Dagblaðið Vísir - DV - 02.03.1989, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 2. MARS 1989.
15
Er þjóðarsálin glötuð?
Undirritaður ritaði stutta kjallara-
grein hér í blaðið fyrir skömmu,
þar sem rætt var í mjög grófum
dráttum um það hvernig fólk það,
er hingað flutti á níundu og tíundu
öld, myndaði þjóðfélag og þjóð á
skemmri tíma en dæmi munu um
annars staðar í heiminum.
Hér myndaðist þjóðarsál sem er
grundvallaratriði fyrir tilveru
hverrar þjóðar. Ef þjóð glatar sál
sinni glatar hún menningu sinni
og séreinkennum og er búin að
vera sem þjóð. Fjöldi þjóða hefur
glatað sjálfstæði sínu og þjóðerni
og þjóðarsál í gegnum tíðina. Þar
eru smáþjóðir einkum í hættu og
íslendingar verða að gæta vel að
sér í dag ef slíkt á ekki eftir að verða
hlutskipti þeirra.
Þegar landsmenn tóku við stjórn
sinna mála upp úr aldamótum var
stór hluti þjóðarinnar að verða
hálfdanskur: „Yfirvöldin illa dönsk
á annarri hverri þúfu.“ Rætt hafði
verið um að flytja alla íslendinga
suður á Jótlandsheiðar og hefði þá
ekki þurft að spyrja að leikslokum.
Eitt brýnasta verkefnið var að
hreinsa málið. Þetta var þeim mun
erfiðara sem móðurmálskennsla í
harnaskólum var nánast engin.
Fólki var kennt að lesa og skrifa
og eitthvað í reikningi - það var
allt og sumt.
Og menn hófust handa. í sveitum
var málið nokkurn veginn hreint
og innan nokkurra áratuga voru
dönskusletturnar næstum horfnar
úr máh fólks í hinum hálfdönsku
bæjum.
í dag er ríkuleg móðurmáls-
kennsla í öllum skólum en samt er
málið á hröðu undanhaldi fyrir
enskunni. Nú eru það ekki skáld
og menntamenn, sem standa vörð
um tunguna, heldur oft á tíðum
þveröfugt, stofnanamálið og skáld-
skapurinn hreinasta rugl.
Fyrsta gengislækkunin
I lok fjórða áratugarins voru ís-
lendingar að rétta úr kútnum eftir
hörmungar kreppuáranna. Gengis-
lækkanir höfðu ekki verið úrræði
stjómmálamanna. íslenska krónan
KjaUaiirm
Páll Finnbogason
tyrrv. framkvstj.
var ekki verðlaus í öðrum löndum
vegna óreiðu og skulda lands-
manna, eins og síðar varð. Veður
voru öll válynd vegna heimsmál-
anna. Athafnasamasti, umdeildasti
og jafnframt framsýnasti stjórn-
málamaður landsins, Jónas frá
Hriflu, gekkst þá fyrir því að stjórn-
málaflokkarnir legðu niður vopn
sín og mynduðu þjóðstjórn.
Engum datt þá í hug aö þetta yrði
upphafið að eins konar þjóðaríþrótt
íslendinga næstu áratugina.
Landsmenn gerðu sér Ijóst að
þetta myndi þýða verðhækkanir á
innflutningi, þ.e. verðbólgu, sem
hafði verið óþekkt fyrirbrigði um
langan aldur, og var órói í fólki.
Eitt fyrsta verk þjóðstjórnarinn-
ar var að fella gengi krónunar um
30%. Rúmlega ári síöar gerðust at-
burðir sem ollu byltingu í lífi þjóð-
arinnar og veittu þjóðarsáhnni
svöðusár sem enn er ekki gróið og
hefst launar illa við. Bandamenn
gerðu innrás og hertóku landið.
Yfirgnæfandi meirihluti lands-
manna hafði samúð með málstað
þeirra og fyrir því var herjum
þeirra fremur tekið með vinsemd
en fjandskap.
Slysiðmikla
Herhðið og peningaflæði það, er
fylgdi í kjölfar hemámsins, haíði
hins vegar gífurleg áhrif á þjóðar-
sálina til hins verra. Stór hluti
þjóðarinnar var í vinnu hjá
hernámsliðinu og alltof margar
konur fengu glýju í augun af glæst-
um einkennisbúningum og gerðust
fylgikonur hermanna.
íslendingar græddu ómælt fé á
herliðinu en töpuðu hins vegar
verðmætum sem ekki verða metin
th fiár. Líth saga skýrir þetta nokk-
uö: Nýrík frú í Reykjavík hringdi
í bókabúð og bað um að senda sér
tíu metra af bókum. Afgreiðslu-
maðurinn spurði hvaða bækur
þetta ættu að vera. Svarið var:
Skiptir ekki máli, bara að þær séu
vel gyhtar á kjöl!!
Það skyldi þó aldrei vera, lesandi
góður, að þú sjáir eitthvað þessu
líkt í dag ef þú svipast eilítið um.
íslendingar lögðu mikið af mörk-
um th styrjaldarreksturs. Þeir
öfluðu og færðu Bretum matvæli
og misstu skip ög fiölmörg manns-
líf. Manntjón okkar var hlutfahs-
lega ekki minna en sumra styijald-
arþjóðanna.
En tjónið varð enn meira. Þessi
htla þjóð tapaði hluta af sjálfri sér
í sambúðinni við hið erlenda her-
lið. Þessi þjóð, sem í rauninni
þekkti ekki annað en þrældóm og
skort, missti virðingu fyrir hinu
thgangslausa starfi og vandist á
slór og vinnusvik og herliðið, sem
var engu betra, setti sig á háan
hest gagnvart hinum „innfæddu"
og fyrirleit þá.
Það voru aðeins sjómennirnir
sem héldu hlut sínum. Hin spar-
sama og nægjusama þjóð missti
vöku sína og virðingu fyrir fiár-
munum.
Stjómmálamennirnir misstu
stjórn á landi og þjóð og gáfust
upp. Dughtil embættismannastjórn
var skipuð og kom engu í lag.
Lýðveldið
Á áliðnu ári 1939 kom forsætis-
ráðherra Dana th íslands í þeim
tilgangi að fá íslendinga til að fresta
gildistöku sambandslaganna frá
1918.
Séð varð að heimsstyrjöld var að
skella á og búast mátti við að hún
yrði langvarandi og samband land-
anna yrði skrykkjótt eða ekki neitt.
Hann sigldi heim til Kaupmanna-
hafnar í byijun ágúst þetta ár með
vilyrði frá flestum stjórnmála-
mönnum og fleiri málsmetandi
mönnum um að íslendingar myndu
ekki hafast að í þessu máli fyrr en
að styrjöld lokinni er samband
kæmist á að nýju.
Einn var þó sá stjórnmálamaður
sem ekki féllst á að gefa neitt shkt
vilyrði. Það var Jónas Jónsson sem
enn var formaður Framsóknar-
flokksins. Fljótlega var ljóst að al-
mennur vhji var fyrir því að losna
úr sambandinu við Dani - þjóðar-
sálin var ekki alveg dauð.
Á flokksþingi Framsóknarflokks-
ins 1942, ef rétt er munað, var sam-
þykkt ályktun þessa efnis og
stjórnmálaforingjarnir, sem áður
er á minnst, gleymdu heimsókn
Staunings og tóku undir af fullum
krafti - flestir.
Þá sögu þarf ekki að rekja meir.
Eftir stofnun lýðveldisins þótti ein-
sýnt að ekki dygði lengur að hafa
embættismannastjórn í landinu.
Allir voru sammála um að nú
„Athafnasamasti, umdeildasti og
jafnframt framsýnasti stjórnmála-
maður landsins", segir m.a. í
greininni. - Jónas Jónsson frá
Hriflu, fyrrv. ráðherra
skyldi hafist handa um uppbygg-
ingu atvinnuveganna sem legið
hafði niðri á stríðsárunum. Styrj-
öldinni var að ljúka. Mynduð var
þriggja flokka stjórn, nýsköpunar-
stjórnin svokallaða. Keypt voru ný
fiskiskip og fleira, enda nægir pen-
ingar. íslendingar voru skuldlausir
og áttu þúsund milljónir í handrað-
anum, sem var geysimikið fé um-
reiknað th núvirðis. Nú skyldi
engu eytt í óþarfa. Fjárhagsráð var
sett á stofn og nú fékkst ekki spýta
nema gegn leyfi. Samt runnu
hundruð milljóna framhjá þessu
kerfi og eftir þrjú ár voru íslend-
ingar komnir með stafkarlsbúnað
og á Marshallhjálp. - Þjóðin, hin
nýríka þjóð, hafði tekið til sinna
ráða - ráða sem við þekkjum vel í
dag!
Páll Finnbogason
„íslendingar voru skuldlausir og áttu
þúsund milljónir í handraðanum sem
var geysimikið fé umreiknað til núvirð
• íí '
Jeppaeigendur
í Tarsanleik
Þegar færð sphhst hér á höfuð-
borgarsvæðinu (og víðarj virðist
eins og jeppum fiölgi einhver ósköp
í umferðinni. Maður fær það hálf-
partinn á tilfinninguna að öku-
menn þeirra bíði þess allir í ofvæni
að einhver iha útbúinn bjálfi verði,
sem allra fyrst, th þess að stöðva
umferðina. Verði þeim að þessari
ósk sinni eru þeir að sjálfsögðu th-
neyddir að skeha „fáknum“ út fyr-
ir veg. Þar taka þeir th við að berj-
ast við torfærurnar af shku kappi
og þvíhkri leikni að við vesælir
fólksbílaeigendur fyllumst lotn-
ingu, sem ef til vill er stundum
blandin svohtilh öfund.
Raunar ipinnkar öfundin veru-
lega þegar maður sjálfur mjakast
fram úr þeim aftur þar sem þeir
sitja blýfastir í torfærunni miðri,
annaöhvort á kafi ofan í „vélar-
salnum", eða með bílasímann á
eyranu að reyna að ná í hjálp.
Hjálpin berst venjulega í formi
annars jeppa sem er hálfu meira
tröll en sá fasti. Hjólbarðarnir
minna á götuvaltara og það fer
enginn upp í fyrirbærið sem ekki
er annaðhvort „vopnaður" góðum
KjaUaiinn
Guðmundur Axelsson
framhaldsskólakennari
stiga eða er leikfimimaður af betra
taginu.
Alvaran
Þetta er nú sjálfsagt dáhtið ýkt
mynd af spaugilegu hliðinni á
jeppaeigendum. Staðreyndin er sú
að oft eru þeir sem eiga svona tæki
duglegir við að sjá til þess að þau
séu vel búin til aksturs við erfið
skilyrði. Auk þess eru þeir flestir
boðnir og búnir til þess að aðstoða
þá sem vanbúnir eða klaufskir sitja
fastir í næsta smáskafli.
Ég er sannfærður um að þeir eru
ófáir sem hugsa hlýlega til jeppa-
eigandans sem þrátt fyrir öh hest-
öflin, breiða hjólbarða og skemmt-
unina, sem hann hefur af torfæru-
akstri, hefur meðferðis dráttartóg
og skóflu og notar þetta alls ekki
„Staöreyndin er sú að oft eru þeir sem
eiga svona tæki duglegir við að sjá til
þess að þau séu vel búin til aksturs við
erfið skilyrði.“
Óhjákvæmilegt að meðfram götum myndist ruðningar sem geta verið
gangandi vegfarendum hinar verstu torfærur.
eingöngu í eigin þágu. Á óveðurs-
dögum er engu líkara en sumir
jeppamenn hafi óþrjótandi tíma og
hjálpsemi í svipuðum mæh.
Ófærð
Þegar veðrátta er svipuð og verið
hefur nú um sinn er vist óhjá-
kvæmhegt að meðfram götum
myndist ruðningar sem geta verið
gangandi vegfarendum hinar
verstu torfærur. Því miður er eins
og höfuðáhersla sé lögð á að greiða
fyrir bifreiðaumferð aö því er virð-
ist á kostnað þeirra sem verða að
fara ferða sinna gangandi.
Þetta veldur því að gangandi veg-
farendur, sumir hverjir, sjá sig th-
neydda að ganga á akbrautum, sem
hafa verið ruddar, í stað þess að
staulast eftir ruðningum sem eru
líkastir úfnu hrauni yfirferöar.
Sem betur fer verða, ef dæma má
af fréttum, ekki oft slys af völdum
þess arna en ef til vhl er það rétt
sem karlinn sagði: „Það er ekki
fyrr en einhver eða einhverjir hafa
fórnað lífinu fyrir málstaðinn að
úrbætur fást.“
Ennum jeppa
Morgun einn, þegar ég var á leið
th vinnu, ók ég framhjá stóru fyrir-
tæki. Fyrir framan það eru víðáttu-
mikh bhastæði. Eins og víða tíðkast
hafði snjó verið rutt af stæðinu og
honum safnað í stóran haug í einu
homi svæðisins. Þegar ég ók fram-
hjá var bhastæðið autt að öðru leyti
en því að verið var að aka stórum
og myndarlegum jeppa upp í haug-
inn og þar var hann skilinn efdr.
Sem jeppinn stóð þama stoltur
ofan á gersigmðum andstæðingn-
um datt mér í hug Tarsan konungur
apanna eins og honum var lýst þeg-
ar hann hafði sigrað andstæðing
sinn og rak upp hið „hræðhega sig-
uröskur stóru apanna". Ég heyrði
reyndar ekkert öskur frá jeppanum
en kannski hefur hann ekki öskrað
fyrr en ég var kominn framhjá.
Guðmundur Axelsson.