Dagblaðið Vísir - DV - 01.06.1983, Blaðsíða 10

Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
DV. MIÐVIKUDAGUR 1. JUNÍ 1983
menn féllu frá kröfu sinni meöal
annars vegna þess stríðsótta sem
hún hafði vakið í Svíþjóð.
Hugtakið norrænt jafnvægi varð
til á þessum fundi en í því felst að
Norðurlöndin hafa valið ólíkar leiðir
til að tryggja öryggi sitt en þær
hjálpi um leiö til að viðhalda jafn-
væginu í Norður-Evrópu.
Fundurinn í Novosibrisk var um
leið fyrirboði þess sem gerast mundi
á Eystrasaltssvæðinu meira en ára-
tug eftir fundinn.
Otgönguleiöirnar úr Eystrasalti
eru nú stórveldunum mikilvægari en
nokkru sinni fyrr. Sovétmenn telja
það eitt af skilyröunum fyrir
hræðslujafnvæginu í heiminum að
sovéski flotinn fái óhindrað að sigla
út og inn um Eyrarsund og Beltin.
Þar meö sé hægt að tengja saman
herstöðvar Sovétmanna við strendur
Eystrasalts og herstöðvarnar á
Kolaskaga.
Samtímis er það mikil kappsmál
fyrir NATO með Vestur-Þjóðverja
fremsta í flokki að reyna að loka
sovéska f lotann inni í E ystrasalti.
Útiloka NATO
Að því er best verður séð líta
Sovétmenn á Eystrasalt frá sögulegu
sjónarmiöi. Það þýðir aö það er eign
strandríkjanna og þau ein geti meö
samningum sín á milli ákveðið
hvernig það verði notað.
I slíku samkomulagi er Sovét-
mönnum afar mikilvægt aö tryggður
sé réttur þeirra til að fá að flytja
kjamorkuvopn sín óáreittir inn og út
úr Eystrasalti. Annað áhugamál
Sovétmanna er að sjálfsögöu aö
reyna að útiloka herskip annarra
þjóða, og þá sérstaklega NATO-
þjóða, frá Eystrasalti.
Þessi afstaða Sovétmanna stríðir
gegn þeirri hugmynd Svía að Eystra-
salt skuli vera opið öllum þjóðum.
Samkvæmt alþjóölegum þjóðarrétti
hafa herskip allra þjóða rétt til að fá
að sigla óáreitt inn og út úr Eystra-
salti.
Sterkari varnir
Svíar hafa nú í hyggju að styrkja
varnir sínar gegn óboðnum kaf-
bátum. Það mun þó ekki leið til að
minnka spennu á Eystrasalts-
svæðinu að sökkva sovéskum kaf-
báti, heldur mun það þvert á móti
auka spennuna.
Þess vegna er það mikilvægt fyrir
sænsku og finnsku ríkisstjórnirnar
að Sovétmenn öðlist á nýjan leik trú
á hlutleysisstefnu þeirra. Það kann
að vera meira en tilviljun ein að í
byrjun júní mun Olof Palme fara til
Helsinki til að ræða um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlöndum og
nokkrum dögum síðar mun Mauno
Koivisto Finnlandsforseti fara í opin-
bera heimsókn til Sovétríkjanna.
Aukin umsvif
Frá öryggislegu sjónarmiöi er það
mjög mikilvægt fyrir Svía að Eystra-
salt verði kjamorkuvopnalaust
svæði. Sú von virðist harla lítil eftir
það sem á undan er gengið.
Hemaöarundirbúningur Sovét-
manna eru í fullum gangi á svæöinu.
Þær auknu grunsemdir í garð Sovét-
manna sem kafbátaleitimar hafa
leitt af sér hafa undirstrikað nauð-
synina á því að eftirlit sé haft með
hernaðarumsvifum Sovétmanna á
svæðinu, ekki síst er nauðsynlegt að
fylgjast með skipasmíðastöðvum
þeirra viö strendur Eystrasalts.
Og þó að Svíar og Sovétmenn, sem
eru stærstu eigendur strand-
lengjunnar við Eystrasalt, kæmust
að einhverju samkomulagi um að
gera Eystrasalt aö kjarnorkuvopna-
lausu svæði, væri eftir aö ná
samskonar samkomulagi við NATO
um að vir ða slikt samkomulag.
Eins og ástandið er núna er mun
ólíklegra að NATO fáist til að sam-
þykkja þetta en að Sovétmenn fáist
1 að fleygja öllum kjarnorkuvopn-
um sinum í Eystrasalti á haugana.
Það er heldur ekki öruggt að kjam-
orkuvopnalaust svæði á Norður-
löndunum heföi sjálfkrafa í för með
sér minni stríðshættu. Það gæti ein-
faldlega leitt til þess að Skandinavia
yrði notuð sem uppbyggingarsvæði
fyrir hefðbundinn hernað, vegna
þess að þar væri honum óhætt fyrir
k j arnork uárásum.
3
Sovéski kafbáturínn U-137 uppi i fjöru við Karlskrona haustið 1981. Óraek asta sönnunargagn Svia fyrir ólöglegum ferðum sovéskra kafbáta i
sænskri landhelgi.
Eru Sovétmenn að tapa
trúnni á hlutleysi Svía?
Allt tímabilið frá stríðslokum, frá
Stalín til Andropov, hefur Eystra-
saltið verið Sovétmönnum mjög
mikilvægt í hemaðarlegu tilliti.
Þegar árið 1961, er Sovétmenn kröfð-
ust viðræðna um hemaðarsamvinnu
við finnsku ríkisstjórnina, var sú
stefna mörkuð sem hefur leitt af sér
hinar umfangsmiklu kafbátaleitir
við strendur Svíþjóöar að undan-
förnu.
Fyrr eða síðar verða Svíar að
bregðast við af fullri hörku gegn
þessum kafbátum, með þeirri áhættu
að áhafnir kafbátanna gætu beðið
lífshættulegt tjón af. Það verður
óhjákvæmilega niöurstaðan ef Sovét-
menn halda áfram með hina
ágiskuöu fimm ára áætlun sína um
rannsóknir á sænskum herstöðvum.
Frá því í byrjun sjöunda áratugar-
ins hefur atgangur Sovétmanna við
strendur Svíþjóðar aukist stöðugt.
1980 var talið fullsannað að níu
sinnum hefðu sovéskir kafbátar ver-
ið á ferli í innri hluta sænska skerja-
garösins. 1981 strandaði svo
sovéskur kjarnorkukafbátur í ná-
grenni bæjarins Karlskrona á
EystrasaltsströndSvíþjóðar. Ifyrra-
haust stóð umfangsmikil leit aö
tveimur eöa fleirum sovéskum kaf-
bátum yfir í Hársfirðinum í nágrenni
Stokkhólms í rúmar tvær vikur, nú
síðast fyrir nokkrum vikum var gerð
mikil leit að sovéskum kafbátum í
nágrenni Sundsvall.
Þessar kafbátaleitir hafa minnt á
leik kattarins að músinni. Til þess að
verða ekki aö athlægi öllu lengur
verður sænski herinn að fara að
grípa til alvöruvopna gegn þessum á-
troðningi. Ekki er ólíklegt að ein-
hverjar breytingar verði á 1. júlí
næstkomandi en þá fær sænski yfir-
hershöföinginn völd til aö ákveöa
einn hvaða vopnum skuli beitt gegn
hugsanlegum innrásaraðilum. Þá
mun sænski herinn einnig hafa til-
búna nýja tegund af tundurskeytum.
Áhyggjuefni
Haldi Sovétmenn áfram kafbáta-
ferðum sínum í sænskri landhelgi
n t
verður það til þess eins að sannfæra
menn um aö þær séu liður í stríðs-
undirbúningi þeirra. Þessi undir-
búningur, sem er hluti af langtíma-
áætlun, beinist ekki beinlínis gegn
Svíþjóö heldur er þetta afleiðing auk-
innar spennu milli stórveldanna.
Engu að síður er þetta áhyggjuefni
séðfrá sjónarhóliSvía. Hinn síendur-
tekni yfirgangur verður að túlkast á
þann veg aö Sovétmenn hafi ekki trú
á að hlutleysisstefna Svía geti haldið
þeim utan við hugsanlegt stórstríð í
Evrópu. Skandinavíuskaginn hefur
frá sjónarhóli Sovétmanna meira og
meira orðið nokkurs konar æfinga-
svæði fyrir NATO í baráttunni milli
hernaöarbandalaganna.
Ótti Sovétmanna
Þegar litið er á málin frá þessu
hernaðarsjónarmiðinu - verða
Danmörk og Noregur, sem bæði
stunda sameiginlegar heræfingar
með NATO, hernaðarlega mikilvæg
svæði. Samt sem áöur beinist hin
aukna spenna fyrst og fremst aö
Eystrasalti, og þá sérstaklega að út-
gönguleiðunum gegnum Eyrarsund
og Stóra- og Litla Belti, en einnig að
svæðunum fyrir botni Eystrasalts og
að herstöð Sovétmanna á Kolaskaga.
Allt frá stríðslokum hefur Eystra-
salt verið miðpunktur hemaðarlegs
áhuga Sovétmanna. Þetta sést
greinilega í finnsk-rússneska
vináttu- og samstarfssamningnum
frá því 1948. Sá samningur er ekkert
annað en vísbending um þá ógn sem
Sovétmönnum stóð af árás vestan
fráyfirEystrasalt.
Krustjev fannst meira en nóg um
hið norræna samstarf Finna, og
norrænir jafnaðarmenn þóttu mjög
grunsamlegir í augurn Sovétmanna
og þá sérstaklega þeir finnsku.
Þessi hræðsía Sovétmanna kom
hvað greinilegast í ljós árið 1961 er
þeir kröfðust viðræðna við Finna um
hernaðarsamvinnu til aö verjast
árás vestan frá.
Eystrasamu tn mj%jy i>nnnvcDtf ut^«/»^uio>v lyrir sovesKa flotann ti!
vesturs. Jafnframt hafa vesturveldin og NA TO áhuga á að loka þessari
útgönguieið fyrir Sovétmönnum.
Frá sovéskum sjónarhóli var
Vestur-Þýskaland að verða mið-
punktur stríðshættunnar í Evrópu og
þar meö var talið norðurhorn
álfunnar.
Norrænt jafnvægi
Krafa Krustjevs varö til þess að
Kekkonen Finnlandsforseti fór til
fundar við hann í Novosibrisk. Niður-
staða fundarins varð sú að Sovét-
SOVJET