að fyrir
liggi áætlun um uppbyggingu iðnaðar
á Norðurlandi.
Enginn vandi
aðreikna
Annað dæmi er uppgræðslukostn-
aðurinn, verulega stór liður, sem að
mínu áliti hefur verið vanmetinn í öll-
um opinberum kostnaðarútreikning-
um og þar af leiðandi í samanburði á
virkjunarkostum. Ein helsta forsenda
uppgræðsluáforma er að leitast við
að bæta gróðurlendið sem tapast með
uppgræðslu á gróðursnauðu eða ör-
foka landi, án tillits til beitargildis.
Land fyrir land, hektara fyrir hekt-
ara, samkvæmt ályktun Náttúru-
verndarþings 1981. Uppgræðsluskil-
yrðin eru erfið og því ríkir óvissa um
væntanlegan árangur. Tuttugu og níu
prósent sparnaður á landi við 220 GL
lón þýðir væntanlega 900 hektara eða
9 km! minni uppgræðslu sem sam-
kvæmt nóvemberverðlagi 1981 nem-
ur 9.5 milljónum kr. í stofnkostnaði.
Áburðardreifing til að viðhalda beit-
argróðri á 900 ha mundi kosta um 1.5
milljón kr. á ári en Búnaðarfélag ís-
lands og Landgræðsla ríkisins telja
nauðsynlegt að bera árlega á slík upp-
græðslusvæði, það sýnir reynslan.
Sparnaður vegna minni uppgræðslu
gæti því einn sér gert 40 milljón kr.
hagkvæmnismuninn að engu, þegar
til lengri tíma er litið, t.d. afskriftar-
tíma virkjunarinnar sem mun vera 40
ár. Með því að taka fleiri forsendur
til athugunar mætti ef til vill sýna
fram á að 220 GL lón gæti orðið
a.m.k. eins hagkvæmt og 400 GL
lón. Það er enginn vandi að reikna en
erfiðara að spá áratugi fram í tím-
ann.
Auðfíndí
hrjóstrugu landi
í umfjöllun um Blönduvirkjun er
gjarnan rætt um landtapið eingöngu
sem tap á beit fyrir svo og svo margar
ær og talið muna tæplega 600 ærgild-
um í framangreindum samanburði.
Vissulega er þetta verðmætt beiti-
land. En það er meira. Það er gróður-
lendi með djúpri gróðurmold, mikil
auðlind I hrjóstrugu landi sem við
verðum að vernda eftir föngum.
Þetta land hefur margþætt vistfræði-
legt gildi að mati náttúrufræðinga.
Tap á því er ekki einkamál þeirra
bænda sem beita sauðfé og hrossum
á Auðkúlu- og Eyvindarstaðaheiðar.
Þrátt fyrir alla umræðuna um nátt-
úruvernd síðustu árin eru margir
furðu tómlátir um þessi efni, jafnvel
fólk sem hefur getið sér orð fyrir að
vinna þeim málum brautargengi. Á
Kjallarinn
Dr. ÓlafurR.
Dýrmundsson
stjórnmálasviðinu hafa viðhorf for-
ystusveitar Alþýðubandalagsins til
Blöndumálsins vakið furðu öðru
fremur. Það er engu líkara en stór-
felld eyðing lands með miðlunarlón-
um eigi að verða einskonar náttúru-
lögmál, þjóðarnauðsyn er oft við-
kvæðið. Er það nú alveg víst að þessi
vinnubrögð verði okkur til heilla?
Þarf nýting vatnsafls til raforkufram-
leiðslu virkilega að fela í sér svo
mikla landeyðingu í framtíðinni?
Vissulega þarf að koma upp miðlun-
arlónum en það er ekki sama hvernig
það er gert.
Nýsamtök?
Ég vil að lokum minna á að fyrir
skömmu var samþykkt á Alþingi ný
landgræðslu- og gróðurverndaráætl-
un og ber að fagna henni. Að gæta
meira hófs við gerð miðlunarlóna er
mikið landverndarmál. Það er því
furðulegt að á sama tíma og viður-
kennd er þörf fyrir fjárveitingar til
verndunar gróðurlendis almennt er
mjög takmarkaður skilningur meðal
ráðamanna á gildi þess að draga úr
tapi á gróðurlendi við virkjunarfram-
kvæmdir. Þar er ekki talið réttlætan-
legt að verja umtalsverðum fjármun-
um til landverndar. Á meðan gróið
land er svo lítils metið mun raunhæf
náttúruvernd eiga erfitt uppdráttar
hér á landi, þá ályktun dreg ég hik-
laust af Blöndumálinu. Að mínum
dómi taka ríkisstjórn og stjórnmála-
flokkar allt of lítið tillit til ábendinga
þeirra ráða og samtaka sem vinna að
ýmsum þáttum náttúruverndar í
landinu. í ljósi þeirrar staðreyndar er
eðlilegt að s.ú spurning vakni hvort
flokkarnir séu óbeint að stuðla að
myndun stjórnmálasamtaka um-
hverfisverndarfólks á íslandi.
1. mai 1982
Dr. Ólafur R. Dýrmundsson
landnýtingarráðunautur
Búnaðarfélags íslands
Skrrfað undir samninga um Blönduvirkjun.