Dagblaðið Vísir - DV - 21.06.1988, Síða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚNÍ 1988.
Frjálst,óháÖ dagblaO
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og IMGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiösla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 700 kr.
Verð í lausasölu virka daga 65 kr. - Helgarblað 80 kr.
Á mörkum tveggja heima
Tilraunin til að drepa Turgut Özal forsætisráðherra
segir í sjálfu sér ekkert um Tyrkland eða Tyrki. Síðan
Olof Palme var myrtur í Svíþjóð, gera menn sér grein
fyrir, að voðaverk eru framin hvar sem er í heiminum,
jafnvel þar sem siðareglur eru í heiðri hafðar.
Tyrkir líkjast Grikkjum um margt. Þeir eiga sameig-
inlegar rætur í meira en tveggja árþúsunda sögu, frá
því er Grikkir settust að í Litlu-Asíu. Matur og drykkur
er svipaður í þessum löndum, svo og dansar og skemmt-
anir. Heiðarleiki einkennir Grikki og Tyrki í senn.
Munurinn sést á hvítu skyrtunum í stoltu Grikklandi
og hinum svörtu í feimnu Tyrklandi. Grikkir brosa líka
meira en Tyrkir. Þeim finnst ferðamenn vera heppnir
að vera í Grikklandi, meðan Tyrkjum finnst þeir sjálfir
vera heppnir að hafa ferðamenn í landi sínu.
Grikkir eru stoltir af sér sem tiltölulega nýfijálsri
þjóð á uppleið og tengja sig vel við gullöld fornaldar.
Tyrkir sitja hins vegar í fátækum rústum gamals heims-
veldis og eiga erfitt með að ná sambandi við fortíðina.
Martröð soldánanna hvílir enn á herðum þeirra.
í Tyrklandi er sagnfræðilega allt miðað við árið 1923,
þegar Mústafa Kemal Tyrkjafaðir steypti síðasta soldán-
inum og stofnaði lýðveldi. Hann fetaði í fótspor Péturs
mikla í Rússlandi og hófst þegar handa með heimsfrægu
ofíbrsi við að þvinga evrópskum háttum upp á Tyrki.
Hann lét þá taka upp latneskt letur í stað arabisks,
skildi að ríki og islamska trú, skipaði fólki að klæðast
að evrópskum hætti, bannaði andlitsslæður kvenna og
fez-húfur karla, tók upp vestur-evrópska lagabálka og
skozkt viskí. Tyrkir skyldu verða evrópsk þjóð.
Tyrkir hafa ekki enn náð hinu nýja hlutverki. Undir
niðri kraumar trúin á Allah, sem meðal annars veldur
því, að bönnuð eru ritverk höfunda á borð við David
Hume og Henry Miller og brenndar eru 109 kvikmyndir
Tyrkjans Yilmaz Gunev, svo að örfá dæmi séu nefnd.
Fjölmiðlar í Tyrklandi verða að fara afar varlega
gagnvart stjórnvöldum. 25 blaðamenn og ritstjórar sitja
í fangelsi. Sjónvarp er algerlega undir hæl ríkisstjórnar-
innar og má lítið segja frá stjórnarandstæðingum, sem
sumir mega alls ekki taka þátt í stjórnmálum.
Verst er framganga lögreglunnar. Pyndingar eru enn
stundaðar í fangelsum og stjórnvöld gera lítið til að
draga úr þeim. Saffet Beduk lögreglustjóri segir bara,
að mistök geti orðið og lítið sé við því að gera. 169 manns
hafa dáið af pyndingum í fangelsum landsins síðan 1980.
Mjög mikið er bogið við stjórnvöld, sem láta sig htlu
varða, þótt mannréttindasamtök landsins hafi upplýst,
að fimm ára drengur var pyndaður fyrir framan for-
eldra sína til að fá þá til að játa misgerðir. Á öhu þessu
bera ábyrgð Turgut Özal og herstjórarnir að baki hans.
Vandi þessi á sér rætur í, að ekki eru nema nokkrir
áratugir síðan Tyrkir losnuðu undan aldagamalli
grimmdarhefð soldánaveldisins. Lögregla og her hafa
ekki verið siðvædd nægilega á evrópska vísu, þrátt fyr-
ir róttækar tilraunir Kemals Tyrkjaföður í þá átt.
Stjómarfar í Tyrklandi þarf að verða lýðræðislegra
og mannlegra, áður en Vestur-Evrópa getur tekið landið
sem fuhgildan aðila í sinn hóp. Fram að því ber Evrópu-
bandalaginu að hafna beiðni Tyrklandsstjórnar um að-
ild og Evrópuráðinu að meina henni fuhgilda þátttöku.
Tilraunin til að myrða Turgut Özal minnir á, að Tyrk-
land stendur á mörkum tveggja heima og hefur enn
ekki ákveðið, hvomm megin það ætlar að festa rætur.
Jónas Kristjánsson
Úrelt sjónarmið:
Fjárfestingar auki
framleiðni en fækki
ekki starfsfólki!
inni vöru. Birgðahald veldur
vaxtakostnaði og tekur upp hús-
næði og mannafla. Fyrirtæki okkar
eru að minnsta kosti hálfum öðrum
áratug á eftir fyrirtækjum í grann-
löndum okkar hvað varðar mat á
þessum rekstrarþætti. Japanir eru
meistarar í birgðahaldi. Þeir kom-
ast af með brot af þeim birgðum
sem fyrirtæki hér á landi hggja
með. Til þess að nýta betur aðfóng
sín verða fyrirtæki að íjárfesta í
þekkingu. Sú fjárfesting skilar sér
oft betur en tækjakaup sem miða
aö því einu að fækka verkafólki.
Skortur á gæðaeftirliti
Gæðaeftirliti er viöa ábótavant.
Þegar gæðastjómun er áfátt verður
þjónusta léleg, framleiðsla óvönd-
uð og viðskiptamenn óánægðir.
Það veldur því að fyrirtæki tapa
viðskiptum. Ef gæðastjómun væri
betri mundi innlend framleiðsla
njóta meiri vinsælda en raun ber
vitni. Fólk tekur oft erlenda vöru
fram yfir íslenska sökum þess að
það telur innlendu framleiðsluna
óvandaðri. Mörg fyrirtæki hafa
misst viðskipti vegna lítilla gæöa.
Sem dæmi um skort á gæðaeftirliti
má nefna framleiðslu einingahúsa.
Hér á landi er almennt áhtið að
verksmiðjuframleidd hús standist
ekki sömu kröfur og hús sem byggð
eru á hefðbundinn hátt. Sala ein-
ingahúsa hefur dregist saman. í
Þýskalandi er hins vegar tahð aö
verksmiöjuframleidd einingahús
séu vandaðri sökum þess að unnt
sé að koma við nákvæmara eftirhti
í verksmiðju en á byggingarlóð.
Árangur tölvuvæðingar
ofmetinn
Tölvuvæöing er dæmi um fjár-
festingar sem menn hafa ofmetið.
Á yfirstandandi ári munu fyrirtæki
og opinberir aöilar kosta hölega 5
Rándýr framleiðslutæki, vélar og ýmis búnaður stendur ónotaður
mikinn hluta dags,“ segir greinarhöfundur m.a. ’
laga á rekstur fyrirtækja að breytt-
um tímum verða stjómendur að
meta fjárfestingar á annan hátt en
afar þeirra gerðu á kreppuárunum.
Þetta á ekki síst við hér á landi.
ar og ýmis búnaður stendur ónot-
aður mikinn hluta dags. Ótrúlega
algengt er aö eigendur fyrirtækja
noti eigur þeirra í eigin þágu. Þeir
leggja sjálfum sér til einkabíla á
Nýlega var fjölda fólks sagt upp
störfum í fiskvinnslufyrirtæki. Að
sögn stjórnarformanns þess voru
uppsagnirnar meöal annars vegna
þess að keypt voru sjálfvirk, af-
kastamikil tæki. Þessi „hagræð-
ing“ er dæmigerð fyrir hugmynda-
fræði margra íslenskra atvinnurek-
enda. Þeir virðast einkum stefna
að þvi með fjárfestingum að fækka
starfsfólki. Margir fremstu rekstr-
aráðgjafar í heimi eru hins vegar á
þeirri skoðun aö þetta sé úrelt
stjómviska. Þeir benda á aö hún
byggist á áratuga gömlum hug-
myndum frá þeim tíma er fram-
leiösluhættir vom fnunstæðari en
nú gerist. Hin nýja, byltingar-
kennda upplýsingatækni með
tölvuvæðingu og róbótum krefst
hins vegar nýrra starfshátta. Ef
KjaJIaiinn
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
„Of mikil yfirbygging háir mörgum
fyrirtækjunum hér á landi. Ófá þeirra
þurfa að halda uppi mörgum stjórnend-
um á háum launum. Þegar yfirmenn
eru margir gengur seint að taka
ákvarðanir.“
Einhæft markmið
að fækka fólki
í reikningmn fyrirtækja vegur
launakostnaður þungt. Oft er hann
dýrasti þátturinn. Fyrirtækin
reyna sífeht aö minnka launa-
kostnaöinn. í þeim tilgangi kaupa
þau sjálfvirk tæki og tölvubúnaö. í
rekstri fyrirtækja er unnt að hag-
ræða mörgum öðrum þáttum.
Nefna má betri og vandaöri fram-
leiösluvörur, meiri sveigjanleika í
rekstri, hraðari ffamleiðslu og
minni yfirbyggingu. Reynsla ann-
arra þjóða bendir til að fækkun
starfsfólks sé einhæft markmið.
Fyrirtæki, sem fiárfesta í öðrum
tilgangi, nái oftast betri árangri.
Vitnað er til japanskra fyrirtækja
hvað þetta varðar. Þau leggja
áherslu á að bæta framleiðslu sína,
minnka birgðahald og hraða fram-
leiðslu. Fyrirtæki í Suður-Kóreu og
Formósu hafa farið svipaðar leiðir.
Þá má benda á að dönsk fyrirtæki
eru þekkt fyrir að fiárfesta í útlits-
hönnun og gæðum.
Of mikil yfirbygging
Of mikil yfirbygging háir mörg-
um fyrirtækjunum hér á landi. Ófá
þeirra þurfa að halda uppi mörgum
stjómendum á háum launum. Þeg-
ar yfirmenn era margir gengur
seint að taka ákvarðanir. Ef bregð-
ast þarf skyndilega við breyttum
aðstæðum skiptir sköpum að
ákvarðanir séu teknar fljótt og yfir-
vegað. Mörg fyrirtæki eru í mun
stærra og veglegra húsnæöi en þau
hafa þörf fyrir. Stórt og dýrt hús-
næði er óþarfa yfirbygging, hvort
sem fyrirtæki leigja eða eiga það
sjálf. Þá er algengt að tæki séu iha
nýtt. Rándýr framleiðslutæki, vél-
kostnað fyrirtækjanna, láta þau
greiða utanlandsferðir og hafa af
þeim önnur hlunnindi. Þaö fehur
undir óþarfa yfirbyggingu. Við höf-
um of mörg dæmi um efnaða eig-
endur að gjaldþrota fyrirtækjum.
Slæmt verkskipulag
{ mörgum fyrirtækjum eru að-
fóng iha nýtt. Með aöfóngum er átt
við vinnuafl, tæki, hráefni og fiár-
magn. Ótrúlega algengt er að vinna
starfsfólks sé iha skipulögð. íslensk
fyrirtæki ná oft minni afköstum en
erlend. Fyrir nokkrum árum var
leitað tilboða í fatasaum. Thboð frá
Noregi var hagkvæmast. Þegar
verkið var boðið út voru laun iön-
verkafólks tvöfalt hærri í Noregi
en hér á landi. Lágur launakostn-
aöur hér á landi hefði átt að skipta
sköpum. Þó stóðust íslensku fyrir-
tækin því norska ekki snúning. ís-
lendingar, sem vinna hjá erlendum
fyrirtækjum, þykja góðir starfs-
menn. Það er íhugunarefni fyrir
íslenska stjómendur að erlendir
starfsbræður þeirra ná meiri af-
köstum með íslensku verkafólki en
þeir sjálfir. Birgðahald er iha
skipulagt í mörgum íslenskum fyr-
irtækjum. Það er dýrt aö hggja með
miklar birgöir af hráefni og unn-
mihjörðum króna til kaupa og
reksturs tölvukerfa. Tölvukaup og
upplýsingavæðing eru nauðsynleg
viö tæknivæðingu fyrirtækja.
Tölvur eru keyptar til að fækka
fólki, hraða vinnslu, minnka yfir-
byggingu, auka sjálfvirkni eða
bæta afkomu fyrirtækjanna á ann-
an hátt. Kannanir hafa þó leitt í
Ijós að tölvuvæðing fyrirtækja hef-
ur almennt skhað lítilli framleiðni-
aukningu. Viö fiárfestingar í tölv-
um og upplýsingakerfum gera
flestir stjómendur sömu mistökin.
Flestir ofmeta afrakstúr af tölvu-
kaupunum. Þeir ná ekki þeim
markmiðum sem að var stefnt og
vanmeta hlhega rekstrarkostnað
tölvukerfanna. Það er reynsla
tölvuráðgjafa að kostnaður við
tölvuvæðingu fari oft aht að 500%
fram úr upphaflegum áætlunum.
Fjárfestingar til að auka mark-
aðshlutdehdr bæta framleiðslu,
minnka yfirbyggingu, minnka
birgðahald, auka hráefnisnýtingu
eða skapa aukinn sveigjanleika í
rekstri eru í dag líklegar th að skha
árangri. Þegar fyrirtæki fækkar
starfsfólki er það á hinn bóginn
dæmi um samdrátt og hnignun.
Stefán Ingólfsson