Dagblaðið Vísir - DV - 05.08.1983, Síða 13

DV. FÖSTUDAGUR 5. ÁGUST1983.
13
Afvopnun er eina leiðin
Eg á við ykkur lesendur stutt og
laggott þetta erindi: Viljið þið ekki
vera með í friðargöngunni laugar-
daginn 6. ágúst næstkomandi.
Milljónir um víða veröld hafa staöiö
upp og krafist friðar, raunverulegra
aðgerða í staö endalausra viðræðna,
sem tefja tímann meöan stöðugt er
borið á bálköstinn. Oft var þörf, en
núernauösyn aðviðgöngumlíka.
Slekkur otían
eldinn?
Þaö eru sálfræðilegar ekki síður
en hemaðarlegar og pólitískar
ástæður fyrir því að vopn eru fram-
leidd og notuð. Þúsund ára saga svo-
kallaðrar siðmenningar er saga
vopnaburðar og stríða öðm fremur.
Sú fullyrðing, að vopn tryggi friðinn,
er þvættingur og að bera slikt á borö
fyrir hugsandi fólk er svipaö og að
segja aö olian slökkvi eldinn, frostið
bræði snjóinn eða stormurinn lægi
ölduraar.
Þeir menn, sem trúa á blessun
vopnanna, hafa allt of lengi fengið að
ráða ferðinni hér í heimi og þannig er
komið að við svo búið má ekki standa
stundinnilengur.
Milljarðar foreldra um allan heim
vita hvað á að gera ef bömin þeirra,
ennþá óvitar að meira eða minna
leyti, komast yfir eggvopn, þ.e. taka
það frá þeim svo þau fari sér ekki að
Kjallarinn
SteingrímurJ.
Sigfússon
voða. En þjóðir heimsins bera ekki
gæfu til aö gera hliðstæðar ráöstaf-
anir til að tryggja eigið öryggi. Og
það sem verst er af öllu, svo við
höldum nú líkingunni áfram, er að
óvitamir em vaxnir upp og orðnir að
risaveldum og eggvopnin hafa
breyzt í helsprengjur, sem geta gert
alla jörðina að rjúkandi ruslahaug á
svipstundu. Sá möguleiki aö bilun í
þeim flókna tæknibúnaði, sem fylgir
kjarnorkuvopnum geti komiö af staö
kjamorkustyrjöld, er kannski hvað
ömurlegastur af öllu. Sú grátbros-
lega saga gengur fjöllum hærra, að
vestanhafs hafi fluga skriöið inn í
tölvu og truflað hana, svo að hún gaf
út falska aðvörun, sem aftur leiddi til
þess að tekið var til við að undirbúa
gereyðingarstrið af f ullum krafti.
Bjó/kihn
í eigin auga
Já, til hvers er allt okkar streð í
þúsund ár, ef bandarísk fluga eða
rússneskur maur gera það allt að
engu á fáeinum mínútum. Þeir, sem
ekki sætta sig við slík örlög mann-
kyni til handa, ættu að hugleiða þátt-
töku í áðumefndri friðargöngu á
laugardaginn kemur. Nú veit ég, að
margir sem í einlægni vilja frið, telja
sér pólitískt ekki fært að slást í sh'kan
hóp. Ahrifamiklir aðilar hér í landi
hafa árum saman úthrópað slíkt sem
tilræði við frið og frelsi, Rússaþjónk-
un og þvíumlíkt. En það má spyrja á
móti, er ekki raunverulegur friður
góður, hvaöan og hvemig sem hann
kemur. Þá munu einhverjir segja, af
hverju er verið að mótmæla
Bandaríkjunum og veru
Bandaríkjahers hér, af hverju ekki
Rússum. Og þá má spyrja á móti,
fyndist mönnum eðlilegt að
Pólverjar stæöu í því að mótmæla
herlögum og kúgun í Tyrklandi eins
og ástandið er heimafy rir.
Nei, herstööin á Miðnesheiði og út-
þensluáform Bandaríkjamanna hér
á landi í samvinnu við lúsþæga ríkis-
stjórn er sú nærtæka ógnun, sem
friöarganga 1983 á aö vek ja athygli á
um leið og tekið er undir kröfur um
frið hvaðanæva að og hvernig sem
þærbirtast.
Þursinn heimskur
þegja hlýtur
Staðreynd er þaö, að einhvers
staðar, einhvern tíma verður að
stíga fyrstu skrefin til afvopnunar,
eigi á annað borð að snúa frá núver-
andi óheillaástandi sem aðeins
getur endaö á einn veg.
Við skulum því hvorki láta pólitík
né fordóma hindra okkur í þvi að
fara út á götu og krefjast þess, sem
viö innst inni hljótum öll að vilja. Og
ef við verðum aðeins nógu mörg,
hlýtur jafnvel þursinn heimskur að
þagna um síðir. Þvi friðurinn mun
koma öllum til góða, einnig þeim
sem setið hafa góðra vina fundi og
gist flugmóðurskip. Einnig þeir em
velkomnir í hóp göngumanna, sem
sameinast í voninni — kröfunni um
frið.
Steingrímur J. Sigfússon
alþingismaður.
„Staðreynd er það að einhvers staðar,
* einhvern tíma verður að stíga fyrstu
skrefin til afvopnunar, eigi á annað borð að
snúa frá núverandi óheillaástandi sem aðeins
getur endað á einn veg.”
Að lifa við kjamorkuógnun
Þann 6. ágúst næstkomandi eru 38
ár síðan kjarnorkusprengju var fyrst
beitt gegn fólki. Þann dag árið 1945
var kjarnorkusprengju, sem á
nútímamælikvarða telst örsmá,
varpað á Híroshíma og verður
áhrifum hennar sennilega best lýst
með orðum unglings sem lifði af:
„Það er sagt að fólk fari annaðhvort
til himnarikis eða helvitis eftir dauða
sinn. Því trúi ég ekki. Þessi dagur
varhelvíti.”
Það var ljóst að eyðingarmáttur
þessarar tiltölulega litlu sprengju
markaði þáttaskil í vopnabúnaði og
gjörði hefðbundin herfræðileg hug-
tök úrelt, en samt er þeim beitt enn
þann dag í dag. Menn tala um öryggi
og varnir eins og ekkert hafi skeð og
staðfesta þar með gömul ummæli Al-
berts Einstein: „Þegar atóminu var
sundrað breyttist allt nema mannleg
hugsun. Þess vegna ber okkur til
skelfingar sem ekki á sér nokkra
hliðstæðu.”
Ábyrgð lækna
Á undanfömum árum hafa læknar
bæði austantjalds og vestan bundist
samtökum í heimalöndum sínum og
tengst í alþjóöasambandi sem hefur
það á stefnuskrá sinni að berjast
gegn kjamorkuvopnum. Gagnrýnis-
raddir heyrast: „Skósmiður, haltu
þig við leistann þinn.” Þvi er til að
svara aö þetta er „leisti” lækna. Því
til staðfestingar má nefna aö þaö em
ekki einungis frjáls samtök lækna,
sem hafa fjallaö um kjarnorku-
ógnunina, heldur var hún til umræöu
á síöasta fundi Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar. Hlutverk lækna
er ekki einungis að bæta mein heldur
einnig aö koma í veg fyrir þau. Yfir
mannkyni vofir slik ógnun að sú ill-
ræmda plága Svartidauði, sem víða
lagði að velli helming þjóða, er
smámunir í því sambandi. Það er því
engin furða þótt fjölmargir læknar
um allan heim telji fyrirbyggjandi
aðgerðir gegn kjamorkustriði veiga-
mesta viöfangsefni í heilbrigðis-
málum samtímans.
Allt fullveðja fólk ber ábyrgð, en
ábyrgð lækna og raunar heilbrigðis-
stétta er meiri, m.a. af þeirri ástæðu
að allar ráðstafanir svonefndra al-
mannavama, hvar í landi sem þær
eru, byggja á áætlunum um
heilbrigðisþjónustu, sem þessum
stéttum er ætlað að sinna. Sam-
kvæmt fjölmörgum athugunum sér-
fróðra lækna byggjast slíkar
áætlanir á alröngum hugmyndum
um möguleika að halda uppi heil-
brigöisþjónustu i kjarnorkustriöi. I
öllum álitsgerðum, sem ég hef séð,
em almannavarnir í kjarnorkustyrj-
öld taldar einskisnýtar og raunar
telja margir þær hættulega blekk-
ingu þar eö þær ali á þeim hugmynd-
um að unnt sé að heyja „árangurs-
ríkt” kjamorkustríð.
Ymsir spá því að allt mannlíf muni
þurrkast út og við taki ríki skordýra
(sbr. bók Jonathan Schell: The fate
of the earth) og má þá minna á aö
fyrstu íbúar Híróshima eftir
sprenginguna vom skordýr og
rottur. Fleiri telja þó að eitthvað
mannlíf kunni að þrífast, en sið-
menntuð þjóðfélög muni líða undir
lok og skapast þá að vissu leyti það
ástand sem kristallast í orðum eins
fómarlambs sprengingarinnar i
Hiróshima að í kjamorkustyrjöld
„munu þeir deyja semlifa.”
Sálræn éhrif
kjarnorkuógnunar
Mikið hefur verið rætt og ritað um
áhrif kjamorkustyrjaldar á lif og
limu og mætti ætla að almenningur
væri sæmilega fróður um það (sjá þó
síðar). Hins vegar hefur fariö lítiO
fyrir umræðu um hver áhrif þaö
hefur á fólk að lifa við það öryggis-
leysi sem skefjalaus kjarnorku-
vígbúnaður hefur leitt yfir heiminn.
Læknar, einkum geðlæknar og
sálfræðingar, hafa þó gert umtals-
verðar athuganir á því og nýlega
barst mér í hendur bók frá sænsku
læknasamtökunum gegn kjamorku-
vopnum, þar sem fjallað er um
kjamorkuvopn frá sálfræðilegu
sjónarmiði (Kárnvapen í psykolog-
isktperspektiv).
1 þessari bók er meðal annars
f jallað um áhrif þess að lifa við ógn-
un yfirvofandi kjamorkustríös.
Rannsóknir á viðhorfum unglinga í
og umhverfis Boston undanfarin þrjú
ár hafa leitt í ljós vaxandi ugg vegna
þeirrar ógnunar við líf sem
vígbúnaðarkapphlaupið felur í sér. 1
Vestur-Þýskalandi býst helmingur
þeirra, sem er á aldrinum 18—24 ára,
við því að heiminum verði eytt í
kjamorkustriöi. Það getur í sjálfu
sér enginn skilið fyllilega hver áhrif
það hefur á liðan og lif ungs fólks að
vænta sér engrar framtíðar. Enn
Kjallarinn
Guðmundur Georgsson
síður er unnt að ætla hvaða
þjóðfélagslegar afieiðingar þaö
hefur ef verulegur hluti uppvaxandi
kynslóðar er haldinn þessum ótta.
Eitt er víst að slíkt verður ekki mælt
á kvaröa peninga. Það virðist því æði
kaldranaleg afstaöa núverandi
utanrikisráðherra aö telja það
ógnarjafnvægi í skjóli kjarnorku-
vopna til gildis að það sé ódýrara aö
framleiða kjarnorkuvopn en-
hefðbundin. Þessi afstaða hlýtur að
byggjast á því að ráðherrann hafi
ekki hugleitt sálfræðileg áhrif
kjarnorkuógnunar. Þó að ekki væri
öðru til að dreifa væri sú vitneskja,
sem aflað hefur verið um sálræn
áhrif þess að lifa við kjarnorkuógn-
un, næg röksemd til að hafna
kjamorkuvopnum alfarið.
Það hefur vakið nokkra furðu geð-
lækna og sálfræðinga að þótt þorri
fólks telji líkur á því aö kjamorku-
styrjöld geti brotist út þá virðast
flestir a.m.k. á ytra borði taka því
með jafnaðargeði. A því eru marg-
ar sálfræðilegar skýringar sem of
langt yrði að rekja hér.
Eitt atriði mætti þó nefna sem
skýringu á sinnuleysi, og snýr sér-
staklega að hlutverki lækna.
Rannsóknir hafa sýnt að fólk hefur
mjög óljósar hugmyndir um þá eyð-
ingu sem kjamorkustríð hefði í för
meö sér. Til þess að rjúfa vítahring
sinnuleysis hljóta læknar að verða aö
fræða almenning um heilsufarsleg
áhrif kjamorkustríðs. Þaö er að visu
erfitt viðfangsefni, því get ég borið
vitni af eigin raun, því að ég hef um
nokkurra ára skeiö reynt að fylgjast
með upplýsingum um heilsufarsleg
áhrif kjamorkusprenginga og miðla
þvi í greinum eða erindum (og
raunar hlotið ákúrur, bæði hjá
samherjum og andstæöingum fyrir
aö draga upp hrollvekjur). Þetta er
U1 nauösyn. Fólk bregst ekki við
hcttu sem það ekki þekkir. Jafn-
framt er nauðsynlegt að ýta undir já-
kvæð viöhorf hjá fólki, sér í lagi að
örva þann jákvæða hugsunarhátt að
það geti með virkri baráttu gegn
k jamorkuvopnum haft áhrif.
Jákvæð þróun
Það er ekki nokkur vafi á því að í
heiminum hefur orðið jákvæð þróun í
þá veru að æ fleiri taka virkan þátt í
baráttunni gegn kjamorkuvígbúnaði
og áhrifa er þegar farið að gæta.
Þessara áhrifa hef ur einnig gætt hér-
lendis, umræöan aukist og ýmsir
friðarhópar verið stofnaðir. Eldri
samtök eins og Samtök herstöðva-
andstæðinga, þar sem margir friðar-
sinnar hafa fundiö sér starfsvett-
vang, hafa breytt áherslum sínum
eins og glöggt kemur fram í því að
velja Hiróshimadaginn fyrir Friðar-
göngu og í vali þeirra kjörorða sem
gengið er undir en þau beinast
einkum gegn kjarnorkuvígbúnaði.
Samtökin hafa ekki látið af megin-
baráttumarkmiöum sínum fyrir her-
lausu og hlutlausu tslandi, en þaö er
vafalaust rétt mat að brýnasta og
bráöasta hættan, sem ber að afstýra,
er kjarnorkuógnunin, svo að dagur
helvítis í Híróshíma verði aldrei
dagur helvítis á öllum lmettinum.
Við berum öll ábyrgð.
Guðmundur Georgsson
læknir.
„Á undanfömum árum hafa læknar bæöi
" austantjalds og vestan bundist samtökum
í heimalöndum sínum og tengst í alþjóðasam-
bandi sem hefur það á stefnuskrá sinni að
berjast gegn kjamorkuvopnum.”