Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1987, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1987.
15
Einokun á freöfisksölu:
Hverra hagsmunir?
Síðustu daga hafa orðið undar-
lega heitar umræður í fjölmiðlum
vegna þess atburðar að viðskipta-
ráðherra gaf nokkrum smærri
útflutningsfyrirtækjum leyfi til út-
flutnings á freðnum fiski til
Bandaríkjanna. Nokkrir hags-
munagæslumenn hinna stóru
freðfiskútflytjenda, SH og sjávaraf-
urðardeiídar SÍS, ráku upp
ramakvein, fullir hneykslunar yfir
þessu gerræði viðskiptaráðherra
sem þótti með þessari leyfisveit-
ingu gera hvort tveggja í senn,
skaða íslenska þjóðarhagsmuni og
móðga utanríkisráðherra vorn sem
von bráðar á að taka við þessum
málum.
Reyndar kom mér ekki á óvart
að nokkrum þessara aðila skyldi
renna blóðið til skyldunnar og
reyna af hugsjóna og/eða hags-
munaástæðum að verja þá einokun
sem verið hefur á sölu freðfisks til
Bandaríkjanna nú um langt árabil.
Hitt kom mér nokkuð spánskt fyrir
sjónir að sjá í þessum kór nokkra
helstu frjálshyggjumenn þjóðar-
innar, menn sem hafa um árabil
boðað mér og öðrum í þessu landi
að viðskiptafrelsi sé ávallt öllum til
hagsbóta. Nú var því sem sé ekki
til að dreifa heldur var hagsmun-
um íslensku þjóðarinnar best
borgið með einokun á ákveðnu
sviði utanríkisviðskipta. Hverra
hagsmuna er verið að gæta?
Framboð og eftirspurn
Nú hlýt ég auðvitað að viður-
kenna að það getur verið mikið
hagsmunamál fyrir íslensku þjóð-
ina sem heild að sölu á mikilvæg-
Kjallarinn
Kristján E.
Guðmundsson
markaðsfræðingur
ustu afurðum hennar sé beint í
einn farveg þannig að innlendir
framleiðslu- og söluaðilar séu ekki
að troða skóinn hver af öðrum og
undirbjóða hver annan til að losna
við afurðir sínar. ísland er ótrúlega
lítið á hinum stóra markaði. En
þetta á eingöngu við við vissar
markaðsaðstæður, þegar framboð
er meira en eftirspurn. Við þær
aðstæður lenda seljendur í erfið-
leikum við að losna við afurðir
sínar og verða þá oft að undirbjóða
keppinauta sína til að selja og
skiptir þá ekki máli þótt keppinaut-
urinn sé samlandi hans.
Við aðrar markaðsaðstæður, þeg-
ar eftirspurn er meiri en framboð,
er þessu öfugt farið. Þá verða stór
sölusamtök með einokunaraðstöðu
dragbítur á ýmsa sölumöguleika
erlendis. Fyrir því eru ýmsar
ástæður og skulu hér nefndar
þrjár:
1. Stór sölusamtök gera gjarnan
samninga til lengri tíma og geta
því ekki fylgt eftir verðsveiflum
upp á við sem skapast af meiri
eftirsprun en framboði. Hafa
ber í huga að slík samtök eru
að selja meginþorra fram-
leiðslu þjóðarinnar.
2. Stóru sölusamtökin selja mikið
magn til fárra viðskiptavina og
verða því að sætta sig við magn-
afslátt sem sjálfsagður er í
slíkum viðskiptum. En þótt
sölutilkostnaður við slíka sölu
sé minni verður heildarverð
minna (enda oft verið að selja
framleiðendum hráefni til
framleiðslu á verðmeiri
vöru).
3. Af ofangreindum ástæðum
nýta hin stóru sölusamtök ekki
ýmsa „afkima (nisje)“ markað-
arins, þ.e.a.s. sérstæða, verð-
mikla vöru í litlum mæli hér
og þar.
Ég held að engin vafi sé á því að
við slíkar aðstæður geti smærri
sölusamtök, sem eru vakandi fyrir
þörfum hinna ýmsu afkima mark-
aðarins, nýst okkur miklu betur til
að fá hærra verð til hagsbóta fyrir
heildina.
Og hvernig eru svo markaðsað-
stæður fyrir fiskafurðir okkar nú
og í fyrirsjáanlegri framtíð? Mikil
eftirspurn er nú eftir fiskafurðum
í heiminum og hefur því verð á
þeim farið hækkandi. Olíkt land-
búnaðarframleiðslu, þar sem mikil
offramleiðsla er, hafa fiskveiðar
víða dregist saman hjá iðnaðarríkj-
um heims af tveimur ástæðum:
ofveiði og mengun. Á sama tíma fá
Vesturlandabúar þann boðskap frá
læknum (t.d. í Bandaríkjunum) að
fiskneysla geti komið í veg fyrir
hjarta- og æðasjúkdóma sem svo
mjöghrjá nútímafólk. Ogjafnframt
er fiskur talinn næringarríkur
matur með fáar hitaeiningar og því
svar viö offituvandamáli sam-
tímans. Allt hefur þetta aukið
eftirspurn eftir fiski og fiskafurð-
um og enginn vafi er á því að sú
eftirspurn á eftir að aukast.
Neyslumarkaður
Þar sem við blasir að við þurfum
að takmarka enn frekar fiskveiðar
okkar en verið hefur er það brýnt
verkefni í náinni framtíð að gera
meira úr þeim fiski sem veiðist, t.d.
með framleiðslu tilbúinna fisk-
rétta. Við markaðsfærslu slíkra
fiskafurða erlendis erum við komin
inn á annan markað en hin stóru
sölusamtök okkar hafa verið á til
þessa, þ.e. neyslumarkaðinn. Égtel
að þar henti betur smærri sölusam-
tök þar sem slíkur markaður er
margslunginn og verulega gott
samspil þarf að vera milli framleið-
enda og neytenda. Ég held að í
stórum sölusamtökum verði erfitt
að koma á því nána samspili neyt-
enda og framleiðenda sem þar er
nauðsynlegt.
Einn mikilvægasti markaður í
heiminum fyrir slíkar fiskafurðir
er Bandaríkjamarkaður. Þar er
mikil neysla á freðnum fiski og
mikil neysla á tilbúnum réttum.
Ég get því ekki séð, við þær mark-
aðsaðstæður sem við búun við í
dag, hvaða röksemdir eru fyrir því
aö veita örfáum stórum sölusam-
tökum einokun á freðfisksölu til
Bandaríkjanna. Með fullri virðingu
fyrir því starfi, sem þessi samtök
hafa unnið á þessum markaði, held
ég að tímabært hafi verið að aflétta
þessari einokun, ef menn eru að
hugsa um heildarhag íslensku
þjóöarinnar. Eða eru það kannski
ekki þeir hagsmunir sem veriö er
að verja.
Kristján E. Guðmundsson
„Ég tel að þar henti betur smærri sölu-
samtök þar sem slíkur markaður er
margslunginn og verulega gott samspil
þarf að vera milli framleiðenda og neyt-
enda.“
Ágæti, SÍM og Ágæti hf.
í júní 1985 samþykkti Alþingi lög
um framleiðslu, verðlagningu og
sölu á búvörum, en samkvæmt
þeim skyldi Framleiðsluráð land-
búnaðarins hætta rekstri Græn-
metisverslunar landbúnaðarins.
Um þetta fjallar 52. gr. laganna en
3. málsgr. hennar hljóðar svo:
„Heimilt er landbúnaðarráð-
herra að selja samtökum framleið-
enda kartaflna og grænmetis eða
hlutafélagi í eigu þessara aðila
eignir Grænmetisverslunar land-
búnaðarins, aðrar en fasteignir. Þá
er ráðherra heimilt að leigja sömu
aðilum núverandi fasteignir Græn-
metisverslunar landbúnaðarins til
reksturs dreifmgar- og sölufyrir-
tækis með kartöflur og grænmeti."
Síðan voru stofnuð sölusamtök
íslenskra matjurtaframleiðenda að
frumkvæði Framleiðsluráðs land-
búnaðarins, sem skipaði sex
manna bráðabirgðastjórn. Stofn-
dagur SÍM var 25. nóvember 1985.
Síöan keypti SÍM lausafé Græn-
metisverslunarinnar og tók fast-
eignir hennar að Síðumúla 34 og
jarðhús í Ártúnsbrekku á leigu eins
og fyrmefnd lög heimiluðu og 2.
desember keypti SÍM dreifmgar-
fyrirtækið Ágæti sem þá var tíu
daga gamalt.
Ólögmæt fasteignaviðskipti?
Svo gerðist það haustið 1986 að
bráðabirgðastjórn samdi við Þor-
stein Pálsson fjármálaráöherra og
Jón Helgason landbúnaðarráð-
herra um kaup á fasteignum
Grænmetisverslunarinnar þrátt
fyrir bann búvörulaganna um sölu
þessara fasteigna en gerður var
fyrirvari um samþykki Alþingis.
í fjárlögum fyrir árið 1987 fékk
fjármálaráðherra svohljóðandi
heimild til: „Að selja fasteignir
Grænmetisverslunar landbúnað-
Kjallarinn
Guðmundur Jónsson
garðyrkjubóndi
arins að Síðumúla 34 í Reykjavík
og jarðhús í Ártúnsbrekku viö Suð-
urlandsbraut í Reykjavík, enda séu
fasteignirnar nýttar áfram í þágu
samtaka framleiðenda matjurta.
Söluandvirðið skal lagt í sjóð er
stofnaður var með 4. mgr. 52. gr.
laga nr. 46/1985.“
Má þó draga í efa að þetta hafi
verið fullnægjandi lagaheimild þar
sem hún stangast á við búvörulög-
in og tilvísun til þeirra vantar um
að ákvæði þeirra væri þar með fellt
úr gildi.
Nú standa málin þannig að enn
hefur fjármálaráöuneytið ekki gef-
ið út afsal vegna sölu þessara
fasteigna en kartöflubændur í
Þykkvabæ og Eyjafirði hafa mót-
mælt sölunni. Kemur þetta fram í
bréfi ráðuneytisins til Jens Gísla-
sonar, Jaðri, Þykkvabæ, dags. 2.
nóv. 1987, en bréfmu lauk með
þessum orðum:
„Fyrir dyrum stendur stofnun
hlutafélags í eigu matjurtafram-
leiðenda. Á þessari stundu getur
ráðuneytið ekki lagt mat á hvort
með því myndast sú samstaða um
rekstur áðurnefndra fasteigna sem
lagaákvæði gera ráð fyrir. Afsal
fyrir eignunum verður ekki gefið
út fyrr en það liggur fyrir.“
Þann 7. nóv. sl. var boðað til fund-
ar á Selfossi til að stofna umrætt
félag. í Morgunblaðinu 12. nóv.
birtist frétt frá fréttaritara þess á
Selfossi um stofnfundinn og segir
þar:
„Nýtt hlutafélag, Ágæti hf„ var
stofnað á fundi á Selfossi á laugar-
dag af 102 hluthöfum. - Á stofnfund-
inum voru lögð fram hlutafjárloforð
upp á 16 milljónir.
Hinu nýja hlutafélagi er ætlað að
yfirtaka rekstur Ágætis sem rekið
er af Sölusamtökum íslenskra mat-
jurtaframleiðenda. Gengið verður
frá kaupum Ágætis hf. á eignum
Sölusamtakanna, þar sem Ágæti er
til húsa, húsum gömlu Grænmetis-
verslunar ríkisins."
Ekki vildu stofnendur Ágætis hf.
kannast við á fundinum að tilgang-
ur félagsins væri að yfirtaka rekst-
ur annars fyrirtækis og ekki er það
nefnt einu orði í stofnsamningi þess.
Hins vegar segir svo í dreifibréfi
(gamla) Ágætis 30. júni 1987:
„Fyrirhugað er aö leggja Sölu-
samtök íslenskra matjurtaframleið-
enda (SÍM) niður en gera dreifingar-
fyrirtæki þess, Ágæti, þess í stað að
sjálfstæðu hlutafélagi."
50 milljón króna tap
Ég undirritaður hafði skrifaö mig
fyrir einum hlut í Ágæti hf. með
fyrirvara um lögmæti stofnsamn-
ings. Þess vegna mætti ég á fundin-
um á Selfossi 7. nóv. og gerði þar
grein fyrir þeirri skoðun minni að
stofnsamningur Ágætis hf. væri
ekki lögmætur því að í hann vant-
aði ákvæði um að ætlunin væri að
yfirtaka rekstur. annars fyrirtækis
og reikningar þess hefðu ekki verið
lagðir fram. Énginn fundur hefði
verið haldinn í SÍM á þessu ári og
engir reikningar lagðir þar fram.
Ég fullyrti að rekstarhalli SÍM -
Ágætis væri orðinn frá upphafi um
50 milljónir króna og var því ekki
mótmælt. Þá vísaði ég til 5. gr. laga
um hlutafélög, en þar segir svo:
„Ef hlutafélag skal í sambandi við
stofnun þess taka við eða kaupa
fyrirtæki i rekstri skal við undirrit-
un stofnsamnings liggja frammi
efnahags- og rekstrarreikningur
þess fyrirtækis tvö síðustu reikn-
ingsár eða frá stofnun þess ef það
er síðar. Ennfremur skal fylgja
stofnsamningi upphafsefnahags-
reikmngur félagsins með nauðsyn-
legum gögnum um að hagur
fyrirtækis þess, sem félagið yfirtek-
ur, hafi ekki rýrnaö á tímabilinu frá
því að fyrirtækið var yfirtekið, og
að stofnun hlutafélagsins.
Samningar um yfirtöku eöa kaup
fyrirtækja í sambandi við stofnun
hlutafélags, sem ekki er getið í
stofnsamningi, eru ekki gildir gagn-
vart félaginu."
Stofnendurnir neituðu því á fund-
inum að nokkurt samband vaeri
fyrirhugað milli Ágætis hf. og SÍM
eða (gamla) Ágætis en strax daginn
eftir kom fram í útvarpsfréttum að
þeir höfðu enn breytt um skoðun.
Úttektfari fram
Nú verður að minna á að sam-
kvæmt 145. gr. laga um hlutafélög
annast viðskiptaráðherra skrán-
ingu allra íslenskra hlutafélaga, og
upphaf 148. gr. laganna Mjóðar
þannig:
,.Ef tilkynningar fullnægja ekki
fyrirmælum laga þessara eða sam-
þykkta hlutafélags eða ákvarðanir
eru ekki teknar á þann hátt, sem
ákveðið er í lögum eða samþykkt-
um, skal synja skráningar.
Nú má bæta úr göllum á einfaldan
hátt með ákvörðun hluthafafundar
eða samþykkt stjórnar og skal þá
gefa félaginu hæfilegan frest til að
bæta úr því. Ef ekki er úr bætt inn-
an frestsins, skal synja skráning-
ar.“
Fleira er athugavert við stofnun
Ágætis hf. en hér hefur verið getið
og ég neyðist til að álykta að stofnun
þess standist ekki að lögum. Þess
vegna ber viðskiptaráðherra að
synja Ágæti hf. um skráningu þar
tU allir ágallar á stofnun þess hafa
veriö lagfærðir.
Þá verður emnig að fara fram út-
tekt á stöðu SÍM og Ágætis og síðan
skal taka ákvörðun um hvort kaup-
in á fasteignum Grænmetisverslun-
ar landbúnaðarins verða látin
ganga til baka.
Guðmundur Jónsson
„Þess vegna ber viðskiptaráðherra að
synja Ágæti hf. um skráningu þar til
allir ágallar á stofnun þess hafa verið
lagfærðir.“