Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.1984, Qupperneq 19

DV. tXUGÁflDArGUR 28. ÁfiRfiJ 1984.'
19
Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir
«,iththeVítad
GOn^Sstakvik-
et vtas®t»s .
myndta8 ^n.
heíur ven&i8)
varptau-

Hollywood reyndi aö brydda upp á nýjungum
eins og 3—D myndum til aö laða aö áhorfendur:
The Creature from the Black Lagoon frá 1954
var ein þessara þrívíddarmynda.
Líklega hefur enginn einn fjölmiöill
átt eins mikinn þátt í því aö kynna
kvikmyndir og kvikmyndamennt fyrir
almenning eins og sjónvarpið. Víða
erlendis má velja um f jölbreytt úrval
kvikmynda í s jónvarpi þar sem sent er
út á mörgum rásum. Þannig geta
áhorfendur valiö á milli hryllings-
mynda, ástarmynda, hamfaramynda
og kúrekamynda svo eitthvaö sé nefnt;
allt eftir smekk viðkomandi. Sumar
sjónvarpsstöövamar sýna gamlar
kvikmyndir allan sólarhringinn og á
síðasta áratug hafa skotiö upp kollin-
um lokaðar kapalsjónvarpsstöðvar
sem sýna nýlegar myndir gegn vægu
gjaldi. Þetta er mjög athyglisverð
þróun, ekki síst ef haft er í huga að
kvikmyndaverin háðu lengi vel
grimmilegan bardaga við sjónvarps-
stöðvarnar sem þau álitu sinn mesta
óvin. Það var svo ekki fyrr en 1955 í
desembermánuði eða fyrir aðeins tæp-
um þrjátíu árum að RKO kvikmynda-
verið, sem rambaði á barmi gjald-
þrots, ákvað að selja General Tele-
radio sjónvarpsstöðinni gömlu
myndimar sínar sem voru um 750 aö
tölu. Þannig hafði sjónvarpiö sigrað
Hollywood a.m.k. í fyrstu umferð og
innan tveggja ára höfðu flest stóm
kvikmyndaveranna fetað í fótspor
RKO og opnað kvikmyndageymslur
sínar fyrir sjónvarpinu.
Upphafið
Fyrsta raunhæfa sjónvarpskerfið
leit dagsins ljós í Bretlandi 1926 og er
kennt við John Logie Baird. Þessi
heiðursmaður braut einnig blað í sögu
kvikmyndanna með því að verða fyrst-
ur til að sjónvarpa kvikmynd með
kerfinu sínu. Var þaö myndin The
Bride sem hafði verið gerð 1929 en það
var einmitt sama ár sem John Logie
Baird sjónvarpaði þessari 6 mínútna
mynd í tilraunaútsendingu frá upp-
tökuverinu sínu í Long Arch, London.
Annar merkilegur atburður gerðist
svo tveimur árum síðar eða 1931 þegar
De Forest Radio Corporation hóf að
sjónvarpa kvikmyndum sem regluleg-
um dagskrárlið. Var hér um að ræða
stuttar ferða- og heimildarmyndir eins
og People Who Live In The Desert og
Lumbering In British Colombia. En
John Logie Baird vildi ekki láta sitt
■eftir liggja og fimm dögum síðar sýndi
hann stutta hnefaleikamynd. Þar með
voru tveir aðilar famir að keppa inn-
byröis um hvor sýndi betri og fleiri
kvikmyndir í sjónvarpskerfinu sínu.
Hápunkturinn í þessu kapphlaupi var
liklega þegar John Logie Baird sýndi
Chaplin gamanmynd meö Keystone
Cops og þegar keppinauturinn sýndi
1931 fyrstu kvikmyndina í fullri lengd
sem sýnd var í sjónvarpi. Var þaö
bandaríska myndin Police Patrol og
var hún sýnd í sex hlutum. Því miður
er þessi mynd týnd eins og svo margar
aðrar myndir frá þessum tíma.
Breska sjónvarpið
BBC hóf sjónvarpsútsendingar 1936
en það var þó ekki fyrr en að tveimur
árum liðnum að sýnd var þar kvik-
mynd í fullri lengd. Það var The
Student Of Prague, þýsk mynd sem
gerð var árið 1935 af bandaríska leik-
stjóranum Arthur Robinson. Þetta var
þriöja útgáfan af sögunni um fátæka
stúdentinn sem seldi spegilmynd sína
djöflinum en fékk í þess stað frægð,
auð og ást. Þótt myndin væri endur-
sýnd hjá BBC nokkrum vikum síðar
tóku ráðamenn þar lífinu með ró og
þangaö til sjónvarpsútsendingar voru
felldar niður í síöari heimsstyrjöldinni
voru aðeins sýndar stöku sinnum kvik-
myndir í fullri lengd hjá BBC.
Eftir að stríðinu lauk stóð kvik-
myndaiðnaðurinn beggja vegna
Atlantshafsins í miklum blóma. Fjöldi
áhorfenda jókst ár frá ári og fleiri
myndir voru framleiddar en nokkru
sinni fyrr. En erfiðir tímar voru
skammt undan. Árið 1941 hófust al-
mennar sjónvarpsútsendingar í
Bandarikjunum og upp úr 1945 fór að
bera á að færri áhorfendur sóttu kvik-
myndahúsin. Sjálfur kvikmynda-
iðnaðurinn fékk tvö áföll á skömmum
tíma. Annað var átta mánaöa verkfall
sem skall á kvikmyndaverin vegna
launadeilna viö starfsmenn. Hitt
áfallið voru niðurstööur bandarískra
dómstóla þess efnis að það bryti í bága
við einokunarlögin að kvikmyndaverin
væru bæði framleiöendur og seljendur
þannig að MGM og Paramount kvik-
myndaverin neyddust til að selja kvik-
myndahúsakeðjur sínar. Þar með urðu
myndir þeirra að standa og falla meö
gæðum sínum því nú áttu kvikmynda-
verin ekki lengur í sín eigin kvik-
myndahús aö venda með lélegar
myndir.
Stríðsyfirlýsing
Áriö 1948 var ástandiö orðið svo
slæmt að stóru kvikmyndaverin lýstu
yfir stríöi við sjónvarpið. Þau neituðu
kvikmyndastjömum sínum að koma
fram í sjónvarpi og einnig að nokkrar
myndir frá þeim yrðu sýndar þar. En
þetta dugði ekki til því að enn sat fólk
heima og virtist frekar vilja horfa á
breskar kvikmyndir í sjónvarpinu en
stunda kvikmyndahúsin. Arið 1949
hafði tala kvikmyndahúsagesta fallið
niður í 70 milljónir sem var 25%
fækkun miðað við árið á undan. Þessi
áhorfendafækkun hélt áfram og á
árunum 1945—1955 féll aösóknin niður
umhelming.
Hollywood reyndi að spyrna á móti
þessari þróun á ýmsan máta. Kvik-
myndaframleiðslan féll um þriöjung
sem svo aftur leiddi til þess að þúsund-
ir kvikmyndahúsa urðu að loka. Stóru
kvikmyndaverin urðu einna verst úti
og varð t.d. MGM þegar árið 1949 að
skerða laun, boða f jöldauppsagnir og
láta samninga viö fjölmargar kvik-
myndastjömur renna úr gildi. Upp úr
1950 voru kvikmyndaverin búin að
gera sér grein fyrir því að þau uröu að
bjóða áhorfendum upp á eitthvað, sem
sjónvarpið gat ekki, til að lokka þá upp
úr sjónvarpsstólunum yfir í kvik-
myndasalinn. Breiðtjaldið kom fram á
sjónarsviöið og gerði lukku, farið var
að taka næstum allar myndir í lit og
þrívíddar (3—D) myndimar voru
settar á markaöinn.
Ósigur viðurkenndur
En allar þessar nýjungar dugðu
skammt því nú var oröið ljóst að sjón-
varpið hafði betur í kapphlaupinu um
áhorfandann. Eins og áöur sagði reið
RKO kvikmyndaverið á vaðið 1955 og
seldi gömlu myndimar sínar, 740 að
tölu, fyrir um 450—750 milljónir ísl. kr.
Þar á meðal voru myndirnar Cltizen
kane og Hringjarinn frá Notre Dame.
Snemma árs 1956 var svo fyrsta mynd-
in úr RKO-pakkanum sýnd í Wor-TV
stöðinni í New York. Var þaö King
Kong og var myndin sýnd tvisvar á
dag hjá þeim í heila viku. Þvílíkar
voru móttökur áhorfenda á gömlu
myndunum.
Paramount-kvikmyndaverið var
síðast til aö selja gömlu myndirnar
sínar. Kvikmyndaverin byrjuðu á aö
selja, í fyrstu aöeins myndir eldri en
frá 1949, en eftir verkfall leikara og
handritahöfunda um 1960 fengu þessir
aðilar inn í samningana að nýrri
myndir voru seldar sjónvarpinu sem
tryggði þeim hærri aukagreiðslur.
I Bretlandi var sama upp á teningn-
um nema hvað BBC sýndi kvikmynd-
um enn lítinn áhuga. En þetta breyttist
þegar sjónvarpsstöðin ITV hóf starf-
semi sína í samkeppni við BBC. Áriö
eftir opnunina hóf ITV að sýna breskar
myndir frá 1930 og 1940. Síðan geröi
ITV samning um að fá bandariskar
myndir og var sú fyrsta þeirra, sem
sýnd var, The Malterse Falcon frá 1941
með kempunni John Huston sem
leikstjóra. Skömmu síðar keypti BBC
kvikmyndasafn RKO og Paramount en
ITV frá Warner Brothers.
Miklar vinsældir
Þessar gömlu kvikmyndir voru sem
vítamínsprauta fyrir sjónvarps-
stöövarnar. ITV setti nýtt met þegar
3/4 allra sjónvarpsáhorfenda fylgdust
með myndinni Die Best Years of Our
Lives sem var gerð af MGM árið 1946.
Þegar bandaríska sjónvarpsstöðin
ABC ákvað að sýna The Bridge over
the River Kwai sunnudagskvöld eitt
árið 1966 þá fylgdust hvorki meira né
minna en 60 milljónir manna með. En
líklega er Gone With the Wind vinsæl-
asta kvikmyndin sem fyrr eða síðar
hefur verið sýnd í sjónvarpi. Henni
var sjónvarpað í tveimur hlutum í
fyrstu viku nóvembermánaðar og talið er
að 65% bandarísku þjóöarinnar hafi
fylgst með. Þegar myndin var gerð
1939 kostaði hún rúmlega 120 milljónir
ísl. kr. en CBS þurfti að borga 150 millj-
ónir aöeins fyrir eina sýningu. Nokkr-
um árum síöar var Guðfaðirinn eftir
Coppola seldur á 300 miiljónir ísl. kr.
fyrir eina sýningu í sjónvarpi.
En fljótlega fór að bera á því að
framboð af góðum kvikmyndum var
að minnka. Æ fleiri B-myndir komu
fram á sjónarsviðið svo sjónvarps-
stöðvamar tóku upp á því að framleiða
eða láta framleiða fyrir sig
sjónvarpsmyndir, annaðhvort í styttri
þáttum eða í fullri lengd. Einnig höföu
ofbeldi og kynlífsatriði aukist svo
mikið í nýiegri myndum að ekki var
hægt að sýna þær, nema þá helst á
kvöldin eftir að börnin væru gengin tU
náða.
Nýir þættir
Þjóöverjar eru taldir eiga heiðurinn
af fyrstu sjónvarpskvikmyndinni. Var
það myndin Morgenstunde hat Gold im
Munde. Voru aUar hreyfingar leikara
ýktar í myndinni vegna þess aö á
þessum tíma var þýska sjónvarps-
kerfið þannig byggt upp að ekki náðist
aDtaf að koma hreyfingum leikara
eðlilega til skila. I BandarUcjunum var
fyrsta sjónvarpskvikmyndin í fuUri
lengd High Tor með Bing Crosby í aðal-
hlutverki. Var hún sýnd stranda á mUli
í Bandaríkjunum í mars 1956 og kost-
aði ekki nema um 9 miUjón ísl. kr.
fuUgerð.
Kvikmyndaverin með Columbia í
fararbroddi sáu sér leik á boröi
fljótlega upp úr 1950. Þau gætu alveg
eins framleitt kvikmyndir gerðar
eingöngu fyrir sjónvarp og svo
framhaldsþætti. Meö því móti gátu þau
notaö oft gömlu leikarana frá guUald-
artímabili HoUywood til að ýta við
minningum gamaUa aðdáenda. Þótt
meirUiluti þessara mynda sé algjört
drasl hvað viðkemur gæðum, þá
leynast aUtaf guUkorn inn á milli.
Ekki má slá botninn í þennan
greinarstúf án þess aö minnast á
kapalsjónvarpiö. Seinni hluta áratug-
arins 1970—1980 fór aö bera meira og
meira á kapalsjónvarpsstöðvum þar
sem áhorfandinn getur fengið að horfa
á nýlegar kvikmyndir án þess að
auglýsingar séu alltaf aö trufla, gegn
vægu gjaldi. Eru í sumum tUvikum
notuð gervitungl tU að flytja efni frá
þessu kapalsjónvarpi tU neytandans.
Virðist kapalsjónvarpið að auka út-
breiðslu sína.
-B.H.
Á áruniim 1945tll 1955dró mjög úr aðsókn að kvikmyndahiisum
í hinum vestræna heimi vegna tilkomu sjónvarpsins