Dagblaðið Vísir - DV - 15.08.1987, Síða 16

Á bílnum til Islamabad
Mér skilst að nú um stundir sé
vegakerfí heimsins svo gott að það
sé svo sem ekkert mál að rúlla héðan
úr Reykjavík, ellegar hvaða plássi
sem vera skal, á miðlungsgóðum fjöl-
skyldubíl og fara alla leið austur til
Islamabad eða lengra. Það eina sem
gæti verið í veginum er styrjöld í
einhverju landi ellegar töf út af vega-
bréfsáritun til að komast gegnum
kommúnistaland. En sumarfrí eins
og þau tíðkast norður hér á að
duga.
Ferðalýsingar
eru gefnar út í stórum stíl - og
þegar ég renndi um daginn fingri
eftir kiljum ferðabókanna hjá forn-
bóksalanum mínum sá ég að menn
skrifa ekki síður um lendur sem
nærri þeim liggja en þær sem fjarri
eru. Löng ferðalýsing frá Danmörku,
útgefin eftir síðasta stríð. Bók um
furður Frakklands, líka frá síðasta
eða næstsíðasta áratug. Hvað eru
menn að skrifa um Frakkland sem
er á sjónvarpsskjánum svotil daglega
og þar að auki ekkert mál að vaða
þangað yfir helgi?
Bóksalinn sagði að skemmtile-
gustu ferðabækurnar Qölluðu um
túnið heima, næsta hrepp eða land
sem maður sjálfur hefði farið
um.
- Það er ekki landið eða sveitin sem
skiptir máli, sagði hann spaklega, -
heldur frásagnarmátinn og tíminn,
tilfinningin fyrir tímanum. Ferðap-
istill frá Þýskalandi nasismans eða
Bandaríkjum kreppunnar. Ef þú ferð
,um fjarlæga slóð, kannski einhvern
'troðning eða land þar sem enginn
vina þinna hefur áður farið, þá gildir
að segja frá því með því að vísa stöð-
ugt til kálgarðsins heima, gera
hottintottana líka Kjósverjum og
tamílana eins og Hreppamenn.
Þeir sem segja ferðasögur
eru í raun og veru alltaf að tala
um sjálfa sig. Þeir koma úr sínu
umhverfi og bera það ósjálfrátt sam-
an við það nýja sem fyrir augu ber.
Og þegar þeir fara að lýsa framand-
leikanum gera þeir það í ljósi eigin
fordóma, eigin heimasprottnu við-
horfa - og geta ekki annað.
Mönnum kippir í kynið. Enda-
laust. Og ekki aðeins á ferðalögum.
I barnaskóla heyrði ég einhvem
magisterinn segja að færum við til
útlanda, blessuð börnin, ættum við
að koma ákaflega vel fram. Ekki
vegna þess að kurteisi borgaði sig,
heldur vegna hins, að við á íslandi
værum svo fá að trúlegast væri að
þeir menn, sem við hittum í útl-
andinu, myndu aldrei um ævina
framar hitta annað eintak af íslend-
ingi. - Hugsið um það, börn, sagði
kennarinn. - Er það ekki ábyrgðar-
hluti að vera eini fulltrúi Islands um
aldur og ævi í lífi einnar manneskju
úti í hinum stóra heimi?
- Jú, sögðum við. - Það finnst okk-
ur.
Þessa kenningu má auðvitað
teygja yfir á hvað sem er: Á yfir-
standandi andartaki er útgáfan af
sjálfum þér, hvernig svo sem þú ert
fyrirkallaður, það sem lifa mun í
minni ókunnugs manns sem þú af
tilviljun lendir nærri. Þess vegna ber
manni að vanda sig; eða hvað.
Fjandakornið
nei, sagði bóksalinn. Það er nú að
ganga of langt. Og hvaða skrattans
máli skiptir það þótt einhver karl í
Danmörku eða trúboði á Sri Lanka
hafi aldrei hitt nema fulla íslend-
inga? Ef menn fara þá að ímynda sér
að norður í hafi sé þjóð sem aldrei
rennur af, þá það; þá er það raunar
stórfín ímyndun að burðast með
ævina út.
Bóksalinn benti raunar á að það
þyrfti ekki að teygja sig á milli landa,
hvað þá heimsálfa, til að rekja for-
dóma. Fordómar blakta frísklega
milli húsa, stétta, starfshópa; og það
í eins fámennu samfélagi og okkar.
MILLI LÍNA
Gunnar Gunnarsson
Án fordómanna
er maðurinn ekkert, sagði bóksal-
inn. - Fjöldinn allur af liðtækum
drykkjumönnum dregur upp myrka
mynd af þeim sem hafa farið í með-
ferð, eins og sagt er, og hætt að
drekka. - Hvílík blávatnsdeild, segja
hófdrykkjumennirnir og hrylla sig.
Og drykkjugaurarnir eru varla hætt-
ir að staupa sig þegar þeir eru farnir
að burðast með þunga fordóma um
alla þá sem enn láta eftir sér stöku
glas. - Maðurinn er óður af drykkju,
hann þarf svo sannarlega að fara að
gera eitthvað í sínum málum, segja
þeir nýedrú og hrylla sig.
Fordómar bóksalans míns
eru oft af pólitískum toga. Hann
getur ekki hugsað sér að ferðast um
ákveðin svæði í Norður-Ameríku
vegna þess að hann er svo hræddur
um að hitta fyrir trúarofstækismenn.
Hann getur heldur ekki hugsað sér
að fara austur fyrir járntjald, vegna
þess að hann heldur að þeir stingi
sér umsvifalaust inn. Og ekki vill
hann fara suður með sjó því þar eru
bara kanadindlar. Norður í land hef-
ur hann aldrei komið af ótta við að
hitta þar framsóknarmenn. Samt er
þessi bókelski fróðleiksbrunnur
hvergi flokksbundinn. Og á það til
að tala af ást og virðingu um bókar-
höfunda eða fræðimenn sem ég veit
ekki betur en tilheyri flokki sem
bóksalinn hatar.
- Það eru til menn, sagði hann ein-
hvem tíma þegar hann var veikur
fyrir, - menn sem hljóta að teljast
vandaðir. Og samt eru þeir í Fram-
sókn.
- Ég trúi þér ekki, sagði ég.
- Það er satt. Og það eru meira að
segja til skemmtilegir kommar.
- Hvar? spurði ég.
- Ungi maður, sagði bóksalinn þá.
- Þú mátt ekki láta útlitið eða tals-
mátann villa þér sýn. Það getur verið
að sumir menn vilji berjast fyrir út-
jöfnun allra hluta, hæfileika jafnt
sem auðs, smekks jafnt sem hárafars,
en þeir þurfa ekki að vera flatneskju-
legir fyrir því. Og varast ber að dæma
menn eftir málgögnum þeirra. Blöð-
in, blessaður pappírinn; er bestu
mönnum aðeins tæki til sjálfsfróun-
Ég sé eftir því
að hafa ekki gengið í Framsóknar-
ílokkinn, sagði hann svo. Þar eru
svo fáir upplýstir menn að ég hefði
lent í áhrifamiklu og feitu embætti á
nótæm.
- Nú er betra að vera krati, sagði
ég. - Þeir eru manna þekktastir fyrir
að hygla sínu fólki.
Ihaldið er náttla allatíð affara-
sælast, sagði hann þá búmannslega.
- Sé maður í því að gera út á flokka,
þá á maður bara að tala við þá sem
valdið hafa.
I þessu tali um flokka og þá sem
sjúga sig fasta á þá í ábataskyni,
vorum við aftur farnir að tala um
ferðalög. Og bækur um ferðalög.
Bóksalinn hélt þvi fram að í raun
og veru væru allar bækur ferðasög-
ur. - Ekkert gerist í bók ef ekki er
ferðalag, hreyfing áfram. Jafnvel í
bókum um hugmyndir, listir, hug-
myndafræði stjórnmálanna, er um
ferðalög að ræða. Hvað eftir annað
sér maður miðaldra menn byrja að
skrifa í blöðin greinar um hug-
myndafræðilegt flakk sitt sem jafnan
ber að sama brunni: ungir kjark-
menn byrja til vinstri við allt sem til
vinstid telst. Og í ferðalok er vesal-
ings sögumaðurinn orðinn vegmóð-
ur, þreyttur, huglaus og snýr til
hægri, leitar skjóls. Það ættu menn
að hafa í huga, sagði bóksalinn, þeg-
ar þeir rúlla af stað á miðlungsgóðum
fjölskyldubíl og ætla alla leið austur
til Islamabad í sumarfríinu, að ferða-
tryggingin getur greitt fyrir þá
flugfar heim ef bíllinn bilar i Karp-
atafjöllum. -GG