Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.1986, Síða 11

DV. FÖSTUDAGUR 30. MAÍ 1986.
11
Vegamál - sérþaifir hverra?
Mikil umræða heíur spunnist um
tillögu Verktakasambands Islands
um flýtingu vegalramkvæmda. I for-
ystugrein DV þann 22. maí sl. fjallar
Jónas Kristjánsson um málið undir
fyrirsögninni „Vegasérþarfir víki“.
Forsendur tillagna um
þjóðarátak í vegamálum
Jónas Kristjánsson segir í grein
sinni að verktakar veifi freistandi
tilboðum sem fái stjómmálamenn til
að fljúga. Verktakar hafa engum
flugtilboðum veifeð. Verktakasam-
bandið hefur hins vegar lagt fram
greinargerð um ástand og horfur í
þeirri grein verktakastarfsemi sem
snýr að jarðvinnuframkvæmdum.
Þar kemur fram að vegna gífurlegs
niðurskurðar á opinberum fram-
kvæmdum í ár blasir við hrun í
þessari starfeemi. Þannig munu
framkvæmdir í ár aðeins verða um
helmingur af því sem var á árunum
1981 og 82 eins og sést á mynd 1.
Meginástæðan er samdráttur í virkj-
unarframkvæmdum, flugvalla- og
hafhaframkvæmdum, gatna- og hol-
ræsaframkvæmdum.
í ljósi þess að áformað er að auka
framkvæmdir á ný á næstu árum,
lagði Verktakasambandið fram til-
lögu til stjómvalda um að flýta
áætluðum vegaframkvæmdum sem
fyrirhugaðar eru samkvæmt gild-
andi langtímaáætlun í vegagerð.
Með því móti yrði dregið úr þeirri
sveiflu sem við blasir og fram-
kvæmdamagni jafnað milli ára
þjóðarbúinu til heilla. Öll hagfræði-
leg, stjómmálaleg og tæknileg rök
hníga að þvi að slíkt verði gert.
Alkunna er hve náttúruöflin ráða
miklu um afkomu fi-umatvinnu-
greina okkar, þ.e. sjávarútvegs og
landbúnaðar. Sveiflur vegna mis-
munandi árferðis í þessum greinum
hafa jafnan veruleg áhrif á þróun
efiiahagsmála, áhrif sem flestir vildu
vera lausir við. Stjómmálamenn og
blaðaritstjórar tala oft um nauðsyn
þess að auka fjölbreytni í atvinnulíf-
inu til að draga úr þessum áhrifum
á efhahagslífið. Það skýtur því
skökku við þegar margir hinna sömu
hamast við þegar rætt er um að jafna
út sveiflur í framkvæmdum - sveiflur
sem að mestu leyti em mannanna
verk.
Af hverju vegaframkvæmdir?
Jónas segir „að fylgjendur tillög-
unnar veifi kenningum um hag-
kvæmni vegaframkvæmda því að
tækin séu til og asfaltverð sé lágt
um þessar mundir. En hliðstæðum
kenningum megi þó einnig halda
fram um hinar afar nytsömu at-
hafnir, sem yrðu að víkja fyrir
þjóðarátakinu“.
Rétt er það að tækin em til staðar
og standa mörg hver verkefnalaus
þar til ákveðið verður að nýta þau.
Það er einnig rétt að asfaltverð er
mjög lágt um þessar mundir en það
hefur lækkað úr 195 dollurum tonnið
í 100 dollara frá úramótum. Jónas
sleppir hins vegar að minnast á lágt
olíuverð en olíukostnaður
(brennsluolíur, smurolíur) er einmitt
stór þáttur í rekstri vinnuvéla og þar
með í framkvæmdakostnaði vega.
Tillagan felur í sér aukningu vega-
framkvæmda á næstu þremur árum
(1986-1988) en að síðan verði dregið
úr þeim í lok áratugarins enda er
fyrirsjáanlegt að aðrar framkvæmdir
munu þá aukast að sama skapi. Sam-
kvæmt tillögunni hélst fram-
kvæmdamagn þessara þátta óbreytt
milli ára ú tímabihnu. Vangaveltur
ritstjórans um að auknar vegafram-
kvæmdir yrðu á kostnað annarra
framkvæmda hins opinbera eru því
úr lausu lofti gripnar.
Ástæður þess að Verktakasam-
bandið gerir tillögur um auknar
vegaframkvæmdir nú umfram aðrar
ffamkvæmdir eru einkum þrjár:
1. Þær eru arðbærustu ffam-
kvæmdir sem hægt er að
ráðast í nú, þ.e. borga sig upp
á mjög skömmum tíma.
2. Þær eru, umffam ýmsar aðrar
framkvæmdir, óvenju hag-
stæðar einmitt nú vegna
olíuverðlækkunar.
3. Vegaffamkvæmdir eru i eðli
sínu óháðar ytri markaðsað-
stæðum, gagnstætt t.d. virkj-
unarffamkvæmdum og
ýmsum öðrum framkvæmd-
um. Þær eru því heppilegri til
að jafha út sveiflur í heildar-
framkvæmdamagni hins
opinbera.
Pálmi
Kristinsson
verkfræðingur og
framkvæmdastjóri
Verktakasambands íslands
Auk þess er Ijóst að bætt vegakerfí
þjónar öllum landsmönnum og jafn-
ar aðstöðumun milli byggðarlaga.
Vegaframkvæmdir stuðla að jafhri
atvinnu um allt land og veita t.d.
hundruðum skólanema atvinnu yfir
Sumarmánuðina. Þá skiptirþað auð-
vitað miklu máli að verkefhin eru
næg til staðar fullhönnuð og því til-
búin til útboða strax.
Fjármögnun vegafram-
kvæmda
I tillögum Verktakasambandsins er
gert ráð fyrir að flýting vegafram-
kvæmda verði fjármögnuð með
tvennum hætti. Annars vegar með
bensínskatti, miðað við fiy'stingu
núverandi bensínverðs (28 kr/1), og
hins vegar með innlendri lántöku.
Ný erlend lún valda jafnan þenslu-
áhrifum á atvinnu- og efnahagslífið.
Hið sama gildir ekki um innlend lán
eins og ýmsir virðast halda.þ.ám.
ritstjóri DV. Ný innlend lánsfjáröfl-
un dregur úr eyðslu og þ.m. við-
skiptahalla og eykur spamað. Víst
er að mikil eftirspumaraukning eftir
innlendu lánsfjármagni kann að
valda hækkun vaxta. Ótrúlegt er þó
að 200-300 m.kr. lánsfjáröflun á úri,
eins og tillagan felur í sér, muni
valda slíkri vaxtaholskeflu sem and-
stæðingar hennar tala um. Þessi
fjárhæð er aðeins um 10% af skulda-
bréfamarkaðnum og um 1% af
heildarsparifé landsmanna.
Bensínskattur -
Frysting bensínverðs
Jónas Kristjánsson nefhir í grein
sinni „að bíleigendur verði síður
æfir yfir nýrri skattheimtu ef þeir
þurfa ekki að borga allt í hærra
verði, heldur missi eingöngu af verð-
lækkun".
Þetta er rétt ályktað hjá honum
enda er staðreyndin sú að bíleigend-
ur og samtök þeirra, FÍB, em fylgj-
andi því að skattlagningu af
umferðinni sé varið til uppbyggingar
vegakerfisins i stað eyðslu og rekst-
urs ríkisins. Ástæðan er ofureinföld
þó ekki virðist ritstjóranum hún ljós.
Áætlað er að akstur á malarvegi sé
um 3-5 kr. dýrari á hvem ekinn km
en akstur á bundnu slitlagi. Eyði
bíll t.d. um 101 á 100 km er spamað-
ur við það að aka honum á bundnu
slitlagi í stað malarvegar um 30-50
kr. miðað við hvem lítra af bensíni
sem bíllinn eyðir. I dag fara um 40%
af allri umferð á landinu fram á
malarvegum en þeir em um 7.500
km, eða um 87% af þjóðvegakerfinu.
Þannig er meðalspamaðurinn um
12-20 kr. á hvem bensínlítra sem
bílafloti landsmanna eyðir.
Jónas fullyrðir að frysting bensín-
verðs hvetji til aukinnar verðbólgu.
Hér er um nýja kenningu að ræða
en ekki er auðvelt að átta sig á
hvemig hún er fengin. Allt fram til
þessa hafa margir álitið að verð-
hækkanir auki á verðbólgu og að
verðlækkanir dragi úr henni.
Erlendis hafa menn rætt um það á
síðustu mánuðum hvemig bregðast
eigi við lækkun olíuverðs. Flestir
stjómmálamenn og hagfræðingar í
olíuinnflutningsríkjunum vom í
upphafi sammála um að láta lækk-
unina koma að fúllu inn í verðlagið
til að draga úr verðbólgu. Slíkt hefur
og víða verið gert með góðum ár-
angri, einnig hér. Þeirri skoðun vex
nú ört fylgi hjá þessum aðilum og
hjá OECD að skynsamlegt sé að
draga úr áhrifum olíuverðlækkana
á verðlag og frysta bensínverð með
skatti. Með þvi móti verði betur
tryggt að hin jákvæðu efnahags-
áhrif, sem þegar hafa orðið, haldist.
Hamlað verði gegn „óþarfa" eftir-
spumaraukningu á bensíni sem
leiðir til versnandi viðskiptakiara,
aukins viðhaldskostnaðar á \ 'gum
og bílum, fjölgun slysa o.s.frv. Jafn-
ffarnt verði þjóðarbúið betur í stakk
búið til að mæta hækkun olíuverðs
þegar að því kemur. Olíuverðlækk-
unin má umfram allt ekki hafa þau
áhrif að slæva hvatann til
framleiðniaukningar í atvinnuveg-
um landsmanna. Þá hefur aðeins
verið tjaldað til einnar nætur.
Telur Jónas Kristjánsson skvnsam-
legt að treysta alfarið á að frekari
lækkun olíuverðs bæti lífskjör hér á
landi í framtiðinni?
Vitað er að „frysti-skatturinn“ hefúr
verið lagður á í V-Evrópu og í
Bandaríkjunum þar sem nýlega var
lagður á 5 centa skattur á gallonið
af bensíni. Áformað er að nota þess-
ar skatttekjur til að fjármagna
vegaviðhald í þessum löndum.
Lokaorð
Varla er hægt að segja að nú séu
erfiðir tímar í þjóðarbúskapnum. I
ár er spáð um 3 '4% hagvexti og um
5% aukningu þjóðartekna. Rétt er
að velta því fyrir sér hvar þjóðin
væri stödd ef hún hefði ekki átt
framsýna stjómmálamenn eins og
Ingólf Jónsson á Hellu og fleiri. Þeir
höfðu þor og kjark til að rísa upp
úr meðalmennskunni og ráðast í
arðbærar framkvæmdir sem kost-
uðu fé og fómir en hafa skilað sínu
og gott betur.
Pálmi Kristinsson
„í ljósi þess að áformað er að auka fram-
kvæmdir á ný á næstu árum, lagði
Verktakasambandið fram tillögu til stjóm-
valda um að flýta áætluðum vegafram-
kvæmdum...“
Auglýsingasiðgæði mjólkurbænda
Hart hefúr verið vegið að bænda-
stéttinni, sumpart af skilningsleysi á
nauðsyn þess að hafa öfluga íslenska
matvælaframleiðslu.
Fátt er þó í augum undirritaðs
vanhugsaðra en að ætla með auglýs-
ingaherferðum að vinna bug á
varanlegri offramleiðslu, ekki síst
þegar auglýsingamar nálgast oft hið
siðgæðislega óforsvaranlega. En
sumar auglýsingar mjólkurdags-
nefndar lýsa mjólk nánast eins og
um lyf eða bætiefni væri að ræða.
Óþol og ofnæmi
Staðreyndin er sú að mjólk er
meðal margra algengra fæðuteg-
unda sem Vesturlandabúar neyta í
svo ríkum mæli að óþol og ofnæmi
gegn náttúrlegum efnum í mjólk
hefur myndast í talsverðum þorra
fólks, einkum þeim sem komnir em
á miðjan aldur. Margt fólk ætti alls
ekki að neyta mjólkur eða afurða
með mjólkurpróteinum. Gerjaðra
mjólkurafurða, svo sem súrmjólkur,
jógúrtar, skyrs og gerjaðra osta get-
ur fólk með mjólkuróþol hins vegar
vel neytt þar sem góðkynjaðir mjólk-
ursýrugerlar umbreyta mjólkurpró-
teinunum svo fferni sem afurðin er
fullgerjuð.
Einnig er nokkur hluti fólks, 10-
20% á flestum Vesturlöndum, ekki
erfðalega fær um að melta mjólkur-
sykur. Litlum hluta ungbama ætti
því til dæmis aldrei að gefa mjólk
Mjólkergöð
fyrir faugarnar
<S«i"XÍ ^ |
St
„Er siðgæðislega forsvaranlegt að
lýsa mjólk eins og um lyf eða bæti-
efni væri að ræða?“
eða afúrðir sem innihalda mjólkur-
sykur. í ljósi þess að sennilega þolir
u.þ.b. þriðjungur þjóðarinnar alls
ekki mjólk eða ógerjaðar mjólk-
urafúrðir er breiðsíðulofgjörð
mjólkurauglýsinganna verri en
venjulegt skrum. nánast heilsuspill-
andi áróður.
Verjið fénu betur
Eins og nefnt var að ofan hefur
komið í ljós við fæðuofnæmisat-
huganir erlendis að oft er óþol til
staðar gegn mörgum algengum
fæðutegundum. Oft sýna rannsóknir
óþol gegn tugum fæðutegunda hjá
sama einstaklingi. Óþol getur verið
á lágu stigi þannig að fólk getur
neytt ákveðinnar fæðutegundar við
og við. Óþol getur verið á svo háu
stigi að fólk megi alls ekki neyta
ákveðinnar fæðu án þess að ofúæm-
isáhrif eða önnur sjúkdómseinkenni
komi í ljós.
Því fé sem mjólkurdagsnefnd og
aðrir forsvarsmenn mjólkurbænda
verja í siðgæðislega vafasamar aug-
lýsingar væri betur rúðstafað til
þróunar fjölþættíira lífs og atvinnu-
tækifæra í sveitum. Grænmetisrækt-
un gæti til dæmis verið aðalatvinna
margra bænda væri krafti bænda-
samtakanna beint til þess að fá
stóriðjuverð á rafinagni til gróður-
húsaræktunar.
Loðdýrarækt, alifuglabúskapur, fi-
skeldi, ferðamannaþjónusta, ræktun
og tamning góðhesta, hreinræktun
og þjúlfun hunda, söfnun grasa og
heilsujurta, eggjataka, sjófúgladráp
og dúnsöfnun, þessir og fleiri kostir
til fjölþættari atvinnu í sveitum eru
liklegri til varanlegri hagsbóta fyrir
Geir Viðar
Vilhjálmsson
sálfræðingur
sveitafólk en auglýsingaherferðir
fyrir þéttfullan markað.
Viðhald menningar
Sem lífsmáti er sveitalíf nauðsyn-
legur liður í viðhaldi íslenskrar
menningar. Sé litið fram á við er ljóst
að líferými í sveitum er mikið og að
félagslega hefur líf í dreifbýli marga
kosti fram yfir stóra þéttbýliskjama
eins og Reykjavíkursvæðið. Fjöl-
þættur sjálfsþurftarbúskapur, þar
sem fólk lifir á stórum hluta á eigin
matvælaframleiðslu fremur en sölu
á einhæfri markaðsvöm, er aðlað-
andi kostur fyrir þá sem kjósa líf til
sveita.
Forsvarsmenn bænda ættu að
hugsa víðar og lengra fram á við,
horfa út fyrir hinar hefðbundnu
brautir mjólkur- og kjötframleiðslu.
Kostnaðinum við hinar vafasömu
auglýsingaherferðir væri betur varið
til alhliða athugana á lifsrými og
lifsvistarmöguleikum sveitanna.
Um auglýsingasiðgæði má margt
fleira segja. Sumar vítamínauglýs-
ingar em á svipaðan hátt og mjól-
kuráróðurinn á mörkum hins
siðgæðislega forsvaranlega. Meira
um það í öðru samhengi.
Geir Viðar Vilhjálmsson.
„Forsvarsmenn bænda ættu að hugsa víð-
ar og lengra fram á við, horfa út fyrir hinar
hefðbundnu brautir mjólkur- og kjötfram-
leiðslu.“