Dagblaðið Vísir - DV - 12.11.1985, Síða 12

I

1

1
*
I
1
*
l

I
¥
S;

I
rt
Ú'gáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaðurog útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóriog útgáfustjóriii HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNÁS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlASSNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNUSSON
Auglýsingastjórar: PALLSTEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn: SÍÐUMÚLA12-14, SlMI 686611
Auglýsingar: SIÐUMÚLA33, SlMI 27022
Afgreiösla.áskriftir.smáauglýsingar og skrifstofa: ÞVERHOLT111 ,Sl Ml 27022
Slmi ritstjórnar: 686611
Setning.umbrot.mynda- oa plötugerð: HILMIR HF., SlÐUMÚLA 12
Prentun: ARVAKUR HF.-Askriftarverðá mánuði 400kr.
Verð I lausasölu virka daga 40 kr. - Helgarblað 45 kr.
Lífskjör eða hópefíi
Tillögur Þrastar Ölafssonar, framkvæmdastjóra Dags-
brúnar, um svokallaða lífskjarasamninga eru eölilegt
framhald atburðarásarinnar í fyrra, þegar hliðstæðar
hugmyndir í Alþýðusambandinu urðu að víkja fyrir mis-
heppnuðu hópefli hjá opinberum starfsmönnum.
Skoðanir Þrastar njóta stuðnings Guðmundar J.
Guðmundssonar, formanns Dagsbrúnar, Alþýðusam-
bandsins og síðast en ekki sízt Alþýðubandalagsins eftir
landsfundinn um helgina. Þeim hefur verið vel tekið af
framkvæmdastjóra Vinnuveitendasambandsins og
formanni Sjálfstæðisflokksins.
Að baki liggur löng lífsreynsla. Menn hafa áttað sig á,
að engu máli skiptir, hvort laun hækki um 10% eða 100% í
kjarasamningum. Það eru önnur atriði en prósentur og
krónutölur, sem ráða því, hvort lífskjör fólks batna eða
versna. Þröstur nefnir nokkur slík.
Eftir þessa síöbúnu uppgötvun er skammt í, að menn
fari að átta sig á, að beztu forsendur bættra lífskjara
felast í öflugu og arðbæru atvinnulífi, ríkum fyrirtækjum,
sem hafa efni á að borga almennilegt kaup. En vísast
þarf meiri lífsreynslu til að átta sig á slíku.
Opinberir starfsmenn hafa litla möguleika á hugljómun
af þessu tagi. Þeir vinna hjá fyrirtæki, sem enginn veit,
hvort er arðbært eða ekki. Þeir geta þess vegna gert
gegndarlausar kröfur, því að fyrirtækið verður aldrei
sagt til sveitar. Það er sjálft hið opinbera.
Fyrir réttu ári fór þetta Limbó í verkfall. Þátttak-
endur höfðu af því mikla nautn, einkum kennarar. Þeir
tóku þátt í ævintýri, sem Guðmundur J. Guðmundsson
var mörgum sinnum búinn að gera. Það var nýtt fyrir
þeim að rækta með sér hópefli á verkfallsvakt.
Áhorfendum fannst hins vegar hópeflið frekar minna á
sjálfspyndingarhvöt. Niðurstaðan var nefnilega sú, að
opinberir starfsmenn drógust meira aftur úr. Þeir fengu
sínar krónur og prósentur, en aðrir fengu meira. Þennan
gang lífsins er Þröstur farinn að þekkja.
Formaður Bandalags starfsmanna ríkis og bæja er
ekki hrifinn af tillögum Þrastar. Formaðurinn er enn í
vímu hópeflisins. Hann hefur ekki enn áttað sig á, að
sjálfur beið hann frægan ósigur fyrir réttu ári, þegar kjör
opinberra starfsmanna voru gerð verri en þau voru áður.
Hópeflið á enn vísa stuðningsmenn, þótt formaður
Dagsbrúnar sé orðinn þreyttur á verkfallsvaktinni. Opin-
berir starfsmenn eru sjálfsagt til í einn eða tvo slagi í
viðbót. Öflugur minnihluti í Alþýðubandalaginu hefur
meiri áhuga á upplausn en kjarabótum.
Mikilvægt er, að ríkisstjórnin og Vinnuveitenda-
sambandið taki vel hugmyndum Þrastar, ekki bara í orði,
heldur einnig á borði. Slík viðbrögð gætu auðveldað út-
breiðslu skilnings á kostum lífskjarasamninga fram yfir
hópefli, verkfallsvaktir og sjálfspyndingu.
Auk þess er nauðsynlegt, að ríkisstjórnin öðlist
síðbúinn skilning á, að raunvextirnir hafa skipt þjóðinni í
tvo hluta, þann, sem byggði á kostnað sparifjáreigenda,
og hinn, sem er að byggja eða á eftir að byggja. Það er
lífsnauðsyn, að unga fólkinu sé ekki sparkað úr
þjóöfélaginu.
Ekki er síður nauðsynlegt, að hægri kanturinn í pólitík-
inni átti sig seint og um síðir á, að léleg lífskjör þjóðar-
innar gera ráð fyrir, að hvorugt foreldrið sé heima. Þess
vegna þarf að spýta miklu fé í barnagæzlu. Um sitthvað
slíkt ættu hægri og vinstri að sameinast í nýrri og skárri
ríkisstjóm. Jónas Kristjánsson.
DV. ÞRIÐJUDAGUR12. NOVEMBER1985.
FAIR NJÓTA
FÓLGINS FJÁR
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
hefur sett sér stórhuga áætlun sem
nefnist: Heilbrigði fyrir alla árið
2000. I samræmi við þessa áætlun
hafa alþjóðasamtök tannlækna sett
sér sérstök markmið til að stuöla að
heilbrigði í munnholi fyrir alla árið
2000.
Áhugi tannlækna beinist því í
auknum mæli aö fyrirbyggjandi að-
gerðum til tannverndar. Nýlega var
haldinn hérlendis fundur forystu-
manna tannlækna á Norðurlöndum
og var meginviðfangsefni hans þær
opinberu aðgerðir sem nú er unnið að
og dregiö geta úr tannskemmdum og
munnsjúkdómum. Sömuleiöis var
tannvernd meginmál ársþings Tann-
læknafélags Islands, sem haldið var
núíoktóber.
Falinn fjársjóður
A sl. þingi bar ég fram fyrirspurn
til þáverandi heilbrigöis- og trygg-
ingamálaráðherra um þaö hvernig
því fé hefði veriö varið sem safnast
hefði í tannverndarsjóð frá því hann
var stofnaður í apríl 1975. Þá var
gerður samningur milli Tannlækna-
félags Islands og Tryggingastofn-
unar ríkisins en 8. grein hans segir:
„Tryggingarnar leggja í sjóð sem
svarar 1% af kostnaði við tannlækn-
ingar. Sjóðurinn standi undir kostn-
aði við fræðslu um tannvernd, sem
trúnaðarlæknir skipuleggur í sam-
vinnu við heilbrigðismálaráöuneyt-
ið.”
Samkvæmt þessari grein mun hafa
safnast í sjóðinn hátt í 5 milljónir
króna frá upphafi, en aðeins hluti
þess f jár, eða tæp 900 þúsund krónur,
verið nýttur til tannverndar.
Sjóðnum voru ekki settar reglur
fyrr en í apríl 1983 og viröist tilvist
hans hafa verið fyrst og fremst
bókhaldsleg en fé hans allt bundið í
öðrum rekstri Tryggingastofnunar
ríkisins. Þaðan hefur það veriö ill-
hreyfanlegt.
Karíus og Baktus
dafna vel
Á meðan er tannheilbrigði okkar
Islendinga sýnu verra en flestra ann-
arra þjóða og tvisvar sinnum fleiri
tennur skemmast í okkur en íbúum
annarra Norðurlandaþjóða.
Samt verjum við álíka stórum
hluta opinberra útgjalda til tann-
læknisþjónustu og aðrir og erum
reyndar fimmta best setta þjóðin í
heiminum hvað varðar fjölda tann-
lækna á íbúa. Munurinn virðist
einkumverasá aðviðreynumaðút-
rýma tannskemmdum með tannvið-
gerðum en nágrannaþjóðir okkar
hafa lagt megináherslu á fyrirbyggj-
andi aðgerðir. Á sl. 10 árum hefur
t.d. hinum Norðurlandaþjóðunum
tekist að draga mjög verulega úr
tannskemmdum meðan lítil breyting
hefur oröið í þessum efnum hér-
lendis.
Ein af orsökunum fyrir hinni háu
tíðni tannskemmda er hin mikla
sykur- og sælgætisneysla Islendinga,
en nærri lætur að hver maður neyti
að meðaltali um 53 kg af sykri á ári.
Könnun, sem gerð var á mataræði
barna og unglinga fyrir nokkrum
árum, benti ennfremur til þess að
matarvenjur margra þeirra væru
talsvert undir þeim manneldismark-
miðum sem sett hafa verið hér á
landi.
Fjárfesting
í fræðslu
Til þess að bæta úr þessu þarf fyrst
og fremst fræðslu þannig aö ein-
staklingurinn verði sjálfur sem virk-
astur í því að viðhalda eigin heil-
brigði, þar með talin tannheilbrigði.
Þessa fræðslu þarf að skipuleggja
og fjármagna. Tannlæknafélag
PRESTSKOSNINGAR
Fyrir nokkrum árum var sá er
þetta ritar eini umsækjandinn um
prestakall norðanlands. Eg hafði
engan umboðsmann þar, enda oft
erfitt að fá slíka af ýmsum orsökum.
Þegar atkvæði voru talin á Biskups-
stofu vantaði yfir tuttugu atkvæði til
að allt stemmdi við kjörgögn frá
sóknarnefndum. Þáverandi ráðu-
neytisstjóri uppgötvaði þetta en ekki
var hirt um að finna út í hverju
skekkjan fólst.
Lögin um veitingu prestakalla eru
nr. 32 frá árinu 1915. Þar sem prests-
kosningar eru almennar og leynileg-
ar á sama hátt og alþingiskosningar
segir í 8. gr. laganna „að kjörstjórn
skuli hafa atkvæðakassa af sömu
gerð og atkvæðakassar við alþingis-
kosningar.” Astæða er til að ætla aö
þetta ákvæði sé víða brotið í dreifbýl-
inu. I prestskosningunum í Ása-
prestakalli í Skaftafellsprófasts-
dæmi síðastliðið sumar ætlaði kjör-
stjórn í einni sóknanna að hafa alls
engan kjörkassa en fólk átti að rétta
seðlana í hendur kjörstjórnar sem
stakk þeim í opið umslag. I annarri
sókn gerðist hiö sama en auk þess
var þar hvorki fundargerðarbók né
umslög til staðar áður en umboös-
maður minn mætti í kirkjurnar.
Ólöglegir kjörkassar
I 10. gr. laganna segir „að kjör-
stjóm læsi kassanum áður en gengið
er til kosninga”. Þegar viö höfðum
bent kjörstjórnum á þessi ákvæði
var brugðist hart við og sóttir opnir
fjala- og pappakassar með rifu. Síð-
an var límt lauslega yfir lokið með
limbandi. Hvers vegna var ekki hirt
um að hafa löglega kosningakassa?
Ef til vill má rekja ástæðuna til hins
fáránlega ákvæðis í 13. gr. laganna,
þar sem segir, „þegar kjörfundi lýk-
ur hvolfir kjörstjórn atkvæðaseðlun-
um úr kassanum í umslög”.
Það ætti að vera algjört frumskil-
yrði í framkvæmd slíkra almennra
og leynilegra kosninga að greidd at-
kvæði séu ekki hreyfð úr læstum
kjörkassanum fyrr en þau eru talin.
Hvernig væri að taka upp það fyrir-
komulag að telja atkvæði í héraði að
kvöldi kjördags, til dæmis hjá sýslu-
mannsembætti undir eftirliti próf-
asts? Samkvæmt lögunum móttekur
prófastur kjörgögn frá Biskupsstofu
ásamt ummælum biskups um um-
sækjendur, sendir þau áfram til
sóknarnefnda og ákveður kjördag.
Æskilegt væri að prófastur yrði gerð-
ur aö hlutlausum starfsmanni kirkj-
unnar við slíkar kosningar þar sem
hann býr ekki í prestakallinu sem
kjósa á í og hefur ekki kosningarétt.
Hann ætti að vera viðstaddur á kjör-
dag til að hafa eftirlit með endanleg-
um frágangi kjörgagna á einum og
sama staö. Einnig ætti hann aö ann-
ast flutning og geymslu kjörgagna
uns talning atkvæða hefst. Að lokinni
talningu í héraði mundu prófastur
og/eða sýslumannsembættiö senda
biskupi og kirkjumálaráöuneyti
staðfest úrslit kosninganna.
I prestskosningum kemur það auð-
vitað fyrir að sóknarnefndir samein-
ist um aö styðja einn umsækjanda
umfram annan. Sá stuðningur verð-
ur afgerandi í fámennum söfnuðum
þar sem sóknarnefndir þekkja hvern
mann og geta hæglega vitað um
hverjir ætla aö kjósa og hverjir ekki.
Formaður sóknarnefndar (kjör-
stjórnar) fer að jafnaöi heim með öll
kjörgögn að aflokinni kosningu. Eng-
inn veit hvað getur skeð þangað til
hann eða hún póstleggur kjörgögn til
Reykjavíkur sem verður aldrei fyrr
en við opnun pósthúss á mánudegi.
Það er engan veginn tryggt að geng-
ið sé endanlega frá innsigli á kjör-
stað nema umboðsmaöur umsækj-
anda sé á staðnum sem er ekki alltaf
hægt að koma við.
I prestskosningum er ekki leyfilegt
aö greiða atkvæði utankjörstaða,
sem er ranglátt vegna þeirra sem
eru fjarverandi á kjördag eöa kom-
ast ekki á kjörstað vegna sjúkdóms
og/eða elli. Kjörskrár liggja frammi
í eina viku fyrir kjördag sem er nógu
langur tími fyrir hvern og einn til að
kæra sig inn á kjörskrá. Aörar kærur
yrðu varla teknar til greina. Alla-
vega þyrfti að fella niður þennan
þriggja sólarhringa biðtíma uns taln-
ingferfram.
Grátbroslegur eftirleikur
Atkvæðatalningin á Biskupsstofu
er nánast grátbroslegur eftirleikur.
Ráðuneytisstjórinn í dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu, ásamt ein-
um fulltrúa, er skikkaður til að mæta
þar að morgni fimmtudags. Hvers
vegna eru kjörgögn ekki send til
ráðuneytisins og talning látin fara
þar fram úr því það er kirkjumála-
ráðherra sem endanlega veitir emb-
ættið samkvæmt kosningu? Það ork-
ar raunar tvímælis hvort biskup á
hverjum tíma ætti að koma nálægt
almennri prestskosningu vegna
hættu á hlutdrægni í greinargerð
hans um umsækjendur til sóknar-
nefnda. I eftirleik ofangreindra kosn-
niga handléku biskupinn og ritari
hans einir atkvæðaseölana og jafnvel
ráðuneytisstjórinn varð aö spyrja í
lokin hvort þetta væru atkvæði séra
Harðar!
Núgildandi lög um veitingu presta-
kalla eru úrelt og þarfnast endur-
skoðunar. Þetta fyrirkomulag er
þungt í vöfum og kostnaðarsamt fyr-
ir umsækjendur, auk þess sem það
orsakar illdeilur og særindi. Prestar
eru eina embættismannastéttin sem
verður að ganga í gegnum slíkan
andlegan hreinsunareld til þess að
eiga von um að fá að nýta faglega há-
skólamenntun og köllun.
Hinn lýðræðislegi þáttur, sem al-
mennar kosningar eiga að tryggja,
glatast með tímanum vegna þess að
veiting í embætti er ekki endurnýjað
á vissu árabili (sbr. alþingismenn)
heldur gildir ævilangt.
Kirkjuþing og biskup hafa í um tvo
áratugi gert tillögur um breytingar á
lögum um veitingu prestakalla en Al-
þingi hefir ekki fengist til að afgreiða
þær. Á Alþingi mun hafa verið kosin
nefnd í máliö en hún mun hafa sofnað
yfir tillögum og er hér með skorað á
hana að vakna.