Dagblaðið Vísir - DV - 21.02.1987, Síða 11

LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 1987.
53
umvafði hann taumiausri ást og á
stundum var eins og Goya hamað-
ist við að mála til þess eins að
bæta hag sonarins og tryggja hon-
um vænan föðurarf.
Frægð og frami
Orðstír Goya breiddist út og 1774
var honum boðið til Madrid til að
gera vefmyndir fyrir konunglegu
vefstofuna en Bayeu, mágur Goya,
hafði haft umsjón með því verki.
Þau hjónin fluttust til Madridar
og vegur Goya fór vaxandi.
Goya og Bayeu lenti stundum
harkalega saman þar sem þeim síð-
arnefnda þótti Goya ekki mála í
þeim anda sem ríkjandi var á þess-
um tíma. Rannski hefur Bayeu séð
hvað í Goya bjó og rennt grun í
að þess væri skammt að bíða að
hann yrði læriföður sínum fremri.
Vafalaust hefur Goya líka átt ein-
hverja sök á deilum þessum. Hann
brann af metnaðargirni og var
stoltur og stundum hrokafullur.
En þó Bayeu reyndi að sitja á
Goya fékk ekkert hamið hann og
smám saman öðlaðist hann viður-
kenningu sem fremsti málari
Spánar. Hann naut hylli spænska
háaðalsins sem kepptist við að láta
hann mála myndir af sér. 1799 hlaut
hann æðstu viðurkenningu
spænsku krúnunnar er Karl IV
skipaði hann fyrsta málara kon-
ungs.
Þegar Goya var fjörutíu og sex
ára veiktist hann alvarlega. Eng-
inn veit hvaða sjúkdómur þetta var
en Goya grunaði að þetta væri verk
guðs sem væri að refsa honum fyr-
ir drambsemina. Læknar síðari
tíma telja að hann hafi þjáðst af
hljóðholsbólgu í eyra eða augn-
sjúkdómi sem hafi lagt aftur í eyra.
Goya lá í þrjá til íjóra mánuði,
stundum lamaður og oft á barmi
brjálsemi. Þegar hann komst á fæt-
ur hafði hann misst heyrnina og
einu hljóðin sem komust til vitund-
ar hans það sem eftir var ævinnar
voru ójarðneskt suð sem stundum
ætlaði að gera hann brjálaðan.
Heyrnarleysið var Goya mikið
áfall. Hann varð hræddur og beisk-
ur, lokaði sig frá umhverfinu og
óttaðist að missa málarahæfileika
sína. Sjúkdómsþjáningar hans
mögnuðu með honum þörfina fyrir
að tjá sig og hann þróaði með sér
kröftugri stíl og myrkari.
Fögur og umdeild
Það varð Goya mikill styrkur,
þegar hann var að ná sér eftir veik-
indin, að eignast nýjan og áhuga-
saman stuðningsmann í líki
hertogaynjunnar af Alba en um
fátt hefur verið meira skrafað en
meint ástarsamband þeirra.
Hertogaynjan af Alba var rómuð
fyrir fegurð og kynþokka. „Hvert
hár á höfði hertogaynjunnar af
Alba kveikir girnd,“ skrifaði
franskur ferðamaður. Hún var
frjálsleg í framkomu og alþýðleg,
hirti lítið um hefðbundna um-
gengnissiði en fór sínu fram og var
af þeim sökum talin siðspillt. Her-
togaynjan var agalaus kona, sífellt
á höttunum eftir tilbreytingu frá
hversdagsleikanum en bjó einnig
yfir mannúð sem kom beint frá
hjartanu.
Hún var þrettán ára gömul þegar
hún var gefin hertoganum sem var
hlédrægur og veiklundaður og
gjörsneyddur hinni tignuðu
spænsku karlmennsku. Sagt er að
Maria del Pilar, eins og hertoga-
ynjan hét, hafi verið fljót að komast
að raun um að hertoginn var all-
sendis ófullnægjandi maki og lagði
hún kapp á að bæta sér það upp.
Maria del Pilar safnaði elsk-
hugum sér til afþreyingar og um
tvítugt var hún orðin fegursta,
frægasta og umdeildasta kona
Spánar.
Goya var ráðinn til Albaættar-
innar til að mála af henni myndir
og hófust þá kynni hans og her-
togaynjunnar. Hertogafrúin átti
útspilið og sótti með ástleitnum
hætti að málaranum. Goya segir frá
þessu í bréfi til Zapater vinar síns.
Þar kemur fram að hertogaynjan
bað Goya að farða andlit sitt og
sagðist síðan koma aftur og þá
fengi hann að mála hana alla.
Aðeins Goya
Þannig hófst samband þeirra sem
oft var lýst sem blossandi ástríðu-
eldi. Eitt af fremstu málverkum
Goya er einmitt af hertogaynjunni.
Hún stendur þar tignarleg og dul-
arfull eins og álfkona í gullbryd-
duðum síðkjól. Augun leiftra af
ráðríki og litlu varirnar eru kipr-
aðar í einbeitta skeifu. Síðar
málaði Goya annað verk af her-
togaynjunni, líkt því fyrra að
uppstillingu, en þar er hertogaynj-
an svartklædd sem líklega á að
vera sorgarbúningur eftir eigin-
manninn sem lést í júní 1796.
Á hendinni ber hún tvo hringa
og er á annan grafið nafnið Alba
en á hinn Goya. Hún bendir til
jarðar á áletrun í sandinum þar
sem stendur „aðeins Goya“. Þetta
hefur þótt gefa örugga vísbendingu
um samband þeirra og vist er að
eftir að hertoginn dó dvaldi Goya
í marga mánuði með hertogaynj-
unni á sveitasetri hennar.
En auðvitað gat samband þeirra
ekki orðið varanlegt því fráleitt var
að hertogaynjan kærði sig um að
bindast einum elskhuga. Hún varð
leið á Goya og lét hann fara.
Nakta Maja
Klædda og nakta Maja heita
tvær myndir sem Goya málaði ein-
hvern tíma í kringum 1800.
Myndirnar sýna lostafulla þokka-
gyðju, klædda á annarri myndinni
en nakta á hinni, horfa með tæl-
andi augnaráði til áhorfandans.
Fáar sögusagnir hafa orðið langli-
fari en sú hugmynd að fyrirsætan
á þessum myndum hafi verið her-
togaynjan af Alba. Á Goya að hafa
málað myndirnar samtímis því að
hann naut blíðu frúarinnar en
sjálfur gaf hann aldrei upp hver
fyrirsætan var.
Albaættinni var það mikill þyrnir
í augum að hertogaynjan skyldi
vera bendluð við Maju. Gekk það
svo langt að 1945 fékk ættin leyfi
til að grafa upp jarðneskar leifar
hennar í þeirri von að hægt yrði
að sanna að líkamshlutföll væru
gjörólík en engar sannanir fengust.
En hver sem Maja raunverulega
var hefur hún orðið ein dáðasta
kona heims. Goya tekst meistara-
lega að sameina ytra raunsæi og
innri tilfinningar í heilsteypt lista-
verk, í þessu tilfelli töfrandi
kynþokka ástmeyjarinnar.
Myndunum var í fyrstu haldið
leyndum og er þess vegna ekki vit-
að með vissu hvenær Goya málaði
þær. Ástæðan fyrir leyndinni var
sú að það var refsivert brot á Spáni
.á þessum tíma að mála fyrirsætu
nakta. Önnur af fegurstu nektar-
myndum vestrænnar listar er líka
spænsk. Það er Venusarmynd Vel-
askvesar. En Goya gekk lengra því
nektarmynd hans er ekki af neinni
yfirnáttúrlegri gyðju heldur konu
af holdi og blóði sem bíður reiðubú-
in.
Þegar kunnugt varð um verkið
var Goya kallaður fyrir rannsókn-
arréttinn en hann var hvorki
fangelsaður né verk hans sett á
svartan lista. Líklega hefur hann
átt of sterka bakhjarla að í valda-
stöðum til þess að hægt væri að
hrófla við honum.
Sálarþrengingar
Eftir ástarævintýrið með her-
togaynjunni átti Goya í miklum
sálarþrengingum en hann gat létt
á sér með listtjáningunni. Um þetta
leyti varð til fyrsta sýruætingar-
myndröðin sem kölluð er Duttlung-
ar. Þar brjótast fram furðulegar
ímyndir úr sálardjúpum hans og
taka á sig form sem höfðu aldrei
áður þekkst í myndlist. í þessum
myndum er Goya mjög hugleikin
hvikulleiki konunnar, sjálfselska
hennar'og ótryggð.
Eftir að Goya hafði fengið útrás
í Duttlungamyndunum tekur við
kyrrlátara tímabil í list hans. Hann
stóð nú á sextugu, var virtur og
vellauðugur hirðmálari með heilt
ævistarf í fjölbreyttri myndgerð að
baki. Hann var heyrnarlaus og far-
inn að eldast, listferli hans að ljúka
og enginn renndi grun í að hann
ætti eftir að rísa hærra en nokkru
sinni fyrr i listsköpun sinni.
En pólitískt baktjaldamakk og
grimmúðlegt stríð varð kveikja að
nýjum verkum sem lyftu Goya í hóp
stórbrotnustu listamanna heims.
Goya kvað niður hræsnisfulla fag-
urdýrkun stríðsins og sýndi það
eins og það raunverulega er, brjál-
æðisvíti og hörmungar.
Sex ára blóðugt Pýreneastríðið
setti Spán í rúst og fengu óþægindi
eftirstríðsáranna mjög á hann.
Hann bjó yfir feikilegum sköpunar-
krafti sem fékk ekki útrás því
krúnan hafði ekki efni á að fá hon-
um verkefni við hæfi. Með aldrin-
um varð Goya æ nýjungagjarnari
og leitaði sífellt nýrra leiða í list-
inni.
Siðustu æviárin
1819 kvaddi Goya borgarlífið og
fluttist út á land ásamt nýjum lífs-
förunaut sem hann hafði eignast,
laglegri konu að nafni Leócadía,
og dóttur hennar. Goya veiktist
alvarlega og hjúkraði kona hans
honum. Hann náði sér smám saman
og áttræður var hann nógu styrkur
til að halda í eins konar kveðju-
heimsókn til Madridar. Hann hafði
alltaf þráð borgina og eins að sjá
son sinn og sonarson.
Það kom Goya ánægjulega á
óvart hversu vinsamlega var tekið
á móti honum við spænsku hirðina
þrátt fyrir langa fjarveru. Konung-
urinn fól Lopez, sem tekið hafði við
starfi fyrsta málara, að mála af
honum mynd.
Goya lést í Bordeaux þann 16.
apríl 1828. Kyrrðin og birtan yfir
síðustu fjórum æviárum hans bera
með sér að hann hafi verið sáttur
við sjálfan sig og fundist hann hafa
' lokið hlutverki sinu. Og víst er að
heimurinn fær aldrei fullþakkað
þau ódauðlegu meistaraverk sem
Goya skildi eftir sig.
-VAJ
Klædda og nakta Maja heita þessar myndir og fyrir þær var Goya kallaður fyrir rannsóknarréttinn því það var refsivert brot á Spáni að mála
konunekt eftir lifandi fyrirsætu. Sögusagnir herma að fyrirsætan hafi verið engin önnur en hertogaynjan af Alba, ástkona Goya.