Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.1985, Síða 9

DV. LAUGARDAGUR 28. DESEMBER1985.
9
Nú áriðer liðið
Það var fljótt að líða, þetta ár.
Það var eins og það hefði gerst í
gær, áramótagleðin i fyrra, skaup-
ið, flugeldarnir og fyrirheitin sem
við gáfum hvert öðru í byrjun nýs
árs.
Hvað varð eiginlega um þetta ár
sem átti að verða öðrum árum betra
og merkilegra? Hvað varð um alla
dagana og næturnar, veturinn og
sumarið og góðu áformin sem áttu
að komast í verk? Hefur okkur
virkilega ekkert miðað áfram?
Hefur það eitt gerst að við erum
einu árinu eldri?
Að vísu geta sum okkar státað
af barneignum eða nýju húsnæði,
bílakaupum eða prófgráðum eða
uppgjörum sem lengi voru búin að
valda áhyggjum. Allt eru þetta
áfangar sem ýmist hafa kostað
útlát eða tíma. En hvað svo? Hvað
tók við og hvað gerðum við þess í
milli? Skilur árið eitthvað eftir í
huganum eða hjartanu eða erum
við einhvers vísari eða fróðari?
Ármótin kalla á slíkar spurning-
ar. Vonandi hafa flest okkar þrek
til að horfa framan í sjálf okkur
og spyrja: Höfum við gengið göt-
una til góðs? Þeir eru reyndar til
sem ekki þora að líta upp, vita upp
á sig skömmina og syndina og
draga slóðann af vanrækslusynd-
unum á eftir sér; vita sem er að
þeir hafa sólundað heilu ári í nán-
ast ekki neitt.
En flest okkar hafa raunar verið
of upptekin af daglega lifinu til að
mega .vera að því að velta fyrir
okkur hvert við berumst með
straumnum í áranna rás. Það gerir
brauðstritið og peningarnir og
kannski erum við, þessi svokallaði
almenningur, aðallega ánægð með
það eitt að hafa komist klakklaust
yfir áhyggjurnar og axarsköftin og
þökkum fyrir að vera lifandi enn.
Við sigrum ekki heiminn
Það er kannski ekki háleitt
markmið eða mikill árangur af öllu
puðinu en þá er líka að viðurkenna
það sem sumum gengur illa að
skilja og enn verr að sætta sig við,
að við sigrum ekki heiminn hvort
sem er. Það er enginn endanlegur
áfangi til, hvorki fullkomin ham-
ingja né ævarandi skipbrot. At-
burðirnir eru eins og árin - þeir
koma og fara, rísa og hníga eins
og öldurnar. Jafnvel hátindur
frægðar kemur ekki í veg fyrir
öldudal gleymskunnar. Framinn er
hverfull og reyndar allt annað,
nema vitið og þroskinn sem maður
er sífellt að fara á mis við. Pening-
arnir eyðast, valdið er stopult,
gleðin er skammvinn. Meira að
segja sorgin stendur ekki af sér
tímans tönn - sem betur fer.
Það er nefnilega með þennan
tíma, sem allir eru að kvarta undan
að líði of hratt, að hann hefur þann
eiginleika að græða sár og eyða þvi
sem einu sinni er sagt og gert.
Hann gleypir bæði gott og illt, sorg
og gleði og ætlast til að hver og
einn lifi hvern einn dag og byrji
alltaf upp á nýtt. Svo er það undir
okkur sjálfum komið hvort við
eyðum tímanum í angist og iðju-
leysi eða verjum honum til gagns
og gleði.
Það er eins með árið og annað
tímatal að hamingjuhjólið snýst
ekki eftir sólarhringnum eða al-
manakinu. Lífið ræðst af því hvað
við sjálf viljum gera með það. Einn
dagur, eitt litið augnablik, getur
verið stærra og gleðilegra heldur
en heilt ár og saman vefa þessi litlu
atvik órofa heild þegar við stöndum
með minningarnar einar eftir og
heilsum framtíðinni á gamlárs-
kvöld.
Þegar allt kemur til alls eru það
ekki stóru sigrarnir eða hetjudáð-
irnar, happdrættisvinningarnir eða
stórubrandahátíðirnar sem ráða
ferðinni. Það eru morgnarnir og
dagsverkin, litlu hlutir hverdags-
ins, viðmótið í strætó, andrúmsloft-
ið í kringum okkur daginn út og
daginn inn, sem ráða því hvernig
okkur líður. Það andrúmsloft bú-
um viðsjálftil.
Sá sem situr og horfir í gaupnir
sér og bíður eftir stóra vinningnum
kemur aldrei neinu i verk. Sá sem
vorkennir sjálfum sér vegna þess
að honum finnst laun heimsins
vera vanþakklæti verður aldrei
glaður í sinninu. Sá sem ætlast til
örlætis af öðrum en gefur aldrei
neitt af sjálfum sér verður aldrei
lukkunnar pamfíll.
Ellert B. Schram
skrifar:
Hvað ræður för?
Nú um áramótin munu stjórn-
málaforingjarnir og máttarstólp-
arnir skrifa sínar áramótahugleið-
ingar og draga saman atburði árs-
ins samkvæmt pólitískum og efna-
hagslegum skilgreiningum. Allt
verða þetta eflaust áferðarfallegar
og ábúðarmiklar greinar og heil-
mikil lesning. Pólitíkin skiptir
auðvitað máli, enda þekkist varla
sá Islendingur sem ekki sér ástæðu
til að kenna landsstjórninni um
ófarir sínar þegar á bjátar. Allir
vita betur en þeir sem sitja við
stjórnvölinn, hvernig sem á því
stendur að þeir skuli aldrei komast
til valda sem kunna bestu ráðin.
En er þá hin pólitíska mælistika
allsráðandi? Af hverju skrifar aldr-
ei neinn um allt hitt, þetta mann-
eskjulega og hversdagslega sem
gerist í leiðinni - um heimilishag-
ina, sambúðina, sálarlífið,
hvunndagsáhyggjurnar? Af hvérju
skrifar aldrei neinn um lifsreynslu
sína, gleðistundirnar sem hann
upplifði, hláturinn sem lengdi lífið
eða sorgina sem hélt fyrir honum
vöku, langtum, langtum meir og
lengur en öll heimsins stólaskipti,
efnahagspólitík eða vöruskipta-
jöfnuður?
Við tölum um lok kvennaáratug-
arins, ár æskunnar, valdabrölt
karlanna. En hvers vegna fjölgar
hjónaskilnuðum ár frá ári, hvers
vegna eykst aðsókn að kvennaat-
hvarfi, af hverju þurfa unglmgar
að þyrpast í unglingahæli og flýja
heimili sín á sama tíma og kven-
réttindum vex ásmegin?
Sjálfstæði kynjanna og einstakl-
inganna vex og allir lofa jafnræðið
í hástert. En standa konur að sama
skapi betur að vígi í samskiptum
sínum við karla og börn á heimili
nútímans? Þegar fjölskvldur riðl-
ast og hjón skilja, konur leita
skjóls undan barsmíðum eigin-
manna eða heimili leggjast í rúst
vegna óreglu og upplausnar í köl-
far hins svokallaða jafnræðis og
sjálfstæðis, hver er þá hinn raun-
verulegi árangur af heilum áratug
kvennréttindabaráttu svo ekki sé
talað um allan árangurinn af
skólagöngunni og menntuninni
sem á að gera alla svo þroskaða
og víðsýna?
Æskunni var rétt hin örvandi
hönd í nafni árs æskunnar og við
héldum sýningu á glansmyndinni
sem við viljum draga upp af ungl-
ingunum og bjartri framtíð þeirra.
En hvar er æskan á vegi stödd
þegar yfir hana hellast eiturlyf og
forboðnir ávextir, ótti við fullorð-
insár og þrúgandi kapphlaup til að
höndla hamingjuna á undan atóm-
stríði og gjöreyðingu? Og blessuð
börnin alast upp í þeim hugsunar-
hætti auglýsinganna að enginn sé
maður með mönnum nema líkam-
inn og útlitið sé fullkomið og lúxus-
inn óþrjótandi.
Og karlpeningurinn, þessi stóri
og sterki karlmaður, með fullar
hendur fjár og sjálfsöryggið upp-
málað, hvar er hann staddur í
veröldinni? Má hann vera að því
lengur að vera félagi, vinur, jafn-
ingi og pabbi upp á gamla móðinn?
Sókn eftir vindi
Einhvern veginn sýnist manni að
við séum óðum að týna hvert öðru
í tryllingslegu kapphlaupi, sókn-
inni eftir vindinum. Við erum öll
að leita að stóra vinningnum, vilj-
um gleypa heiminn og imyndum
okkur að grasið sé grænna hinum
megin við fjallið stóra. Það er ekki
Lengur fjarlægðin sem gerir íjöllin
blá og mennina mikla heldur glvsið
og fánýtið, fölsk fegurð lnns ytra
prjáls: auglýsingaskrumið. gervi-
þarfirnar. Ekkert minna en allur
heimurinn verður að leggjast að
fótum okkar. Konan verður að
sanna jafnrétti sitt. jafnvel með
fórnum. karlmaðurinn verður að
sanna styrk sinn. jafnvel með
brögðum. unglingurinn verður að
sanna tilverurétt sinn. jafnvel með
því að leyna vanmætti sínum.
Gjafirnar stækka. videoniyndirn-
ar verða hryllilegri, fylliríin verða
svakalegri. Við verðum að gína
yfir öllu því okkur hefur verið
kennt að gæfan fari eftir stærðinni
og 'magninu en ekki efninu eða
innihaldinu.
Þetta er ekki uppörvandi mynd
af þjóðfélagi nútimans. Þetta er
hugguleg áramótakveðja eða hitt
þó heldur.
En hver segir að þetta þurfi að
vera svona? Árið er liðið og kemur
aldrei aftur. En það kemur annað
ár og nýir dagar og enn er tími til
að láta fyrirheitin rætast og rækta
sinn eigin garð. Enn og aftur er
það undir okkur sjálfum komið.
Napóleon ætlaði að leggja undir
sig heiminn en dó í útlegð einn og
vfirgefinn. Hitler ætlaði að stofna
þúsund ára ríki en er skrásettur í
mannkynssögunni sem mesti níð-
ingur allra tíma. Kommúnisminn
átti að vera töfraformúlan gegn
misrétti og misindi. Enginn vill
kannast við þann elixír lengur.
Nýríku burgeisarnir ætluðu að
efnast með því að seilast í vasa
náungans. Og okrið komst upj).
Fegurðin skartaði með gulli og
glysi en sálin var ægileg eyðimörk.
Alltaf og alls staðar er verið að
telja okkur trú um að eilifðarsælan
og stórisannleikur sé á næsta leiti,
hvort heldur í auði, völdum. fegurð
eða frama. En þegar upp er staðið
og litið inn í hallir eða hreysi, kot
eða konungshallir þá er gullið, sem
glóir, fólgið í því einu að hafa vald
yfir sjálfum sér.
Áramót eru ekki leiðarlok. En
þá er timi til að byrja upp á nýtt.
- Ellert B Schram